“Компенсация беришсин” — Бойсунликлар иккинчи авариядан кейин қандай яшаяпти?

Kun.uz мухбири Кофрун қишлоғида, аҳоли эвакуация қилинган жойда ва касалхонада бўлиб, вазиятни ўрганди. Бойсунда мактабдан қайтаётган болаларнинг газдан заҳарланиб йиқилиб қолгани ҳолатлари кузатилган. Биз суҳбатлашган аксар аҳолининг фикрича, конни бурғилаётган пудратчи компания етказилган зарарлар учун компенсация тўлаши керак.

17 сентябр куни Бойсун туманидаги газ конида содир бўлган такрорий авария натижасида 4 киши ҳалок бўлиб, 11 киши жабрланди. Қудуқдан олтингугурт гази сизиб чиқиши давом этиб, ҳамон аҳоли саломатлигига хавф солмоқда.

Кон Бойсун шаҳридан 20 километр жануби-шарқда, тоғолди-адир релефида жойлашган.

Авария юз берган қудуққа энг яқин аҳоли яшаш пункти бу – Кофрун қишлоғи. Қишлоқ айни пайтда деярли ҳувиллаб қолган. Аҳоли эвакуация қилингандан сўнг оилалардан бирор киши қишлоққа келиб, уй ҳайвонларининг суви ва ем-хашагини бериб кетмоқда.

“Бошимиз оғрияпти, кўнглимиз айнийди. Болаларимни Работга ташлаб, уйдаги мол-ҳолларга сув, ем бериш учун уйга келиб-кетяпман. Одамларнинг уйидан қўйлари, моллари ўғрилангани ҳақида ҳам гаплар чиқди”, дейди кофрунлик аёл.

Қишлоқдан кўчиб кетмаганлар ҳам бор. Улар уйларидан чиқиб кетса, сарсон бўлишини айтади.

“Мен ҳам шу соҳада ишлаганман. Олтингугурт зарарли газ ҳисобланади, қийналиб ётибмиз. Набираларим шаҳарда, қизимникига кетишган. Мен, бир неварам ва кампирим уйдамиз. Компенсация деган нарса бериш керак, солиқдан озод қилиш керак... Туриши зиён-да бу газнинг. Бу ердан чиқиб, коллежга боринглар дейди. У ерга борган билан шароит йўқ, ичкарида сув йўқ дейишяпти.

Одамларнинг қон босими кўтарилиб, томоқ оғриғи, кўз оғриғи, ҳар хил қийинчиликларга дуч келяпти. Кимнинг қаерида оғайниси бўлса, ўша ерга бориб турибди. Қариндоши йўқлар коллежда ётибди. Бугун қишлоқда қолганларга Eriell компаниясидан озиқ-овқат: ёғ-мой, гўшт, майда-чуйда ташқатиб кетишди”, дейди кофрунлик бир пенсионер эркак.

Бойсунда қиш совуқ келади. Ҳозир қишлоқнинг эвакуация қилинган аксарият аҳолиси Бойсун шаҳрида, қолганлари турли ҳудудларда яшайдиган қариндошлариникига кетган. Одамлар қишда қаерга боришга ҳайрон, шу сабаб офат бартараф этилишидан умид қилмоқда.

“Тирикчилигим чорва молларидан бўлгани учун шу ердаман. Бизнинг уйимиз жойлашган жойда шамол яхши айланади, ҳаводаги газ кўп туриб қолмайди. Оиламиз билан қаерга ҳам борардик, шароити борлар коллежга боряпти. Бир марта конни ёпишганида яхши бўлганди, ҳамма тинчиганди. Палакат, ёниб чиқиб кетибди. У куни катталар келиб, ёпишга ваъда берди. Битта сизлар эмас, 4-5 та қишлоқ зиён кўряпти деяпти”, – дейди кофрунлик Мансур Қулмаматов.

Қишлоқда яшовчи яна бир фуқаро мутасаддилар томонидан ўтказилган брифингда айтилган маълумотлардан қониқмаганинини билдирди. Шунингдек, аҳолига моддий ва маънавий компенсация берилиши кераклигини айтди.

“Брифингда бизга умуман кераксиз нарсани берган: газнинг таркиби, нечанчи йилда ишлар борилгани – бу халққа умуман қизиқ жойи йўқ. Одамлар бизга компенсация бериши керак, дейди. Бу ердаги аҳоли, масалан мен, мактабда ишлаб 1 млн сўм ойлик оламан. 1 млн билан тирикчилик қилиб бўлмайди-ку, ўзларинг биласизлар. Қўшимча чорва билан шуғулланаман. Ишламайдиган қатламлар ҳам чорва билан банд. Улар чорвасини келиб кўриб кетишга йўлкира сарфлаяпти”, – дейди у.

Мутахассислар авария оқибатларини ҳамон бартараф этишга уринмоқда. Сафаримиз давомида нафақат Кофрун қишлоғи, балки бутун туман ҳудудида, қолаверса, қўшни Шеробод, Музработ туманларида ҳам бадбўй водород сулфид ҳидини туйдик.

Аҳоли яшаш пунктидаги фуқаролар орасида тан жароҳати олиш ҳолатлари аниқланмаган. Лекин заҳарли газ ҳиди уларнинг саломатлигига хавф солмоқда. Биз туман тиббиёт бирлашмасида бўлдик. Бойсун туманидаги Мустақиллик маҳалласида яшовчи Дилрабо Мирзаеванинг сўзларига кўра, унинг 9-синфда ўқийдиган қизи мактабга бориб-келишда газдан заҳарланган.

“Обед вақтида газ ҳиди кўпайяпти. Биз томонда ўзи газ тарқалиши кўп. Мактабдан келишида олтингугуртдан заҳарланди. Учинчи мартами шифохонага олиб келишимиз, кечаси келамиз... Газ кўп-да, хоналарнинг ҳам ичи ҳид, ҳамма фарзандим газлади. Уйга ҳамшира чақириб турибмиз, лекин бу қизимни шифохонага олиб келмасак бўлмай қолди. Нафас етмай қолди.

Бошқа бир қизим 4-синфда ўқийди, у билан ҳам шундай бўлди, мактабдан келаётган жойида кўчада газ ҳидидан йиқилиб қолган. Худога шукр, тиббиёт ходимлари ёрдам беряпти. Осма укол олганидан кейин, ўзига келди, ҳозир уйда.

Аҳоли ташқарига чиқа олмаяпти. Кеча кечқурун соат 8 дан бошланиб, тунги 2-3 гача давом этди. Уйда ҳамма жойни ёпиб, кондиционер қўшяпмиз, барибир шунда ҳам киряпти. Мактабга жўнатмайлик десак, ўқитувчилар қўймаяпти, жўнат, ҳеч ким газдан ўлгани йўқ деб. Жўнатсак, мана бу аҳвол бўляпти. Кетиш керак дейди, кетиб қаерга борамиз?” – дейди бойсунлик аёл.

Фарзандини шифохонага ётқизган эркаклардан бири бурғилаш соҳасида бир неча йилдан бери ишлашини айтди. Унинг сўзларига кўра, қишлоқда қолиш энди хавфли.

“Ўзим шу соҳада ишлайман. Беш қўл баробар эмас, бурғулашда ҳаммаси ҳар хил ишлайди, барибир биттасида бўлмаса, биттасида камчилиги бўлади. Барибир шундай воқеа бўлади. У ерда босим катта. 780 атмосфера босимни ўйланг... Пастдан қаршиликни 400 атмосферага босиб, агрегатлар билан цемент ҳайдагандан кейин, у ерда кутиш бўлади, цемент қотиши керак, юқори босим турибди. 400 атмосфера босимнинг олдига олиб бориб ишлатиш мумкин эмас. Биз Бухородаги конларда ишлаймиз, биз ҳам заливка қиламиз-да, 200-250 атмосферага босиб қўямиз, 3 сутка туради – олдига бормаймиз. Мен ҳайрон бўламан, нега олдига олиб бориб ишлатган? Ким ишлатган? Мумкин эмас.

Компенсация бериши керак-да. Ҳамма зарар кўряпти. Харажатимизни ким кўтаради, тўғрими? 1 сентябрдан бери шундай юрибмиз. Бешта болам бор... Уйга борганимда, ташқарида турган сирли сатилнинг ичида мана шунча (икки бармоғи билан тахминан ярим см қалинликни кўрсатади – таҳр.) олтингугурт турганини кўрдим. Чўкиб қолган. Темир буюмлар усти эса худди мой, солярка сепгандек йилтиллаб қолган”, – дейди у.

Бойсун туман тиббиёт бирлашмаси бўлим бошлиғи Фарҳод Абдуғаниевнинг айтишича, шифохонага енгил даражада заҳарланиш белгилари – бош оғриғи, кўнгил айниши, дармонсизлик шикоятлари билан беморлар келиб турибди.

“Керакли ёрдамлардан кейин 1-2 соатда беморларнинг гемодинамик кўрсаткичлари – қон босими, пулси барқарорлашяпти. Беморга тушунтиришлар бериб, участка врачлари назоратида бўлиш тавсия этилади. Ҳозир ётган беморларимиз йўқ, оғир беморлар кузатилмади. Енгил ҳолатда келиб-кетишяпти”, – дейди шифокор.

Кофрун қишлоғидаги аҳоли автобусларда Бойсун марказидаги мактабларнинг спорт залларига, янги қурилган уйларга, касалхоналар ва коллежларга кўчирилган. У ерда яратилган шарт-шароитлар билан танишиш мақсадида эвакуация қилинган аҳоли вакиллари билан гаплашдик.

“Менинг соғлиғимда муаммо бор, ҳар йили икки марта даволанаман. Ободонлаштиришда ишлайман. Бу газ ҳиди соғлиғи йўқларга, ёш болалиларга жуда кўп таъсир қилди. Иккинчи портлашдан кейин, бу гал ҳиди уйларга ҳам кира бошлади. Маҳалла раисига ёзгандик, жимжит. Кейин билишимча, ҳоким ўринбосарига автобус келадими деб телефон қилишган. Автобуслар юборишди, яна эвакуация бошланди.

Яқинда – қиш. Кунлар аллақачон совиб қолган. Бойсунда қиш жуда совуқ келади. Майли, Газ ёқмайлик, оқова газ ҳам керакмас, тезаккинамизни ёқибгина ўтирсак, қотган нонни сувга ботирибгина есак – шуниси яхши-ку, бундай мусофир бўлиб юрганимиздан кўра..

Агар конни ёпа олмаса — бунга улар жавоб бера олмайди, ўзлари ҳам билмайди, у компания ҳам бир худо деб ўтирибди, — бизга ёрдам қилсин, уй-жой қилиб берсин. Ҳеч бўлмаса, компенсация пули берсин. Шароитимизга қараб, бош тўловини қилайлик-да, уй олайлик. Ўз хоҳиши билан чиқиб кетаман деганлар кўп, ўшаларга ёрдам берсин.

Ўтган сафар ҳам ёпамиз-ёпамиз деб, 15 кунга чўзилди. Менда учта бола бор, шароит қийин-да барибир, яшаш қийин. На мактаб, на боғча бор, бўлмайди-да. Дарслардан қоляпти. Ўзимизнинг қийналганимизни айтмасак ҳам бўлади. Озиқ-овқат, шароитдан қийналмаяпмиз-ку, барибир уй-жой қилишнинг ўзи бўлмайди-да”, – дейди 3 боланинг онаси эканини айтган бир аёл.

“Биз ҳам Кофрунда турамиз. Ҳамма чиққанда биз ҳам чиқдик, болаларимиз учун. Ўзимиз-ку нима бўлсак бўлдик... Болаларимиз заҳарланиб қолмасин деяпмиз. Ўпкасини тамом қилиб юборади деяпти. Келажагини ўйлаяпмиз.

Компенсация берсин, уй-жой қилиб берсин. Қанча киши қийналиб яшаган, қандай қилиб энди қишлоқни ташлаб кетиб, бошқа жойдан уй қилади? Enter компанияси ишлаган ишчиларнинг ойлигини тўласин. Неча ойдан бери ойлик бермайди. Озиқ-овқатини 4 кун ермиз, 5 кун ермиз, кейин майли қотган нонимизни еяверамиз – бизга уй-жой қилиб берсин, қачонгача юрамиз мактабма-мактаб, коллежма-коллеж? Қиш келса, бу ерда яшайверсак, [иситиш учун] гази қани, ўтин қани?

Неча кишининг мазаси қочиб, давленияси чиқяпти. Тез ёрдам чақирсак, келиб, ёрдам бериб турибди, лекин ҳаммаси газдан-да. Ҳамма ҳам касал эмас эди, ҳамманинг ҳам давленияси кунда чиқмас эди. Газдан бўляпти. Ёпсин, ёки четроққа кўчирсин”, – дейди қўлида ёш боласи билан бизга интервю берган кофрунлик бошқа бир аёл.

Кўриниб турибдики, бойсунликлар мавҳумлик исканжасида. Улар эртаси кунини тасаввур қила олишмаяпти. Айни пайтда, масъул идоралар аҳолига ва Бойсун экологиясига етказилган зарар бўйича пудратчи компаниянинг масъулияти борасида жиддий чоралар кўришга шошилмаяпти.

Бахтиёр Тўхтаев,
Шерзод Эгамбердиев,
Kun.uz