Украинада сайловлар ўтказилиши мумкинми?

Украинадаги уруш уч йиллик маррага яқинлашар экан, АҚШ маъмуриятидагилар Украинада сайлов ўтказишга ундай бошлади. Доналд Трамп эса келаси ҳафта можарони ҳал қилишга оид янги режасини эълон қилиши кутилмоқда. Россия-Украина уруши билан боғлиқ сўнгги ўзгаришлар хусусида сиёсатшунослар «Геосиёсат»да ўз фикрларини билдирди.

— Ойбек Сирожов: Америка Қўшма Штатларида кўпчилик расмий доиралар фикрича, сайлов ўтказиш кун тартибига киритилмоқда. Хўп, энди нега сайлов ўтказишмоқчи ва бундан АҚШ қанчалик манфаатдор деган масалага тўхталадиган бўлсак, авваламбор сайлов масаласи биринчилардан бўлиб Путин томонидан кўтарилди ва қабул қилинажак ҳужжатларни янги легитим президент имзолаши талаб этилди.

Путиннинг асосий ёндашуви музокараларни АҚШ билан Зеленский ёки Украинасиз давом эттиришдир, чунки сайлов жараёни анча чўзиладиган амалиёт. Ваҳоланки, буёқда Трамп томонидан урушни тезроқ тўхтатиш масаласи кун тартибига киритилмоқда. АҚШ Украинада сайлов масаласини илгари суриб, Россия фойдасига ён бераётгандек, лекин музокаралар бошланганда шартларни Америка қўяди. Зеленский вазиятга муносабат билдириб, аввал урушни тўхтатиш кераклиги ва шундан кейин сайловларни ўтказиш мумкинлиги ҳақида баёнот берди.

— Камолиддин Раббимов: Агар уруш бўлмаганида, 2024 йил майида навбатдаги президентлик сайловлари ўтказилиши керак эди. Украина сиёсий элитаси ёки давлат институтлари айтмоқда: нима учун сайлов бўлмайди ёки бўла олмайди.

Бунинг учта катта сабаби бор.

Биринчиси, сайлов участкалари мактабларда, боғчаларда бўладиган бўлса ва уларнинг устидан бомба ёғилса, бу сайлов хавфсиз бўлмайди.

Иккинчиси, миллионлаб украин эркаклари урушда. Уларни урушдан чақириб олиб ёки уруш майдонида, уруш жараёнида сайлов ўтказиш имконсиз. Учинчиси, миллионлаб украиналиклар, айниқса болалар ва хотин-қизлар, уруш сабабли Европага, хорижга чиқиб кетди. Энди шу фонда сайловни ўтказиш техник жиҳатдан имконсиз, Ундан ташқари у легитим бўлмайди, деган фикрлар бор.

Масалан: тарихда Иккинчи жаҳон уруши даврида, Америкада ҳам Франклин Делано Рузвелт, мамлакат тарихида ягона тўрт марта президентлик вазифасини бажарган шахс, яъни тўртинчисига сайланишга улгурмай вафот этган. Демак, биринчи ва иккинчи марта сайлов бўлган, лекин учинчи ва тўртинчи мартасида сайлов бўлмаган. Конгресс шунчаки унинг ваколатларини чўзиб қўяверган.

Энди Украина сиёсий элитаси Зеленскийни мисол келтириб, мана, бизда ҳам энг катта уруш бўляпти, демак юқоридаги сабабларга кўра сайловни ўтказиш имконсиз деган позицияда турибди. Путин эса юрист, у КГБ ҳодими бўлишдан аввал Ленинград юридик факултетини битирган, юрист сифатида мана шундай сиёсий ўйинларни жуда ҳам яхши билади. Путин айтяптики, Зеленский легитим эмас, лекин Путиннинг ўзи 1999 йил декабридан бери ҳокимиятда, яъни чорак аср бўляпти. Зеленский эндигина ҳокимиятга келган, беш йил атрофида бўляпти. Демак, техник жиҳатдан олиб қараганда ҳудди шундай, лекин Украинанинг ичкарисида давлат институтлари, парламент ва бошқа институтлар Зеленскийни тўлиқ легитим деб тан олади.

Энди ҳозир ҳокимиятга Трамп келди. Трампнинг, барча ички ва ташқи сиёсатдаги услубларини кўряпмиз, яъни Путин айтган позиция секин Америка тарафга ўзгаряпти.

Трампнинг Украина-Россия бўйича махсус вакили Кит Келлог сайловлар бўлиши керак деяпти, лекин Киевнинг сайловларни қандай ўтказиш ҳақида аниқ стратегияси ҳозирча йўқ деб ўйлайман.

— Бектош Бердиев: аслида Америка Қўшма Штатлари томонидан Украинада сайлов ўтказиши керакдир деган фикрдан кейин бу мавзу янада жонланди. Унгача ҳам гаплар йўқ эмас эди, лекин бу ерда, албатта, Радада алоҳида чиқиш қилган Володимир Зеленский айтиб ўтган эди: «Уруш шароитида биз сайловни ҳозир ўтказмаймиз, ўтказа олмаймиз» деган эди ва бу ҳақиқатан уруш шароити билан боғлиқ эди.

Энди АҚШ бу ташаббусни илгари суришидан мақсади бўлажак тинчлик музокараларини имзолайдиган раҳбарнинг легитим бўлишини таъминлаш, чунки Россия томони Зеленский билан музокара қилишни хоҳламаётгандек. Россия бугун маълум маънода бу ҳудудларда ҳарбий жиҳатдан ютуққа эришаётгани учун ҳам Зеленскийни легитим эмас, деб ҳисобламоқда.

Энди бу ерда яна бир нимани айтиб ўтишимиз керак. Ўтган кўрсатувларда экспертларимиз таъкидлаб ўтган эди, аслида легитимлигини таъминлайдиган, яъни музокаралар легитимлигини таъминлайдиган омил бор ва бу Рада.

Агар ҳозиргидай уруш шароити давом этадиган бўлса, Украинада сайловларни ташкил қилиш ва ўтказишнинг умуман имкони йўқ.

— Шуҳрат Расул: Ундан ташқари Ғарб матбуотида қўшилган яна бир қанча аргументлар бор. Гўёки Россия томони агар келишувларда президент Зеленский қўл қўйиб қўядиган бўлса, кейин Украинада бошқа президент сайланса, масалан, шартли Залужний, ва эртага бу келишувлар Украинада бузиладиган бўлса, деган фикрлар айтилмоқда. Россия томони сайловлар ўтказилиши ва охирги келишувларда бошқа президент имзо қўйиши кераклигини айтяпти.

Агар Украина конституциясига назар ташласак, президентнинг фавқулодда нима қилиш кераклиги ҳақида ёзиб қўйилган жойи йўқ экан.

Лекин Радага сайловлар борасида ваколатлар берилган.

Суҳбатни тўлиқ ҳолатда You Tube саҳифамизда томоша қилишингиз мумкин