Олди олинган тўнтариш, қайта текшириладиган ГЭС ва қимматлаган гўшт - Марказий Осиё ҳафта ичида

Қирғизистондаги махсус кучлар давлат тўнтаришининг олди олинганини тасдиқлади. Қозоғистонда гўшт нархи кескин қимматлади, тухум импортига эса 6 ой танаффус берилди. Ўзбекистон ва Туркманистон аҳолиси шикояти ортидан Роғун ГЭС қайта текширилади. Тожикистонда энди электрдан ноқонуний фойдаланганлар қамалиши мумкин. АҚШ Афғонистонга озиқ-овқат ёрдамини тўхтатди, «Толибон» мавзуни сиёсийлаштирмасликка чақирди.

 Қозоғистонда гўшт нархи кескин қимматлади

Қозоғистонда гўшт ва гўшт маҳсулотлари нархининг сезиларли ўсиши қайд этилди. Расмийлар буни Тожикистон ва Ўзбекистондан талаб ошгани билан изоҳламоқда. 2025 йил март ойи якунларига кўра, гўшт маҳсулотлари нархи 2,2 фоизга қимматлашган. Бу сўнгги уч йилдаги энг катта ойлик ўсиш бўлмоқда. Шунга ўхшаш ўсиш фақат 2022 йил апрел ойида қайд этилганди.

Остона шаҳри аҳолиси мол гўшти учун 2800 тенге (67 минг сўм) тўлаган бўлса, ҳозирда нархлар 3100-3300 тенгегача (тахминан 77 ва 82 минг сўмга) етмоқда. Бу кўрсаткич Ўзбекистондаги гўшт нархларига нисбатан анча пастдир.

Таҳлилчиларга кўра, гўшт нархининг ойига 1 фоиздан ошиши жуда кам учрайдиган ҳолат. Таққослаш учун: 2023 йилда гўшт йил давомида 7 фоизга, 2024 йилда эса 3,4 фоизга қимматлашган. Жорий йилда эса нархлар аллақачон 5,6 фоизга кўтарилиб бўлди.

Кескин ўсиш кетма-кет учинчи ой давом этмоқда. Январ ойида гўшт 1,1 фоизга, февралда 2,1 фоизга, март ойида эса яна 2,2 фоизга қимматлашган. Айниқса, мол ва қўй гўштининг нархи кескин ошган. Мол гўшти бир ойда 3,5 фоизга қимматлашган — бу 2017 йил февралидан бери иккинчи йирик кўрсаткичдир. Қўй гўшти эса 3,4 фоизга ошиб, максимал кўрсаткичга етган.

Расмийлар нархларнинг ошишини қўшни давлатлар хусусан, Тожикистон ва Ўзбекистон томонидан талабнинг ошиши билан изоҳламоқда. Шу билан бирга, вазирликлар вакиллари ички бозорда гўшт маҳсулотлари тақчиллиги йўқлигини, вазият вақт ўтиши билан барқарорлашишини айтган. Ўзбекистонда ҳам мана узлуксиз гўштнинг нархи ошиб келмоқда.

Қирғизистонда давлат тўнтаришининг олди олинди

Қирғизистонда давлат тўнтаришининг олди олинди. Махсус хизматлар мамлакатда оммавий тартибсизликлар уюштиришга бўлган уринишнинг олди олинганини тасдиқлаган. Бу ҳақда Миллий хавфсизлик давлат қўмитасига таяниб қирғиз маҳаллий нашри «АКИпресс» хабар берди. 

Ушбу тартибсизликларнинг асосий мақсади ижтимоий-сиёсий вазиятни беқарорлаштириш ва кейинчалик давлат тўнтаришига уринишдир, дея таъкидлайди қўмита.

Давлат тўнтаришига уринишни режалаштирган гуруҳнинг барча аъзолари қўлга олинган. Гумонланувчилар “сохта провокацион” видео суратга олмоқчи бўлган. Видеода калтакланган қирғизистонлик қиз гўёки чет эл фуқаролари томонидан қандай таҳқирлангани ҳақида гапириши режалаштирилган.

Ушбу ролик “миллий ватанпарварлик туйғулари”га таъсир қилиши ва “мамлакатнинг уюшмаган ёшлари” вакилларини ғазаблантириши керак эди, дея тушунтирди Миллий хавфсизлик давлат қўмитаси.

Уларга кўра, шундан сўнг “ўқотар қуроллар билан жиҳозланган махсус тайёргарликдан ўтган жанговар гуруҳлар хорижликларнинг иш ва яшаш жойларида” қирғинлар уюштирган бўларди. Провокация ва тартибсизликлар Қирғизистон фуқаролари ва ҳуқуқ-тартибот идоралари вакилларига нисбатан ҳам режалаштирилгани айтилмоқда. Гуруҳнинг ғоявий илҳомлантирувчиларидан бири Бирлашган Араб Амирликларида яширингани тахмин қилинмоқда.

Эслатиб ўтамиз, қўшни давлат Қирғизистон минтақанинг бошқа давлатларидан фарқ қилади, ҳозирга қадар деярли барча президентлар қандайдир инқилоб ёки оммавий тартибсизлик сабаб лавозимини топширган.

Қозоғистон тухум импортини чеклади

Қозоғистон энди маълум муддат тухумни импорт қилмайди. Давлат қишлоқ хўжалиги вазири 4 апрел куни мамлакатга товуқ тухумларини олиб киришни тақиқлаш тўғрисидаги буйруқни имзолади.

Қозоғистон ҳудудига учинчи мамлакатлардан ва Евросиё иқтисодий иттифоқи (ЁИИ) давлатларидан янги товуқ тухумларини барча турдаги транспортда олиб киришга олти ой муддатга тақиқ жорий этилсин, дейилади буйруқ матнида.

Тухумларни Қозоғистон ҳудуди орқали бошқа давлатларга етказиб бериш давом этади. Вазирнинг юқоридаги буйруғи 9 апрелдан кучга кирди.

Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг тушунтиришича, баҳор-ёз мавсумида маҳаллий ишлаб чиқарувчиларни қўллаб-қувватлаш мақсадида тухум импортига вақтинчалик тақиқ ўрнатилган.

Чунки ушбу даврда одатда тухумга бўлган талаб пасаяди, бозор эҳтиёжлари саноат ишлаб чиқариши ва уй хўжаликлари маҳсулотлари ҳисобига тўлиқ қопланади. Бу эса тухум нархининг тушишига олиб келади ва паррандачилик фабрикалари фаолиятига ҳамда ишлаб чиқариш рентабеллигига салбий таъсир кўрсатади.

Шунингдек, ушбу даврда тухумнинг сақлаш муддати қисқаради. Аммо технологик жараёнлар барқарорлиги сабаб ишлаб чиқариш ҳажми камаймайди, бу эса омборларда ортиқча маҳсулот захирасининг тўпланишига олиб келади.

Кўрсатилган омилларни ҳисобга олган ҳолда, Ташқи савдо сиёсати масалалари бўйича идоралараро комиссияда Қозоғистон ҳудудига товуқ тухумларини олиб киришга вақтинчалик чеклов чораларини белгилаш мақсадга мувофиқлиги маъқулланди, деб хабар қилди вазирлик.

Аҳоли шикоятидан кейин Роғун ГЭС лойиҳалари қайта текширилади

Ўзбекистон ва Туркманистон аҳолиси шикояти сабаб Роғун ГЭС лойиҳаси қайта текширилади. Жаҳон банкининг Инспекция кенгаши Тожикистонда қурилаётган Роғун ГЭСи билан боғлиқ лойиҳаларни текшириш бўйича расмий сўровни эълон қилди. У Ўзбекистон ва Туркманистоннинг Амударё қуйи оқимида яшовчи аҳолиси номидан берилган шикоятга асослангани айтилмоқда. Бу ҳақда “Чегара билмас дарёлар” коалицияси (Rivers without Boundaries) хабар берди.

Шикоятда Роғун ГЭС лойиҳасининг экологик ва ижтимоий-иқтисодий хавфлари «катта» ҳамда «қайтарилмас» бўлиши мумкинлиги таъкидланган. Даъвогарлар манфаатларини “Чегара билмас дарёлар” коалицияси ҳимоя қилмоқда. Бу текширув ГЭС лойиҳаси Жаҳон банкининг ижтимоий ва экологик стандартларига қанчалик мос келишини аниқлаб беради.

Аҳоли шикоятига кўра, Жаҳон банки Роғун ГЭСни қуришга пул ажратиш қарорини нотўғри баҳолаш асосида қабул қилган. Бу эски ва тўлиқ бўлмаган маълумотларга таянган бўлиб, лойиҳа Амударё ҳавзасидаги табиат ва одамлар ҳаётига қандай хавф туғдиришини етарлича кўрсатмайди.

Сўровда Роғун ГЭС қурилиши оқибатида Амударёга сув оқими 25 фоизгача камайиши ва бу ҳолат минтақада экологик фалокатга олиб келиши мумкинлиги айтилган. Бундай ўзгаришлар чўлланиш ва шўрланишни кучайтириб, Ўзбекистон ва Туркманистондаги 8–10 миллион аҳолининг саломатлиги ва фаровонлигига салбий таъсир кўрсатади.

“Роғун ГЭС лойиҳаси ўзининг ҳозирги тугалланмаган кўринишида Марказий Осиёдаги миллионлаб одамларнинг экологик барқарорлиги ва фаровонлиги учун улкан таҳдид ҳисобланади. Сўровнинг инспекция кенгаши томонидан рўйхатга олиниши бизнинг хавотирларимиз жиддийлигини тасдиқловчи муҳим қадамдир”, - дейди “Чегара билмас дарёлар” экологик коалициясининг халқаро мувофиқлаштирувчиси Евгений Симонов.

“Жаҳон банки етакчи халқаро молия институти сифатида ўзининг ижтимоий-экологик стандартларини эътиборсиз қолдира олмайди ва лойиҳани молиялаштиришни давом эттиришдан олдин барча хавф-хатарларни ҳар томонлама ва холисона баҳолашни таъминлаши шарт”, дея қўшимча қилган Симонов.

Экологлар ҳам қуйидаги масалалардан хавотир билдирмоқда: Роғун ГЭС лойиҳаси бўйича Ўзбекистон ва Туркманистондаги аҳолининг фикри инобатга олинмаган, лойиҳа ҳақида тўлиқ маълумот, жумладан, фавқулодда вазиятларда амалга ошириладиган режалар эълон қилинмаган. Бундан ташқари, ҳужжатлар маҳаллий тилларда — ўзбек, қорақалпоқ ва туркман тилларида тақдим этилмагани айтилмоқда.

Шикоят қилганлар таъқибдан чўчиб, ўз шахсини яширишни сўраган. Бу минтақада аҳоли фикрини эшитиш механизмлари суст ишлаётганини кўрсатади, дейилади хабарда.

Амударё қуйи оқимидаги аҳоли ўнлаб йиллар давомида сувдан нотўғри фойдаланиш ва Орол денгизи қуриб боришидан азият чекмоқда. Роғун ГЭС бу ҳолатни яна ҳам ёмонлаштириб, муҳим экотизимларнинг бутунлай емирилишига ва одамлар турмуш шароитининг ёмонлашувига олиб келиши мумкин. 

Ҳаёти дарёнинг ҳолатига бевосита боғлиқ бўлган Ўзбекистон ва Туркманистон аҳолиси билан тўлақонли мулоқотнинг йўқлиги иштирок ва шаффофлик тамойилларининг жиддий бузилишидир. Биз баҳолаш ёндашувларини зудлик билан қайта кўриб чиқишни ва барча манфаатдор томонларнинг ҳақиқий иштирокини таъминлашни талаб қиламиз, дейди CEE Bnakwatch ноҳукумат ташкилоти вакили Манана Кочладзе.

2024 йили экологлар Роғун ГЭС лойиҳасини Жаҳон банкининг ижтимоий ва экологик стандартларига мос тарзда қайта ишлаб чиқишни, шунингдек, дунёдаги энг баланд тўғон қурилишига хавфсизроқ ва тежамлироқ алтернативларни кўриб чиқишни таклиф қилган эди. Бироқ Жаҳон банки бу таклифларни кўриб чиқмаган.

АҚШ Афғонистонга озиқ-овқат ёрдамини тўхтатди

АҚШ Давлат департаменти Афғонистон ва Яманга озиқ-овқат ёрдамини тўхтатди. Аниқроғи энди Вашингтон Жаҳон озиқ-овқат дастурига бу икки давлатга ёрдам йўллаши учун пул бермайди.

 Давлат департаменти матбуот котиби Темми Брюснинг айтишича, ёрдам «Толибон»га нисбатан хавотирлар туфайли тўхтатилган.

Матбуот учун брифингда у бу қарор разведка маълумотлари баҳолари ва муваққат ҳукумат гуманитар фаолиятга аралашуви ҳақидаги узоқ йиллик хавотирларга асосланганини қўшимча қилди.

Айни пайтда кобулликларнинг бир қисми халқаро ҳамжамиятни Афғонистонга ёрдам кўрсатишни давом эттиришга чақириб, бу оғир дамларда аҳолининг қийинчиликларига ечим топиш муҳимлигини айтмоқда.

«Толибон» Иқтисодиёт вазирлиги халқаро ёрдам мавзусини сиёсийлаштирмасликка чақирди. Бундай ёрдамларни давом эттириш мамлакатнинг баъзи иқтисодий қийинчиликларини енгиллаштиришга ёрдам беради, дейди вазирлик.

Халқаро ташкилотларнинг инсонпарварлик ёрдами инқироз даврида одамларга ёрдам бериш учун жуда муҳим ва иқтисодий ўсиш, жамият тараққиёти, қашшоқлик ва тенгсизликни камайтириш учун керак. Бу сиёсий мақсадлар учун ишлатилмаслиги керак, дейди вазирлик матбуот котиби Абдул Раҳмон.

Reuters агентлиги Трамп маъмурияти Афғонистонга қолган ёрдамни қисқартиришни режалаштираётгани ҳақида ҳам хабар берган.