​​​​​​​Ақтўбедаги ҳалокатлар: сабаблар нима?

Бундан 8 йил муқаддам ўзбекистонликларни олиб Россияга кетаётган автобус Қозоғистоннинг Ақтўбе вилояти ҳудудида ёниб кетганди. Бу даҳшатли фожиа кўпчиликнинг ёдидан чиқмаган бўлса керак. Аммо, кейинги даврда ҳам айнан шу ҳудудда ЙТҲлар билан боғлиқ ҳалокатлар юз беришдан тўхтагани йўқ. Бундай қайғули ҳолатлар ортида қандай сабаб ва омиллар бор?

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Бундан 8 йил муқаддам – 2018 йилнинг 18 январ куни ўзбекистонликларни олиб Россияга кетаётган автобус Қозоғистоннинг Ақтўбе вилояти ҳудудида ёниб кетганди. Фожиа оқибатида автобус салонида бўлган 57 кишидан 52 нафари ҳалок бўлди. Бу даҳшатли воқеа кўпчиликнинг ёдидан чиқмаган бўлса керак. Аммо, кейинги даврда ҳам айнан шу ҳудудда ЙТҲлар билан боғлиқ ҳалокатлар юз беришдан тўхтагани йўқ.

Биргина декабр ойининг ўзида дастлаб «Москва – Тошкент» йўналиши бўйлаб ҳаракатланиб келаётган автобус аварияга учради. Унда Ўзбекистоннинг 54 нафар фуқароси бўлган.

Орадан бир ҳафта ўтар-ўтмай, бошқа бир автобуснинг ариққа ағдарилиб кетиши оқибатида йўловчилардан 5 нафари, хусусан, 2 нафар ўзбекистонлик ҳалок бўлди.

2024 йилнинг апрел ойида 8 кишининг ўлимига сабаб бўлган ЙТҲ ҳам айнан Ақтўбе областида рўй берганди.

Умуман олганда, бу ҳудудда ўзбекистонлик йўловчилар қатнашган ҳалокатлар мунтазам такрорланиб келяпти. Бундай қайғули ҳолатлар ортида қандай сабаб ва омиллар бор? Қуйида ана шу саволларга жавоб излашга ҳаракат қиламиз.

Ақтўбе йўллари нега хавфли?

Биринчидан, Ақтўбе вилояти ҳудудидан Марказий Осиё ва Россияни боғловчи асосий автомобил магистраллари ўтади. Хусусан, Самара – Чимкент халқаро йўли Россиянинг Европа қисмидан Қозоғистон орқали Ўзбекистонга энг тўғри йўл ҳисобланади. Ўзбекистонлик меҳнат муҳожирлари ва йўловчиларнинг катта қисми Россия шаҳарларига айнан шу йўналишда, Қозоғистон ҳудуди орқали автобус, микроавтобус ёки енгил машиналарда қатнайди.

Охирги йилларда қўшни республика ҳудудига киришда рўйхатдан ўтиш жараёнлари соддалаштирилди ва чегара постларини кесиб ўтиш нисбатан осонлашди. Натижада, ҳудуд бўйлаб доимий равишда кўплаб ўзбекистонлик йўловчилар транзитда ҳаракатланяпти. Йўллардаги транспорт воситаларининг зичлиги ортгани сайин, афсуски, бахтсиз ҳодисалар эҳтимоли ҳам ошиб боряпти.

Иккинчидан, Ақтўбе вилояти Қозоғистоннинг континентал иқлим минтақасида жойлашган бўлиб, бу ерда қиш фасли жуда совуқ ва қаҳратон бўлади. Бу пайтда йўлларда кучли қор бўронлари, музламалар тез-тез кузатилади. Ҳаво ҳарорати кескин пасайганда ва қор ёғганда, маҳаллий ҳокимият кўпинча узоқ масофага юк ва йўловчи транспорти ҳаракатини вақтинча чеклайди ёки йўлларни ёпади. Шунга қарамай, айрим ҳолларда йўловчилар кечикмаслик ёки қўшимча харажатлардан қочиш мақсадида огоҳлантиришларга қарамай юришда давом этишади.

Қор ва музлама туфайли транспорт воситаларининг сирпаниши, тормоз масофасининг узайиши, қор бўронида кўришнинг кескин пасайиши авариялар хавфини каррасига оширади.

Учинчидан, Россия ва Ўзбекистон ўртасидаги масофа жуда узоқ. Москва ёки Санкт-Петербургдан Тошкентгача бўлган масофа автомобилда қарийб 3 кунлик йўл. Кўплаб ҳайдовчилар бу масофани иложи борича тезроқ босиб ўтишга ҳаракат қилишади. Бу эса меъёридан ортиқ ишлаш, чарчоқ ва ҳаттоки ухлаб қолиш ҳоллари билан боғлиқ хавфларни юзага келтиради.

Ҳайдовчиларнинг дам олиш тартибига тўлиқ риоя қилмаслиги, навбатчи ҳайдовчи бўлмаслиги, бўлган тақдирда ҳам етарли алмашинув таъминланмагани жиддий муаммога айланган. Натижада, чарчаган ҳайдовчининг бир лаҳза бўлса-да диққатини йўқотиши ёки ухлаб қолиши фожиа учун етарли бўлади.

Бундан ташқари, йўл ҳаракати қоидаларига риоя қилмаслик ҳам ҳалокатларга сабаб бўляпти. Масалан, 2022 йилнинг августидаги аварияда ҳайдовчи йўлнинг таъмирланаётган қисмида эҳтиёт чораларига амал қилмай, юқори тезликда ҳаракатланган ва машина таъмирлаш учун уюлган тупроққа урилиб ағдарилиб кетган.

Ақтўбе вилоятида 2023 йилда 600 дан ортиқ йўл-транспорт ҳодисалари юз берган ва 169 киши ҳалок бўлган. 2024 йилнинг 8 ойида эса авария натижасида ўлим топганлар сони 95 кишини ташкил этган. Қозоғистон расмийларига кўра, фожиали ҳолатларнинг кўплигига сабаб – йўл қопламасининг ёмонлиги. Шунингдек, жабрланувчиларга ўз вақтида тиббий ёрдам кўрсатишда ҳам муаммолар мавжуд. Автомагистралларда мобил телефон алоқаси ёмон, бу эса ўлимга олиб келиши мумкин бўлган ЙТҲ содир бўлган тақдирда тезкор тиббий ёрдамни имконсиз қилади.

Нега самолёт эмас, машинада?

Ўз-ўзидан савол пайдо бўлади: нега ўзбекистонликлар нисбатан хавфсиз самолёт ёки поезд қатновлари бўла туриб, хатарли ва машаққатларга бой автомобилдаги сафарни танлашяпти?

Kun.uz мухбири водийдан Россия шаҳарларига йўловчи ташийдиган таксичига шу савол билан мурожаат қилди. Ҳайдовчининг сўзларига кўра, айрим йўловчиларда йўлкира учун пул йўқ, улар қимматроққа бўлса ҳам кетади ва ишлаб қарзини узади. Бундан ташқари, такси хизматлари манзилдан манзилгача: йўловчини уйидан олиб кетиб, мусофирликда яшайдиган жойигача олиб бориб қўяди. Россиянинг айрим шаҳарларига эса Ўзбекистондан тўғридан тўғри рейс йўқ: бундай ҳолатда муҳожирни Россияга учиб борганидан кейин тушунмовчиликлар ва такси харажати кутаётган бўлади.

Бундан ташқари, олиб кетилаётган юк масаласи ҳам бор. Таксида йўловчи ўзи билан кўпроқ нарсани олиб кета олиши мумкин (кўп ҳолатларда енгил машинанинг томига ҳам юк ортилади).

Яна бир жиҳат: чегарани самолётда борганга нисбатан қуруқликда кесиб ўтиш ва депорт бўлиш хавфи камроқлигига ишонувчилар бор. Уларнинг сўзларига кўра, оқим катталиги сабабли назоратчи кираётганларни ортиқча саволлар билан қийнамайди, юкларни титиб ташламайди.

Самолёт қай даражада қиммат?

Албатта, такси ёки автобусда кетаётганларнинг энг катта аргументи – нарх-наво: самолётда учиш жуда ҳам қиммат. Авиация соҳасида рақобатнинг сустлиги ва бошқа жиддий муаммоларни эътироф этган ҳолда айтишимиз мумкинки, таксида ва самолётда бориш ўртасидаги иқтисодий тафовут ҳар доим ҳам унчалик катта бўлмаслиги мумкин.

Масалан, Тошкентдан Москвагача автобус нархи 865 минг сўм. Йўл давомийлиги – 2 кун-у 16 соат. Такси нархи ҳам жўнаш жойига қараб одам бошига 100-150 доллар атрофида, бунда ҳам 2-3 кун йўл юриш керак.

Айтайлик, 21 январ кунига самолётда кетмоқчи бўлсангиз, тўғридан тўғри рейслар нархи 116 доллардан бошланади. Юк билан 143 доллар. Кейинги кунларга бундан-да арзонроқ чипталар ҳам бор.

Бугун минглаб ватандош Россияга иш излаб кетяпти. Кимдир арзонроқ, кимдир “текширув енгилроқ бўлади” деган умидда йўл усти транспортини танлайди. Лекин бу танловнинг нархи чипта пулидан анча қимматга тушиши мумкин.

Достон Аҳроров тайёрлади