Voyaga yetmagan shaxslarga jamoat tarbiyachilarini tayinlash to‘g‘risidagi nizom tasdiqlanadi. Vazirlar Mahkamasining tegishli qarori loyihasi e'lon qilindi.
Bosh prokuratura tomonidan ishlab chiqilgan loyihada aytilishicha, jamoat tarbiyachilarining asosiy vazifasi nazoratsiz va qarovsiz qolgan hamda huquqbuzarlik yoki ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan voyaga yetmaganlar bilan yakka tartibda ishlash, shuningdek ularning ota-onasiga (ularning o‘rnini bosuvchi shaxslarga) voyaga yetmaganlarni tarbiyalashda amaliy yordam ko‘rsatishdan iborat.
Jamoat tarbiyachisi faoliyatining asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat:
qonuniylik;
insonparvarlik;
oilaning ustuvorligi;
bola bilan ishlashda individual yondashuv;
faoliyatni ixtiyoriylik va beg‘araz asosda amalga oshirish.
Voyaga yetmaganlarning jamoat tarbiyachisi etib 30 yoshga to‘lgan, birinchi navbatda voyaga yetmagan shaxslar bilan kamida ikki yil ishlash tajribasiga ega bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi, jinsi, oilaviy ahvolidan qat'i nazar, o‘zining hayotiy tajribasi va axloqiy fazilatlari bilan ijobiy ta'sir ko‘rsata oladigan, o‘z zimmasiga nazoratsiz va qarovsiz qolgan hamda huquqbuzarlik yoki ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan voyaga yetmaganlarni tarbiyalash vazifasini oladigan shaxs tayinlanishi mumkin.
Komissiya jamoat tarbiyachilari nomzodlari ro‘yxatini shakllantiradi.
Voyaga yetmaganlarga jamoat tarbiyachisini tanlash va tayinlash haqidagi qaror Voyaga yetmaganlar ishlari bo‘yicha idoralararo komissiya yoki sud tomonidan qabul qilinadi.
Komissiya tomonidan jamoat tarbiyachisi quyidagi voyaga yetmaganlarga nisbatan tayinlanadi:
– nazoratsiz va qarovsiz qolgan;
– ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalaridan qaytgan yoki tarbiya koloniyalarida jazoni o‘tagan;
– bolani tarbiyalashda yordamga muhtoj bo‘lgan oilalarning voyaga yetmagan farzandlariga.
Sud tomonidan jamoat tarbiyachisi quyidagi voyaga yetmaganlarga nisbatan tayinlanadi:
– shartli hukm qilingan;
– ozodlikdan mahrum etish bilan bog‘liq bo‘lmagan jazo tayinlangan;
– tarbiyaviy ta'sir qilish yoki ma'muriy jazolash choralari ko‘rilgan;
– ozodlikdan mahrum qilish jazosini o‘tashdan muddatidan oldin shartli ravishda ozod qilingan.
Sudning bu haqdagi qarori jamoat tarbiyachisini tanlash va tayinlash uchun Komissiyaga yuboriladi.
Sudning qarori qonuniy kuchga kirgan kundan e'tiboran besh kun muddat ichida Komissiya voyaga yetmaganga jamoat tarbiyachisini tayinlaydi.
Komissiya jamoat tarbiyachisini tayinlashda har bir holatda individual tartibda, sodir etilgan qilmish, voyaga yetmagan shaxsning xulq-atvori, psixologik portreti, yoshi va boshqa omillarni inobatga olishi shart.
Komissiyaning jamoat tarbiyachisini tayinlash to‘g‘risidagi qarorida quyidagilar belgilanadi:
– jamoat tarbiyachisi to‘g‘risida ma'lumot;
– jamoat tarbiyachisi tayinlanayotgan voyaga yetmagan to‘g‘risida ma'lumot;
– jamoat tarbiyachisi tayinlash muddati;
– jamoat tarbiyachisining hisobdorligi;
– qaror yuzasidan shikoyat berish tartibi va muddatlarini tushuntirish to‘g‘risidagi ma'lumotlar;
– Nizom talablaridan kelib chiqib qarorda boshqa qoidalar belgilanishi mumkin.
Komissiya voyaga yetmaganga jamoat tarbiyachisini tayinlash to‘g‘risida qabul qilgan qarori bilan bolaning ota-onasini (ularning o‘rnini bosuvchi shaxslarni) tanishtiradi.
Komissiya voyaga yetmaganga jamoat tarbiyachisini tayinlanganligi haqida manfaatdor tashkilotlarni (ichki ishlar, vasiylik va homiylik organlari, ta'lim, sog‘liqni saqlash muassasalari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari va boshqalarni) xabardor qiladi.
O‘n yoshga to‘lgan voyaga yetmaganlar, ularning ota-onalari yoki boshqa qonuniy vakillari bilan kelishgan holda voyaga yetmagan shaxsni fikrini hisobga olib tayinlanadi.
Quyidagilar jamoat tarbiyachisi etib tayinlanishi mumkin emas:
– muomala layoqati cheklangan yoki muomalaga layoqatsiz deb topilganligi to‘g‘risida sudning qonuniy kuchga kirgan hal qiluv qarori mavjud bo‘lgan shaxslar;
– ilgari sodir etgan jinoyati uchun sudlangan shaxs;
– o‘ziga nisbatan jinoiy ta'qib amalga oshirilayotgan shaxs;
– ota-onalik huquqidan mahrum etilgan yoki ota-onalik huquqlari cheklangan shaxs;
– ota-onalik huquqlarini suiiste'mol qilgan, bola bilan shafqatsiz muomalada bo‘lgan shaxslar;
– surunkali alkogolizm yoki giyohvandlikka ruju qo‘ygan shaxslar;
– sobiq tutingan ota-onalar yoki farzandlikka oluvchilar, agar bolalarni tarbiyaga olish to‘g‘risidagi kelishuv yoki farzandlikka olish bekor qilingan bo‘lsa;
– o‘z zimmasiga yuklatilgan majburiyatlarni bajarmaganligi yoki lozim darajada bajarmaganligi yoxud o‘z huquqlarini suiiste'mol qilganligi uchun vasiy yoki homiy majburiyatlarini bajarishdan chetlashtirilgan shaxs;
– sog‘lig‘i tufayli jamoat tarbiyachisi majburiyatini bajara olmaydigan shaxs;
– o‘z zimmasiga yuklatilgan vazifalarni bajarishdan uch marotaba bosh tortgan jamoat tarbiyachisi.
Jamoat tarbiyachisi quyidagi huquqlarga ega:
– voyaga yetmagan shaxsni yashash va o‘qish joyi bo‘yicha borib ko‘rish;
– voyaga yetmaganlarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish choralarini ko‘rish;
– voyaga yetmagan bilan yakka tartibda ishlash dasturi (keyingi o‘rinlarda – Dastur) belgilangan chora-tadbirlarni amalga oshirishda mutasaddi tashkilot va muassasalardan uslubiy va amaliy yordam olish;
– Komissiyadan voyaga yetmaganlar va ularning ota-onalari (ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar) to‘g‘risida zarur ma'lumotlarni talab qilib olish;
– voyaga yetmagan shaxsga oid Komissiya yig‘ilishlarida qatnashish hamda fikr va takliflar bildirish.
Jamoat tarbiyachisi quyidagi majburiyatlarga ega:
– har bir voyaga yetmaganga individual yondashgan holda uning xulq-atvori, psixologik portreti, yoshi, qobiliyati, qiziqishlari va boshqa omillarni inobatga olib Dastur tuzish va Komissiya bilan kelishish;
– voyaga yetmaganning Dasturda belgilangan chora-tadbirlarga rioya etishi ustidan nazorat qilish;
– voyaga yetmagan shaxsni g‘ayriijtimoiy xulq-atvorini tuzatish, mavjud salbiy odatlarni bartaraf etish va huquqbuzarliklar sodir etishini oldini olish choralarini ko‘rish;
– voyaga yetmaganni Vatanga sadoqat ruhida tarbiyalash, unda mehnatsevarlik, vatanparvarlik, mas'uliyatlilik, fidoyilik, dunyoqarashi keng mustaqil va komil inson bo‘lishga intilish tuyg‘usini shakllantirish;
– voyaga yetmaganlarni o‘qishini davom ettirish, bo‘sh vaqtlarini mazmunli o‘tkazish, ularni to‘garaklarda ishtiroki, hordiq olishi, bandligini ta'minlash choralarini ko‘rish;
– ota-onalar (ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar) bilan voyaga yetmaganni tarbiyalash, ularning hayoti va kelajagi uchun javobgar ekanligi borasida tushuntirish ishlari olib borish;
– voyaga yetmagan shaxs tomonidan Dasturda belgilangan chora-tadbirlarni bajarilmagan taqdirda bu haqda Komissiyaga xabar berish;
– ota-onalar yoki ularni o‘rnini bosuvchi shaxslar o‘z majburiyatlarini bajarmagan taqdirda bu haqda Komissiyaga xabar berish;
– har oyda Komissiyaga amalga oshirilgan ishlar va bolada kuzatilayotgan ijobiy o‘zgarishlar to‘g‘risida hisobot taqdim etish.
Voyaga yetmaganlarning huquq va majburiyatlari:
– voyaga yetmagan shaxs jamoat tarbiyachisining noqonuniy xatti-harakatlari ustidan Komissiyaga shikoyat qilish huquqiga ega;
– voyaga yetmagan shaxs Dasturga amal qilishi va unda belgilangan chora-tadbirlarni so‘zsiz ijro etishi lozim.
Jamoat tarbiyachisi quyidagi holatlarda almashtiriladi:
– jamoat tarbiyachisi o‘z vazifalarini bajarmagan yoki lozim darajada bajarmagan taqdirda;
– voyaga yetmaganlar, ularning ota-onasi (ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar) tomonidan Komissiyaga jamoat tarbiyachisi ustidan kelib tushgan shikoyatlari asosida;
– voyaga yetmagan yoki jamoat tarbiyachisi yashash joyini o‘zgartirganda.
– jamoat tarbiyachisining o‘z zimmasiga yuklatilgan majburiyatlarni bajarishdan bosh tortganda.
Jamoat tarbiyachisining faoliyati Komissiya qarori bilan quyidagi hollarda tugatiladi:
– jamoat tarbiyachisi tayinlash muddati tugaganda;
– voyaga yetmagan shaxs o‘n sakkiz yoshga to‘lganda yoki emansipatsiya qilingan taqdirda;
– voyaga yetmagan shaxs ozodlikdan mahrum qilishga hukm etilganda;
– voyaga yetmagan shaxs boshqa davlatga doimiy yashash uchun ketganda;
– voyaga yetmagan shaxs vafot etganda.
Jamoat tarbiyachisini almashtirish yoki uning faoliyatini tugatish haqida Komissiya qaror qabul qiladi.
Yuklatilgan vazifalarni faol va vijdonan bajargan hamda ijobiy natijalarga erishgan jamoat tarbiyachilari Komissiyaning taqdimnomasiga asosan mahalliy budjet hisobidan rag‘batlantirilishi mumkin.
