Ўзбекистонда 1 км йўл 950 минг долларга тушади. Бошқа давлатларда-чи? 

Агар йўлларни халқаро ва маҳаллий аҳамиятига қараб тоифаласак, 1-тоифадаги йўллар йирик халқаро автомагистраллар бўлса, бизнинг ўзимиз ва кўзимиз ўрганган 4 полосали йўллар 3- ва 4-тоифадаги йўллар ҳисобланади. Автомобил йўллар қўмитасининг эндиликда собиқ раҳбари Абдураҳмон Абдувалиев ҳам (1 км = 950 минг АҚШ доллари) айнан шундай тоифадаги йўлларни назарда тутган эди. 

Бошқа давлатларда... 

2022 йил маълумотларига кўра, Россияда 3-тоифадаги 1 кмли йўлни қуриш учун 56 млн рубль (ҳозирда тахминан 620 минг АҚШ доллари) сарфланар экан. “Россия транспорти” нашрининг қўшимча қилишича, АҚШда бу кўрсаткич 270 миллион рублга (қарийб 3 млн доллар), Хитойда эса 226 миллион рублга (2,5 млн доллар) етади. 

Шунингдек, қўшни Қозоғистон 2020 йилда 1-тоифадаги йўлнинг бир километри (тўрт полосали ва ундан ортиқ) учун ўртача 800 млн тенге (1,8 млн доллар), 2-тоифали йул қурилишига эса 400 млн тенге (910 минг доллар) маблағ сарфланган. 

Украинада эса Автомобил йўллари давлат агентлиги 2020 йилда асфальт-бетон қопламали биринчи тоифали автомобил йўлининг 1 км янги қурилишига ўртача 170,6 млн гривна (4,6 млн доллар), 2-тоифадаги ҳудди шундай йўл учун ўртача 77,4 млн гривна (2,1 млн доллар), 3-тоифа учун 69,6 млн гривна (1,89 млн доллар) ҳамда 4-тоифидаги йўл қуришга 39,4 млн гривна (1,071 млн доллар) харажат қилинганини маълум қилган. 

Сифат бўйича даражамиз қандай? 

Шуни айтиш керакки, эътиборингизга тақдим этилаётган маълумотларнинг барчаси нисбий. Чунки дунё давлатларида йўл сифати, тоифаси, қурилиш ашёлари таркиби, хизмат кўрсатиш даражаси, йўлларнинг яроқлилик муддати бир-биридан тубдан фарқ қилади. Ўзбекистон йўлларининг қиймати бўйича юқоридаги давлатлар ичида арзонроқ кўриниши мумкин. Йўл сифати-чи? Шуниси қизиқки, йўл сифатига кўра давлатларнинг рейтингига Ўзбекистон бир неча йиллардан бери ҳатто киритилмайди ҳам. 

Юқорида номи келтириб ўтилган давлатлар эса Ўзбекистоннинг йўл қурилиши нархларидан кўп фарқ қилмаса-да, дунёнинг йўл сифатига кўра рейтингларида қайсидир ўринларга эга. Масалан, “Quality of roads”нинг 2022 йил сўнгида тақдим этган 141 талик рейтингида: 

• АҚШ – 17-ўрин;
• Туркия – 31-ўрин;
• Хитой – 45-ўрин;
• Қозоғистон – 93-ўрин;
• Россия – 99-ўрин;
• Украина – 114-ўринларни банд этган. Ўзбекистон бу рўйхатда ҳам йўқ. 

Оқсоқлик ва қолоқликлар сабаблари 

Мутахассисларга кўра, Ўзбекистонда йўл қурилиши ишлатиладиган асфальтлар талабга жавоб бермайди. Маълум бўлишича, ҳозирда амалда фойдаланиб келинаётган асфальт учун керакли маҳсулотлардан хориж мамлакатлари 10 йил аввал воз кечган. АҚШ, Европа давлатларида ишлаб чиқарилган асфальт-бетон қопламаси 15-20 йил кафолатга эга. Ўзбекистонда ишлаб чиқарилаётган асфальт-бетон қопламалари учун узоғи 2 йилгача кафолат мавжуд. 

Маълумотларга кўра, Ўзбекистон ҳудудида асфальт-бетон маҳсулотлари ишлаб чиқарадиган 98 та корхона мавжуд. Қайд этилишича, бу корхоналарнинг 70 фоизининг иши стандартларга жавоб бермайди. 

Масалан, Бухоро вилоятида янги қурилган Бухоро ҳалқа йўлининг 16,5 км реконструкция қилинадиган участкасида бир қатлам асфальт-бетон 9 см қалинликда ётқизилиши керак бўлса-да, ўрганишлар давомида қалинлиги 7 см эканлиги маълум бўлган.

2021−2022 йилларда йўл қуриш ва таъмирлашда эса 45 та ҳолатда 34,5 млрд сўмлик маблағлар ноқонуний сарфланган. 

Хомчўт 

Иқтисодиёт ва молия вазирлиги маълумотларига таянсак, 2022 йилда автомобил йўлларини қуриш ва таъмирлаш, улардан фойдаланиш ва жиҳозлаш харажатларига жами 8,4 триллион сўм йўналтирилган. Бу суммани (8,4 трлн сўм = 727,5 млн доллар) қўмитанинг собиқ раиси Абдураҳмон Абдувалиев айтган 950 минг долларга бўлсак, қарийб 766 кмли мукаммал қурилган йўл, дегани. 

Ушбу сонлар қанчалик ҳақиқатга яқин? Нега сарфлашда бошқа давлатлардан унчалик фарқ қилмаймиз-у, кафолатга келганда бизда 2 йилгина муддат берилади? Нега йўллар қурилишида замонавий дунё аллақачон воз кечган эски стандартлардан фойдаланиб, триллионлаб маблағларни беҳудага сарфлаяпмиз? Смета ишлаб чиқиш, йўл қурувчиларни танлаб олиш, маблағ ажратиш, қуриш, топшириш ва қабул қилиб олиш ҳамда барча жараёнлар устидан назорат қилиш занжирида ким кўпроқ оқсаяпти? 

Эътиборингизга интернетда тақдим қилинган маълумотлар асосида йўл қурилиши нархларини мисол келтирдик. Улар орасида арзонроқ ва сифатлироқ йўллар ҳам бор эди ва бу каби давлатлар кам эмас. Хулосани эса ўзингизга қолдирамиз.

Сардорбек Усмоний