Бангладеш бош вазири қочди, намойишчилар унинг қароргоҳини эгаллаган. Асосий маълумотлар

Армия штаби бошлиғи, генерал Вакер-Уз-Замон мамлакат халқига мурожаатида бош вазир истеъфога чиққанини тасдиқлаган.

Мавжуд маълумотларга кўра, Ҳасина вертолётда қўшни Ҳиндистонга учиб кетган, бу ерда унинг хавфсизликда бўлишига ваъда берилган.

Вакер-уз-Замон вақтинча ҳукумат шакллантирилишини маълум қилган.

У президент Муҳаммад Шаҳобиддин билан учрашиши ва кун охирига қадар ечим топилишига умид қилаётганини айтган.

Ҳарбий мулозим аллақачон мухолифатдаги сиёсий партиялар билан музокара ўтказганини билдирган. Ҳукуматни ким бошқариши ҳозирча номаълум.

Шунингдек, генерал бутун Бангладеш халқи учун «адолат» ваъда қилган — яъни, сўнгги ҳафталар давомида юзлаб кишилар ҳалок бўлган намойишларда иштирок этаётган бангладешликлар талаб қилаётган нарсани.

Душанба куни минглаб кишилар бош вазир қароргоҳи «Ганобҳабан»га бостириб кирган.

Интернетда тарқалган видеоларда намойишчилар бош вазир қароргоҳини остин-устун қилаётгани акс этган. 

Якшанба куни Шайх Ҳасинанинг истеъфосини талаб қилган намойишчиларнинг полициячилар билан тўқнашуви оқибатида 90 киши ҳалок бўлган.

Қурбонлар орасида — 13 полициячи ҳам бор. Улар мамлакат пойтахти Даккадан 100 км шимолда жойлашган Сиражганж шаҳридаги полиция маҳкамасига қилинган ҳужум оқибатида ҳалок бўлишган.

BBC Бангладеш хизмати мухбирлари Даккада ёппасига талончилик ҳолатлари бошлангани ҳақида хабар беришган. Хабарларга кўра, намойишчилар ички ишлар вазири Асадуззамон Хоннинг пойтахтдаги Дҳанмонди туманидаги қароргоҳига бостириб кириб, у ерни остин-устун қилишган.

Мухбирларга кўра, намойишчилар асосий дарвозани штурм қилиб, бинога киришган ва уйга ўт қўйишган.

Намойишчилар бош вазирнинг отаси, мустақиллик учун ҳаракат етакчиси ҳамда ўз вақтида президент бўлган шайх Мужибур Раҳмоннинг ҳайкалини ағдармоқчи бўлишган. Улар 1975 йилда, президент эканида ўлдирилган Мужибурнинг ёдгорлик музейига ҳам ўт қўйишган.

Шунингдек, оломон вазирларнинг мазкур ҳудудда қолдирган бир неча автомобилини шикастлаган, одамлар зирҳли техникаларга чиқиб олишган.

Мамлакат шарқидаги Силҳет шаҳридан келаётган хабарларга кўра, у ерда комиссар ўринбосари ҳамда полиция суперинтенданти офислари ёқиб юборилган, шунингдек, маҳаллий кенгаш аъзоларининг уйлари талон-торож қилинган. 

Давлат хизматларидаги лавозимлар учун квоталар тизимига қарши талабалар намойишлари июл ойи бошида бошланганди. Намойишлар 15 йилдан буён ҳокимиятда бўлган ва январ ойида тўртинчи муддатга сайланган Ҳасинани ҳокимиятдан четлатиш кампаниясига айланиб кетди.

Ўтган вақт мобайнида 280 дан ортиқ киши ҳалок бўлган.

Аввалроқ Даккада полиция намойишчиларни тарқатиш учун кўздан газ сиздирувчи газ ва резина ўқлар қўллаган, бош вазир эса мамлакат бўйлаб мобил интернетни ўчириб қўйишга буйруқ берганди: бу унинг ҳукумат раҳбари лавозимидаги сўнгги буйруғи бўлиб қолмоқда.

Ҳасинанинг қочиши

CNN телекомпанияси хабар қилишича, Шайх Ҳасина душанба куни Бангладеш пойтахти Даккадан қочиб, Ҳиндистон шимоли-шарқидаги Агартала шаҳрига учиб борган. Нашр разведкадаги манбасига асосланиб, Ҳиндистон Ҳасинага хавфсиз ўтиш йўлини тайёрлаган.

Ҳиндистон ва Бангладешдаги айрим нашрлар у Лондонга йўл олиши мумкинлиги ҳақида ёзган.

Ҳасина 1996 йилда илк бор сайланганидан буён Ҳиндистон билан яқин алоқалар ўрнатган ва Ҳиндистон кўп йиллар мобайнида Бангладешнинг асосий иттифоқчиси бўлиб келган.

Бангладеш Ҳиндистоннинг шимоли-шарқий штатларига чегарадош ҳисобланади, бу ҳудудлардан аксарида ўнлаб йиллардан буён жангариларга қарши кураш олиб борилади ва Даккадаги режим бунда Ҳиндистон ҳукуматига ёрдам кўрсатади.

Ҳокимиятда бўлиш даврида Ҳасина Бангладешда Ҳиндистонга қарши кайфиятдаги ҳарбийлашган гуруҳлар фаолиятини чеклаб қўйган, шунингдек Ҳиндистонга ҳинд маҳсулотларини мазкур штатларга тезроқ етказишни таъминлаш учун транзит ҳуқуқларини тақдим этган.

Аммо унинг Деҳли билан яқин алоқаларини мухолифатдаги партиялар вакиллари ҳамда фаоллар танқид қилиб келарди, улар Ҳиндистон муайян бир партияни эмас, бутун Бангладеш халқини қўллаши лозим деб ҳисоблайди.

Шайх Ҳасинанинг ўғли Сажиб Вазед Жой BBC билан суҳбатда онаси сиёсатга қайтмаслиги, у «машаққатли меҳнатларидан кейин озчилик унга қарши чиққани»дан қаттиқ ранжиганини айтган. Бугунги кунга қадар бош вазир маслаҳатчиси бўлган Жой онаси якшанба куниёқ истеъфога чиқиш имкониятини кўриб чиққани ва мамлакатни оиласи талаб қилгани туфайли, ўз хавфсизлигини ўйлаган ҳолда тарк этганини қўшимча қилган.

Ҳасина мамлакатга икки бор вазир бўлган: 1996 йилдан 2001 йилгача, ва кейин 2009 йилдан ҳозирга қадар.

Бангладешдаги намойишлар

Июл ойида Бангладешни оммавий намойишлар қамраб олганди: талабалар давлат секторидаги иш ўринларининг учдан бир қисми 1971 йилдан Покистондан мустақилликка эришиш учун бўлган уруш фахрийларининг қариндошлари учун захира қилинишини кўзда тутувчи квоталар тизимини ўзгартиришни талаб қилиб кўчаларга чиқишганди.

2018 йилда бош вазир Шайх Ҳасина ҳукумати томонидан бекор қилинган квоталар тизими июн ойида қуйи инстанция суди томонидан яна тикланган ва бу жиддий норозиликларга сабаб бўлганди.

Талабалар бу тартибни дискриминация деб аташган ва ишга қабул ҳар бир алоҳида номзоднинг малакасига асосланишини талаб қилишган.

Бангладеш ҳукумати бутун мамлакат бўйлаб юқори таҳдид режимини киритади. Амалда ҳаммаёқда интернет ўчирилади, айрим туманларда телефон линиялари ҳам ишламайди. Пойтахтда комендантлик соати жорий этилади. Ҳукумат намойишчиларни BTV давлат телекомпанияси биносига ўт қўйишда айблайди. Полиция намойишчиларга кўздан ёш сиздирувчи газ ва резина ўқлар қўллайди.

Бир неча кун ўтиб Бангладеш олий суди давлат секторидаги иш ўринлари учун квоталарнинг аксар қисмини бекор қилади ва уруш фахрийларининг қариндошларига иш ўринларининг атиги 5 фоизини қолдиради.

Аммо ҳукумат суд қарорига тезда муносабат билдирмайди ва талабалар ташкилоти вакиллари намойишлар давом этажагини маълум қилади.

Бангладеш — дунёнинг энг тез ривожланаётган иқтисодиётларидан бири, аммо бу ўсиш университетлар битирувчилари учун янги иш ўринлари ярата олмади. Баҳоларга кўра, 18 миллион ёш бангладешлик иш излаш ҳолатида.

Университетлар битирувчилари орасида ишсизлик даражаси уларнинг олий маълумотсиз тенгдошларига қараганда юқори.

Лондон иқтисодиёт мактаби профессори Лутфия Сиддиқий BBC учун интервюсида Бангладешда режим алмашиши — «иқтисодий муқаррарлик» эканини таъкидлаганди.

«Шайх Ҳасина ҳукумати мамлакатни бошқариш ҳуқуқини ҳам, имкониятини ҳам йўқотган кўринади. Унда тез орада бунинг учун ресурслар ҳам тугайди», — деганди Сиддиқий.

Унинг фикрича, намойишлар ўзагини ташкил этаётган ёшлар Бангладешнинг «асосий табиий бойлиги» ҳам ҳисобланади. Сиддиқий бу «иш, умид ёки ваколатларсиз осонгина пассивга айланиши мумкин бўлган актив» деб ҳисоблайди.

Бангладешнинг 15 дан 24 ёшгача бўлган фуқароларининг 40 фоизидан ортиғини ишсизлар ва ўқимаганлар ташкил этади, бу доимий инфляция ва бошқа иқтисодий муаммолар билан бирлашиб, «шунчаки учқунни кутаётган иқтисодий молотов коктейли»ни ҳосил қилади, дейди у.

БМТнинг инсон ҳуқуқлари бўйича олий комиссари Фолкер Турк Бангладеш ҳукуматини зўравонликни тўхтатишга чақирган.

У шунингдек душанба куни Даккада ўтказилиши режалаштирилган оммавий марш юзасидан хавотир билдириб, вазият кескинлашишда давом этишидан огоҳлантирган.

«Ҳукумат тинч намойишларда қатнашаётганларни таъқиб қилишни тўхтатиши, қўлга олинганларни зудлик билан қўйиб юбориши, интернетга киришни тўлиқ тиклаши ҳамда конструктив мулоқот учун шароит яратиши лозим», — деган у.