Яна минглаб одамлар чув тушди, айниқса Хоразмда. Бу қачонгача давом этади?

Пул тикиш ва видео томоша қилиш орқали пул ишлашни тарғиб қилган Aif ва Whats “тўрва халтаси” пулга тўлгач, ғойиб бўлди. Уларга мулкини сотиб, бировдан қарз кўтариб, ҳатто банкдан кредит олиб пул тикканлар ҳар доимгидай куйиб қолаверишди.

Молиявий пирамида бўлган ҳар икки платформа ортидан алданган оломон ва бир олам муаммо қолди.

“Хотинини ўлдириб қўйишига сал қолди”

Aif’дан хоразмликлар кўпроқ зарар кўрди. Сабаби ушбу платформа бошқа ҳудудларга қараганда Хоразмда кўпроқ оммалашганди.

Aif ёпилгач ҳолат шу даражагача бордики, ҳатто унга алданганлар тўпланиб, Хоразм вилояти Ички ишлар бошқармасини ўраб олишди. Уларнинг мурожаатлари асосида Хоразм вилояти ИИБ ҳузуридаги Тергов бошқармаси томонидан Aif платформасига нисбатан жиноят иши қўзғатилган.

Қайд қилинишича, ушбу платформа айни пайтда «ўз фаолиятини номаълум сабабга кўра тўхтатганлиги» ва мурожаат қилувчи шахсларга жуда кўп миқдорда моддий зарар етказганлиги маълум бўлган. Хозирда тергов гуруҳи томонидан мазкур жиноят иши доирасида жабрланувчилар сони ва уларга етказилган зарар миқдорини аниқлашга киришилган.

Kun.uz журналисти билан суҳбатлашган хоразмлик кузатувчилардан бири шундай ҳикоя қилади:

“Aif’нинг ёпилиши вилоятда катта жанжалларни келтириб чиқарди, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ходимлари оёққа турди. Кўпчилик алданибди. Ҳатто қўшним ўз хотинини калтаклаб, ўлдириб қўяй деди: пулини Aif’га тикиб юборган экан. “Мелиса” чақириб, зўрға тинчитдик. Ҳозирда жиноят иши очилиб, тергов бошланган, дея эшитдик”.

“Келинимнинг олдида уятли бўлдим”

Aif билан бирга Whats’дан куйганлар ҳам оз эмас. Ҳатто вилоятларда филиалларини очиш орқали кўпроқ одамни жалб қилишга улгурган Whats платформаси бир неча ҳафта олдин пул бериш функциясини ёпиб қўйди. Бу аслида платформа ортида турган фирибгарлар “ғалвирни сувдан кўтарганини” англатади.

Яъни платформада етарлича одам йиғилди, миллиардлаб пул тикилди. Энди шунчаки тўпланган пулни олиб, ғойиб бўлиш қолганди. Ва шундай қилишди. Аслида барча молиявий пирамидаларда ишлатиладиган схема шундай: ишонтир, ваъда бер, тўпла ва ўғирла.

“Ўзи бу каби нарсаларга унчалик ишонмасдим. Лекин шу сафар нимадир бўлди, ишонганимни ўзим ҳам билмай қолдим: балки бирга ишлайдиган ҳамкасбларим ёппасига ўйнай бошлагани таъсир қилгандир.

Хуллас, каттароқ пул тикиш мақсадида укамнинг турмуш ўртоғи номига кредит олиб, депозит қилдим. Камига ўша келинимнинг ўзини ҳам ишонтириб, ўйинга тортдим. Ҳар якшанба пул беради, дейишганди. Бироқ бир марта ҳам ололмай қолдик. Уч ҳафта олдин бирданига пул бермай қўйди. Аввалига платформанинг пул бериш функциясини назорат қиладиган ходим қисқа таътилга чиқди, дейишди. Кўп ўтмай эса Whats ёпилганини айтишди.

Ўзи кредитим бор эди. Бунинг устига яна “бўйнимга кредит минди”. Келиним олдида уятли бўлдим, менга ишониб у ҳам анчагина пулга алданиб қолди”, дейди Whats’га алданиб қолганлардан бири Kun.uz журналисти билан суҳбатда.

Kun.uz огоҳлантиришда, одамлар алданишда давом этмоқда

Kun.uz аввалроқ айнан шу икки платформа – Aif ва Whats молиявий пирамида эканлигини айтиб, одамларни уларга пул тикмасликка ва алданиб қолмасликка чақирганди. Бироқ бунга қулоқ солмаган содда халқ яна алданди.

Аслида Ўзбекистонда молиявий пирамидалар сони кундан кунга ортиб бормоқда. Афсуски, одамлар бирига чув тушиб, иккинчисига яна ишонишда давом этмоқда.

2024 йилнинг бошида “Parker” номли молиявий пирамида авж олди. Kun.uz лойиҳа авж олган палладаёқ бу молиявий пирамида экани ҳақида суриштирув эълон қилганди. Аммо вилоятларда ҳам филиаллари очилганини, ҳатто шу йўналишда МЧЖлар давлат рўйхатидан ўтказилганини кўрган одамлар топганини шу лойиҳага – powerbank ижарасига тикди. Охир-оқибат эса кўплаб инсонлар алданиб қолди.  

Шундан сўнг интернетда “Sun Eco” номли яна бир шубҳали лойиҳа пайдо бўлди. Унда одамлар қуёш панелларига пул тикишга чақирилди. 

Kun.uz одамларнинг пулини ўмаришга қаратилган “Blue culture”, “Дари получай”, “Charoit”, “Ubuntu”, “Imalliance”, “New Millenium” ҳамда “DREAM рекламная платформа” каби молиявий пирамидалар, шунингдек, “пулингизни бир соатда 10 бараварга кўпайтириб беришни” ваъда қилганлар ҳақида ҳам ёзганди. Аммо алданишга мойил одамлар бу каби ёлғонларга барибир алданмоқда.

Бунинг охири борми?

Aif’га алданган хоразмликлар вилоят Ички ишлар бошқармасини ўраб олиб, мурожаат қилгачгина платформага нисбатан жиноят иши қўзғатилди. Тегишли назорат органлари минглаб одам фирибгарлар тўрига илиниб, бор-будларидан айрилгунича кузатувчи мақомида тургани тушунарсиз. Бу худди содир этилаётган қотиллик жиноятини томоша қилиб туриб, кейин иш қўзғашдек гап.

Қолаверса, олдин ҳам таъкидлаганимиздек, ҳар қанча шубҳали бўлмасин молиявий пирамидаларга ҳам тадбиркордай қараб, улар фаолиятига аралашилмаяпти. Кўп ҳолларда ҳуқуқ органлари жабрланувчиларнинг аризалари йўқлиги важи билан бу каби қинғир ишларга эътибор қаратмайди.

Аслида кибержиноятлардан одамларни ҳимояловчи ўнга яқин идоралар бор: Киберхавфсизлик маркази, ИИВ тузилмалари, Бош прокуратура ҳузуридаги Иқтисодий жиноятларга қарши курашиш департаменти, солиқ органлари, банкларнинг киберхавфсизлик бўйича тузилмалари, Марказий банк ва ҳоказо. Ўрганишларимиз шуни кўрсатдики, бу идораларнинг бирортасида айнан шубҳали бизнес лойиҳаларни кузатадиган, уларнинг фаолиятини шубҳага қўядиган ҳамда бу бўйича тезкор чоралар кўрадиган бўлим ёки бўлинма мавжуд эмас экан.

Бундан ташқари, Жиноят кодексининг 188-1-моддасида пул маблағларини ёки бошқа мол-мулкни жалб этишга доир ноқонуний фаолиятни амалга ошириш, мазкур фаолиятда иштирок этишга жалб қилиш мақсадида ушбу фаолиятни реклама қилиш бўйича жавобгарлик белгиланган. Бироқ фирибгарлар томонидан Ўзбекистонга олиб кирилаётган аксарият молиявий пирамидалар криптоактивларда маблағларни жалб қилаётгани ноқонуний фаолиятни исботлашни мураккаблаштирмоқда.

Асосий савол эса ҳамон очиқ турибди: бу қачонгача давом этади?

Руслан Сабуров,
Kun.uz