Normativ-huquqiy hujjatlarning muhokamasi portalida Vazirlar Mahkamasining «Yo‘l-patrul xizmati xodimlarining yo‘l harakati qatnashchilari bilan o‘zaro munosabatlari hamda maxsus moslamalardan foydalanish tartibi to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida»gi qarori loyihasi e'lon qilindi.
Yo‘l-patrul xizmati xodimlarining yo‘l harakati qatnashchilari bilan o‘zaro munosabatlari hamda maxsus moslamalardan foydalanish tartibi to‘g‘risidagi nizomga ko‘ra, YPX xodimlarining yo‘l harakati qatnashchilari bilan o‘zaro munosabatlari qonuniylik, odillik, tenglik, ayb uchun javobgarlikning muqarrarligi, fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlariga rioya etish hamda ushbu huquqlarni, erkinliklarni va qonuniy manfaatlarni hurmat qilish prinsiplariga asoslanadi.
YPX xodimi tomonidan transport vositalari quyidagi asoslarga ko‘ra to‘xtatilishi mumkin:
haydovchi tomonidan yo‘l harakati qoidalarining buzilishi vizual kuzatuvda aniqlanganda yoki maxsus moslama yordamida qayd qilinganda;
transport vositasi qidiruvda ekanligi, haydovchi yoki yo‘lovchilarning yo‘l transport hodisasi va boshqa huquqbuzarlikka aloqador ekanligi to‘g‘risida ma'lumotlar mavjud bo‘lganda;
yo‘l transport hodisasi, huquqbuzarlik sodir etilganini ko‘rgan haydovchi yoki yo‘lovchilardan hodisa tafsilotiga oydinlik kiritish zaruriyati yuzaga kelganda;
vakolatli davlat organlari yoki mansabdor shaxslarning harakatni cheklash yoki taqiqlash bo‘yicha ko‘rsatmalarini bajarish jarayonida;
yo‘l harakati qatnashchilari yoki huquqni muhofaza qiluvchi organlarining xodimlariga yordam ko‘rsatish zaruriyati yuzaga kelganda;
transport vositasidan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda foydalanish zaruriyati yuzaga kelganda (chet davlatlarning diplomatik, konsullik vakolatxonalariga va boshqa vakolatxonalariga, xalqaro tashkilotlarga tegishli bo‘lgan transport vositalari hamda maxsus mo‘ljallangan transport vositalari bundan mustasno);
maxsus tadbirlarni o‘tkazish jarayonida;
foydalanish va boshqarish huquqini beruvchi, shuningdek transport vositasi va olib ketilayotgan yuk hujjatlari mavjudligini tekshirish zaruriyati yuzaga kelganda (maxsus va harbiy yuklar, bojxona rasmiylashtiruvidan o‘tkazilib, bojxona xizmat tomonidan plombalangan yuklar bundan mustasno).
YPX xodimlari tomonidan boshqa asoslarga ko‘ra transport vositalari to‘xtatilishi taqiqlanadi.
YPX xodimlarining ishoralari yo‘l harakati qatnashchilariga tushunarli bo‘lishi va o‘z vaqtida berilishi lozim.
YPX xodimlari tomonidan haydovchi transport vositalari hujjatlarni tekshirish uchun to‘xtatilganda, faqat hujjatlarni tekshirish jarayonida aniqlangan qoidabuzarliklar bo‘yicha qonun hujjatlarida belgilangan tartibda chora ko‘riladi.
Transport vositasi haydovchisi tomonidan Qoidalarning buzilishi vizual kuzatuv yoki maxsus moslama yordamida qayd qilinganda, YPX xodimi haydovchiga dastlab aynan sodir etgan qoidabuzarligini tushuntirib, shundan so‘ng hujjatlarni tekshirib, tegishli choralarni ko‘radi.
Haydovchi to‘xtatilganida MADX – ADXdan YPX xodimi aynan u to‘xtatilgan hududda dislokatsiyaga asosan xizmat o‘tayotganligi haqida ma'lumot olishi mumkin. YPX xodimi haydovchining talabiga ko‘ra, MADX – ADXning telefon raqami haqida ma'lumot beradi. Bunda YPX xodimining xizmatni o‘tash vaqtidagi to‘liq dislokatsiyasi haqida batafsil ma'lumot berilmaydi.
YPX xodimining dislokatsiyasi ushbu xodim xizmat olib borayotgan Davlat yo‘l harakati xavfsizligi xizmati (keyingi o‘rinlarda DYHXX deb ataladi) saf bo‘limi (bo‘linmasi) boshlig‘ida saqlanadi va zarur hollarda haydovchining talabiga binoan tanishib chiqish uchun ko‘rsatilishi mumkin. Dislokatsiyadan nusxa berilmaydi.
YPX xodimlari tomonidan maxsus tadbirlarni o‘tkazish jarayonida transport vositalari to‘xtatilganda, yo‘l harakati qatnashchisiga maxsus tadbirning aynan nima maqsadda o‘tkazilayotganligi hamda to‘xtatish sababi haqida tushuntirish beriladi.
Maxsus tadbirlar O‘zbekiston Respublikasining Ichki ishlar vaziri, Ichki ishlar vazirligi yo‘l harakati xavfsizligi bosh boshqarmasi, hududiy ichki ishlar organlari boshliqlari, hududiy DYHXX rahbarlari tomonidan tasdiqlangan yoki o‘zaro kelishilgan reja asosida o‘tkazilishi mumkin.
Yo‘l-harakati qatnashchisi maxsus tadbirlarni haqiqatda tasdiqlangan reja asosida o‘tkazilayotganligi haqida MADX – ADX telefon qilish yoki ushbu xodim xizmat olib borayotgan DYHXX saf bo‘limi (bo‘linmasi) boshlig‘iga murojaat qilish orqali ma'lumot olishi mumkin.
Yo‘l harakati qatnashchilariga maxsus tadbirlarning o‘tkazilish maqsadi, transport vositasini to‘xtatgan YPX xodimi maxsus tadbirda ishtirok etgan yoki etmaganligi, transport vositasi to‘xtatilgan hududda maxsus tadbir o‘tkazilganligi haqida ma'lumot beriladi. Maxsus tadbirning shartli nomlanishi, to‘liq mohiyati hamda ko‘lami haqida ma'lumot, shuningdek maxsus tadbirning o‘tkazilishiga asos bo‘lgan hujjatlardan ko‘rsatilmaydi, ulardan nusxalar berilmaydi.
Yo‘l harakati qatnashchisi uni to‘xtatgan YPX xodim xizmat olib borayotgan DYHXX saf bo‘limi (bo‘linmasi) boshlig‘iga murojaat qilganda, murojaat muallifiga qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda asoslantirilgan javob xati beriladi.
YPX xodimlari o‘z xizmat vazifalarini bajarishda quyidagi huquqlarga ega:
mazkur Nizomning 6-bandida ko‘rsatilgan holatlarda transport vositasini to‘xtatish hamda uni boshqarish va undan foydalanish huquqini beruvchi hujjatlarni, transport vositasiga, shuningdek tashilayotgan yuklarga oid hujjatlarni tekshirish;
haydovchi yoki yukni kuzatib borayotgan shaxs bilan birgalikda transport vositasini va yuklarni tashqi ko‘zdan kechirish;
yo‘l harakati qatnashchilarining hujjatlarini tekshirish maqsadida elektron ma'lumotlar bazasidan foydalanish;
yo‘l transport hodisasi va boshqa huquqbuzarlikning sodir etilganligini guvohi bo‘lgan yo‘l harakati qatnashchilarini aniqlash;
tashkilotlar va fuqarolarning transport vositalaridan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda foydalanish (chet davlatlarning diplomatik, konsullik vakolatxonalariga va boshqa vakolatxonalariga, xalqaro tashkilotlarga tegishli bo‘lgan transport vositalari hamda maxsus mo‘ljallangan transport vositalari bundan mustasno);
transport vositasining dvigatel agregat va qismlari raqamlarini ro‘yxatlash hujjatlarida yozilgan raqamlar bilan haydovchining bevosita ishtirokida solishtirish (haydovchining ishtirokini ta'minlash imkoni bo‘lmagan holatlar bundan mustasno);
transport vositasini ta'qib qilish;
transport vositasini kuzatish;
jinoyat sodir etganligi uchun qidiruvda bo‘lgan shaxslarni ushlash;
jinoyat sodir etganlikda gumon qilinayotgan shaxslarni, bo‘lgan, transport vositasida huquqbuzarlik sodir etilib, hodisa joyidan yashiringan, qonuniy talabga bo‘ysunmagan, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi Ma'muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksi (keyingi o‘rinlarda MJtK deb ataladi) 291-moddasi birinchi qismi «a» bandiga ko‘ra, transport vositalarining haydovchilari ushbu Kodeks 125-moddasining uchinchi, beshinchi va oltinchi qismlarida, 125-1-moddasining ikkinchi qismida, 126-moddasida, 127-moddasining ikkinchi qismida, 128-6-moddasida (agar transport vositasining haydovchisi bo‘lmasa va to‘xtash yoki to‘xtab turish qoidalarining buzilishi yo‘l harakati ishtirokchilarining harakatlanishiga xalaqit bersa), 131, 135, 135-1-moddalarida, 136-moddasining birinchi va ikkinchi qismlarida, 137, 176-3-moddalarida, 194-moddasida (militsiya xodimining transport vositasini to‘xtatish to‘g‘risidagi qonuniy talabini bajarmaslik qismida) nazarda tutilgan ma'muriy huquqbuzarliklarni sodir etganda, shuningdek qonun hujjatlarida to‘g‘ridan-to‘g‘ri nazarda tutilgan boshqa hollarda transport vositalarini ushlash;
alkogolli ichimlikdan, giyohvand modda ta'siridan yoki o‘zgacha tarzda mast holda (keyingi o‘rinlarda ¬ mast holda deb ataladi) bo‘lgan, transport vositasini boshqarish uchun tegishli hujjatlari bo‘lmagan, ruhiy holati yoki sog‘lig‘i transport vositasini boshqarishga to‘sqinlik qilishi mumkin bo‘lgan, nosoz transport vositasini boshqarayotgan shaxslarni, shuningdek MJtKning 291-moddasi birinchi qismi birinchi bandida nazarda tutilgan holatlarda transport vositasini boshqarishdan chetlashtirish, transport vositasini boshqarish huquqini beruvchi hujjatlarini olib qo‘yish, transport vositalarini saqlab turiladigan joyiga qo‘yish uchun olib borish;
qonun hujjatlarida nazarda tutilgan asoslar mavjud bo‘lganda, jismoniy kuch ishlatish, maxsus vositalarni va o‘qotar qurolni qo‘llash.
YPX xodimlari qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa huquqlarga ham ega bo‘lishi mumkin.
Quyidagi holatlarda YPX xodimi haydovchi yoki yo‘lovchilardan transport vositasining kabinasidan chiqishini talab qilishga haqli:
transport vositasining texnik nosozligi va yuk tashish qoidasi buzilganligini bartaraf etish maqsadida;
haydovchi transport vositasini mast holda boshqarayotgan deb hisoblashga yetarli asoslar mavjud bo‘lganda;
transport vositasining dvigatel agregat va qismlari raqamlarini ro‘yxatlash hujjatlarida yozilgan raqamlar bilan haydovchining bevosita ishtirokida solishtirish maqsadida;
transport vositasi yoki unda olib ketilayotgan yuk hujjatlari mavjudligini tekshirish zaruriyati yuzaga kelganda;
haydovchi yoki yo‘lovchi jinoyat sodir etganlikda gumon qilinayotganda yoki uni transport vositasini boshqarishdan chetlashtirish zaruriyati yuzaga kelganda;
haydovchining transport vositasi kabinasida bo‘lishi yo‘l harakati xavfsizligini ta'minlashga tahdid solishi mumkin bo‘lgan hollarda (haydovchining ruhiy holatiga, yoshiga, sezgirlik va e'tiborni susaytiradigan dori-darmonlar ta'sirida, yo‘l harakati xavfsizligiga tahdid soladigan darajadagi charchoqlik va betoblik holatida, transport vositasini boshqara olishiga shubha bo‘lganda va b.).
Jismoniy nuqsoni sababli haydovchining transport vositasi kabinasidan chiqish imkoniyati cheklangan holatlar bundan mustasno.
YPX xodimlari o‘z xizmat vazifalarini bajarishda quyidagilarga majbur:
xizmat vazifalarini faqat mobil kameralardan foydalangan holda olib borish;
vizual kuzatuv hamda maxsus moslamalardan foydalangan holda qoidalar buzilganligini aniqlash;
yo‘l harakati qatnashchisini to‘xtatganidan keyin uning oldiga borishi, o‘zini tanishtirishi, lavozimi, unvoni, familiyasi haqida ma'lumot berishi, uning talabiga ko‘ra ko‘krak nishon belgisini ma'lum qilishi va xizmat guvohnomasini ochiq holda (bunda YPX xodimi tomonidan xizmat guvohnomasini yo‘l qatnashchisi ixtiyoriga berish taqiqlanadi) ko‘rsatishi;
yo‘l harakati qatnashchilariga mobil kameradan foydalanayotganligini ma'lum qilishi va kelgusida noqonuniy harakatlar sodir etsa, aybini isbotlash uchun video yozuvdan foydalanishi mumkinligi haqida ogohlantirishi;
har qanday vaziyatda yo‘l harakati qatnashchilari bilan vazmin, xushmuomala, odobli va e'tiborli bo‘lishi, ularga hurmat bilan hamda “Siz” deb murojaat qilishi, yo‘l harakati qatnashchilari bilan o‘zaro munosabatlarda muomala madaniyati va qonuniylikka rioya qilishi;
yo‘l harakati qatnashchilariga ularni to‘xtatish sababini, sodir etilgan huquqbuzarlik yuzasidan aniq, lo‘nda tushuntirishlar berishi;
shaxsni mast holda deb hisoblashga asoslar mavjud bo‘lgan taqdirda, uning transport vositasini boshqarishdan chetlatilishini hamda mastlik holatini aniqlash uchun belgilangan tartibda tekshiruvdan o‘tkazilishini ta'minlashi;
zarur hollarda, yo‘l harakati qatnashchilarining harakatini cheklashi yoki taqiqlashi;
Qoidalarni buzgan shaxsga nisbatan ma'muriy bayonnoma rasmiylashtirish chog‘ida unga huquq va majburiyatlarini tushuntirishi;
huquqbuzarlik sodir etgan shaxslarga nisbatan qonun hujjatlariga muvofiq o‘z vaqtida tegishli choralarni ko‘rishi;
huquqbuzarliklarning oldini olish, ularni sodir etilishining sabab va shart-sharoitlari aniqlashi hamda ularni bartaraf etish choralarini ko‘rishi;
yo‘l transport hodisasi sodir bo‘lgan joy holatini o‘zgartirish, dalillarni yo‘qotish yoki yo‘q qilinishining oldini olish maqsadida hodisa joyini o‘rab olish choralarini ko‘rishi;
huquqbuzarlikdan yoki baxtsiz hodisalardan jabrlanganlarga, hayoti (sog‘lig‘i) xavf ostida qolgan shaxslarga, tibbiy yordamga muhtoj bo‘lgan yo‘l harakati qatnashchilariga hamda yo‘l transport hodisasi oqibatida shikastlangan transport vositalarini belgilangan joyga olib borishda fuqarolarga yordam ko‘rsatishi;
o‘ziga xizmat yuzasidan biriktirilgan transport vositasi, ko‘krak nishon belgisi, aloqa vositasi va maxsus moslamalarni yaroqli holatda saqlashi, maxsus moslamalardan maqsadli va faqat xizmat yuzasidan foydalanishi;
ruxsat etilmagan, sertifikatiga ega bo‘lmagan, sertifikatining amal qilish muddati tugagan yoki belgilangan tartibda ichki ishlar organlari hisobida mavjud bo‘lmagan maxsus moslamalardan foydalanmasligi;
belgilangan harakat tezligini oshirib Qoidalarni buzgan haydovchini maxsus moslamaning ko‘rsatkichlari bilan tanishtirish, uning talabi bilan moslamaning sertifikati (yoki uning nusxasi)ni ko‘rsatishi;
jismoniy kuch ishlatilganligi va maxsus vositalar qo‘llanganligi natijasida jismoniy shaxslarning hayotiga, sog‘lig‘iga, shuningdek ularning, shu jumladan yuridik shaxslarning mol-mulkiga zarar yetkazilgan har bir holat haqida, shuningdek o‘qotar qurolni qo‘llanilgan barcha hollar to‘g‘risida o‘zining bevosita boshlig‘i hamda nazorat qiluvchi prokurorga darhol xabar berishi;
yo‘l harakati qatnashchilariga yuqori turuvchi organ (mansabdor shaxs) yoki sudga shikoyat qilish huquqini tushuntirishi shart.
YPX xodimlari qonun hujjatlarida belgilangan boshqa majburiyatlarni ham bajaradi.
YPX xodimi tomonidan yo‘l harakati qatnashchisini asossiz hamda uzrli sabablarsiz to‘xtatib turishi taqiqlanadi.
YPX xodimi yo‘l harakati qatnashchisini to‘xtatganda yoki u tomonidan sodir etilgan qoidabuzarlikni rasmiylashtirish jarayonida holatga dahldor bo‘lmagan hamda qonun hujjatlarida belgilangan vakolatga ega bo‘lmagan shaxslarga tushuntirish berishga majbur emas.
Yo‘l harakati qatnashchilari YPX xodimlari bilan o‘zaro munosabatlarda quyidagi huquqlarga ega:
YPX xodimi tomonidan to‘xtatish sababini, Qoidalarning qaysi bandini (bandlarini) buzganligi to‘g‘risida tushuntirish berishni talab qilish;
transport vositasini to‘xtatgan YPX xodimidan o‘zini tanishtirishi va xizmat guvohnomasini ko‘rsatishini hamda ko‘krak nishon belgisini ma'lum qilishini talab qilish;
xizmatni mobil kamerasiz olib borayotgan YPX xodimiga hujjatlarni taqdim etmaslik;
YPX xodimi bilan o‘zaro munosabatini o‘ziga tegishli audio, foto va video qurilmaga qayd qilish (YPX xodimi tomonidan qonun hujjatlarida alohida tartib belgilangan hudud va obektlar yaqinida xizmat olib borish holatlari bundan mustasno).
mazkur Nizomning 13-bandida nazarda tutilgan holatlardan tashqari, transport vositasi kabinasidan tushmasdan, YPX xodimiga hujjatlarni taqdim qilish;
sodir etgan qoidabuzarligi qayd etilgan maxsus moslama natijalari bilan tanishish;
huquqbuzarlik holatini aniqlashda foydalanilgan maxsus vositalarning sertifikatlari (yoki ularning nusxasi)ni ko‘rsatilishini talab qilish;
huquqbuzarlik holati yuzasidan tushuntirishlar berish;
uzrli sabablarsiz to‘xtatib turilmasligini talab qilish;
YPX xodimlari tomonidan transport vositasini yoki undagi yukni tashqi ko‘zdan kechirish jarayonida ishtirok etish;
ma'muriy bayonnoma rasmiylashtirilgandan so‘ng, o‘zi to‘xtatilgan hududda YPX xodimining xizmat olib borishi mumkinligi (dislokatsiyasi) yoki maxsus tadbirlarni o‘tkazilayotganligi haqida markaziy axborot dispetcherlik xizmati (keyingi o‘rinlarda MADX deb ataladi) – axborot dispetcherlik xizmati (keyingi o‘rinlarda ¬ ADX deb ataladi)dan qisqa ma'lumot olish;
ma'muriy bayonnoma rasmiylashtirilganidan so‘ng, YPX xodimining dislokatsiyasi saqlanayotgan saf bo‘limi (bo‘linmasi) boshlig‘idan dislokatsiyani ko‘rsatishini talab qilish;
o‘ziga nisbatan rasmiylashtirilgan ma'muriy bayonnoma, ma'muriy huquqbuzarlik to‘g‘risidagi ish hujjatlari bilan tanishish, ulardan o‘z hisobidan nusxa olish;
YPX xodimining harakatlari yoki harakatsizligi, huquqbuzarlik bo‘yicha rasmiylashtirilgan bayonnoma hamda chiqarilgan qaror ustidan yuqori turuvchi organ (mansabdor shaxs)ga yoki sudga shikoyat qilish;
Yo‘l harakati qatnashchilari qonun hujjatlarida belgilangan boshqa huquqlarga ham ega bo‘lishi mumkin.
Yo‘l harakati qatnashchilari YPX xodimlari bilan o‘zaro munosabatlarda quyidagilarga majbur:
YPX xodimining qonuniy talablariga bo‘ysunishi va ularni bajarish;
transport vositasini boshqarishda belgilangan hujjatlarni (transport vositasini qayd etish guvohnomasi, haydovchilik guvohnomasi va ogohlantirish talonini, sug‘urta polisi, yuk hujjatlari), shaxsini tasdiqlovchi (haydovchi transport vositasini haydovchilik guvohnomasisiz boshqargan hollarda)hujjatlarni YPX xodimlari talab qilganda tekshirish uchun taqdim etish;
o‘zi guvohi bo‘lgan hodisa haqida YPX xodimiga haqqoniy ma'lumotni bayon qilish;
YPX xodimiga sovg‘a, moddiy qimmatliklar taklif qilmasligi yoki boshqa shaklda manfaatdor etishga qaratilgan harakatlarni amalga oshirmasligi;
mansab vakolatini suiiste'mol qilgan holda xizmat guvohnomasini ko‘rsatmaslik (qonun hujjatlarida sodir etgan qoidabuzarligi uchun ma'muriy bayonnoma rasmiylashtirishning alohida tartibi belgilangan shaxslar bundan mustasno);
yo‘l harakatining boshqa qatnashchisi hamda YPX xodimi o‘rtasidagi o‘zaro munosabatga xalaqit bermasligi shart.
Yo‘l harakati qatnashchilari qonun hujjatlariga muvofiq boshqa majburiyatlarni ham bajaradi.
