Turkiya Suriyada katta yo‘qotishga uchradi. Tafsilotlar

27 fevral oqshomida Idlibdagi turk harbiylari Suriya aviatsiyasi hujumiga uchragan. Ayni vaqtda jarohatlanganlar Turkiya janubidagi shifoxonalarga olib borilgan, ularning hayotiga hech narsa tahdid qilmayapti. Daily Sabah nashri ma'lumotiga ko‘ra, Turkiya qo‘shinlari Idlib sharqidagi suriyalik harbiylarga javob zarbalari yo‘llagan.

Voqealar rivoji

27 fevral kuni Turkiya tomonidan qo‘llab-quvvatlanadigan Suriya muxolifatining harbiy qanoti bo‘lmish «Milliy armiya» kuchlari mamlakat shimoli-g‘arbidagi Idlib provinsiyasida 7 fevral kuni hukumat armiyasi tomonidan egallab olingan Serakib shahrini jang bilan qaytarib olgani haqida xabarlar tarqaldi.

«Serakib shahri Asad bandasidan to‘liq tozalandi», dedi Milliy ozodlik fronti vakili Naji Mustafo.

«Payshanba kuni bir necha yo‘nalish bo‘ylab harakatlangan kuchlar Serakibni ozod qilishdi», dedi suriyalik muxolif siyosatchi Ibrohim Idlibiy jurnalistlarga.

Shuningdek, Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdo‘g‘an Idlibdagi voqealar Turkiya uchun ijobiy tusda rivojlanayotganini ma'lum qildi.

«Suriya shimoli-g‘arbidagi Idlib viloyatidagi voqealar ayni vaqtda Turkiya foydasiga. Agar Rossiya bo‘lmaganida Asad rejimi allaqachon o‘z mavjudligini yo‘qotgan bo‘lardi», degan u.

Turkiya prezidenti 27 fevral kungi harbiy harakatlar vaqtida yana uch nafar turkiyalik askar halok bo‘lganini, lekin Suriya armiyasi yo‘qotishlari ulkan ekanini ma'lum qilgan. U Anqara yuz minglab suriyaliklar o‘limiga sababchi bo‘lgan Asad rejimi bilan hech qachon do‘stlasha olmasligini ta'kidlagan.

O‘z navbatida Rossiya harbiylari bu xabarlarni rad etib chiqdi.

«Turkiyadagi ayrim nashrlar Idlibdagi Serakib shahri jangarilar nazoratiga qaytarilgani haqidagi xabarlar asossiz. Jangarilarning urinishlari Suriya hukumati harbiylari tomonidan muvaffaqiyat bilan qaytarildi», dedi RF Mudofaa vazirligidagi manba «Interfaks» nashriga.

Suriyaning rasmiy agentligi «SANA» esa «Serakib frontida hukumat armiyasi va terrorchilar o‘rtasida shafqatsiz to‘qnashuvlar» bo‘lib o‘tayotgani haqida xabar tarqatdi, bu xabarda shahar ayni vaqtda qaysi tomon nazoratida ekaniga oydinlik kiritilmadi.

«Frans press» agentligining voqea joyidan xabar bergan muxbiri (u qurollangan muxolifatchilar bilan shaharga kelgan) bombalangan va «arvoh shahar»ga aylangan Serakibni aholi tark etayotganini ko‘rgani haqida ma'lum qilgan. Uning so‘zlariga ko‘ra, muxolifat vakillari shahar markazidagi katta hududni nazorat qilmoqda, shaharning chekka hududlarida to‘qnashuvlar davom etmoqda.

Strategik chorraha

Serakib strategik va iqtisodiy jihatdan o‘ta muhim bo‘lgan M4 (Halab-Lataqiya-Hama) va M5 (Halab-Damashq) trassalari kesishmasida joylashgan shahardir.

Avvalroq dekabr oyining ikkinchi yarmida Rossiya va Eron ko‘magida Idlibga keng ko‘lamli yurish boshlagan Suriya harbiylarining asosiy maqsadi ushbu trassa ustidan uzil-kesil nazorat o‘rnatish ekani ma'lum qilingandi.

Ofisi Londonda joylashgan Suriya Inson huquqlari bo‘yicha observatoriyasi ma'lumotiga ko‘ra, rossiyalik va eronlik harbiylar ko‘magiga tayangan holda yurish qilayotgan hukumat qo‘shinlari so‘nggi uch kun davomida Idlibning janubiy qismida va qo‘shni Hama viloyatida 60dan ortiq aholi punktini egallagan.

7 fevral kuni suriyaliklar Serakibni egallab olishgan va shundan keyin shaharni tinch aholi vakillari bo‘lgan 170 mingdan ortiq kishi tark etib, Turkiya bilan chegaralar tomon yo‘l olgan.

Agar muxolifat Serakibni to‘la qaytarib olgan bo‘lsa bu so‘nggi oylardagi eng muvaffaqiyatli qarshi yurish hisoblanadi.

Idlibdagi vaziyat

Turkiya bilan chegaradosh bo‘lgan Idlib - Suriyadagi muxolifat nazoratida qolgan so‘nggi hududdir. Bu viloyatda Damashq rejimidan norozi bo‘lgan holda mamlakatning turli burchaklaridan qochib kelgan 3,5 million atrofidagi odam bor.

Turkiya agar Suriya armiyasi Idlibni egallasa, bu hududdagi qochqinlar Turkiyaga yopirilishi va shundoq ham mamlakatni to‘ldirgan millionlab boshqa suriyalik qochqinlarga qo‘shilishiga shubha qilmaydi.

2017 yildagi Turkiya va Rossiya o‘rtasidagi Sochi kelishuviga ko‘ra, Idlib harbiylardan xoli hudud bo‘lishi ko‘zda tutilgan, buni turklarning harbiy postlari nazorat qilishiga kelishilgan.

Lekin to‘qnashuvlar to‘xtamadi. Moskva va Damashq bunda muxolifat vakillarini aybladi, RF prezidenti Vladimir Putinning matbuot kotibi Dmitriy Peskov «Idlibdagi pistirmalarda yotgan terrorchilar» haqida bot-bot gapirdi, rasmiy Anqara esa Suriya hukumati shunchaki butun mamlakat hududi ustidan nazorat o‘rnatishni istayotganini harbiy harakatlar sababi deb atadi.

Turkiya Suriya shimolidagi ittifoqchilarini himoya qilish uchun (bu hududdagi turli guruhlar o‘z vaqtida Turkiyaga IShID va kurd otryadlariga qarshi janglarda katta yordam bergan) minglab harbiylari va harbiy texnikalarini Idlibga yo‘lladi. So‘nggi ikki oyga yaqin vaqt davomida Suriya armiyasining artilleriya va aviatsiya hujumlari oqibatida 19 nafar turkiyalik harbiy halok bo‘lgandi.

Turkiya Suriya bilan ochiq urush boshlanishi muqarrar ekanidan ogohlantirib keldi, Rossiya esa muzokaralar vositasida bunday ehtimolning oldini olishga harakat qilib keldi. 

Fevral oyi boshlarida navbatdagi qurbonlar berilgach, Turkiya prezidenti ultimatum qo‘ydi: unga ko‘ra Suriya armiyasi Idlibni tark etishi kerak, aks holda Turkiya qo‘shini ularni bu hududdan uloqtirib tashlaydi.

Xalqaro kuzatuvchilar bu keskinlik Idlibda Rossiya va Turkiya o‘rtasida to‘qnashuvga olib kelishi mumkinligidan xavfsiray boshlashdi.

Turk harbiylariga navbatdagi zarba va turklarning javobi

27 fevral kuni kechqurun Yaqin Sharqdan vahimali xabarlar tarqala boshladi. Turkiyaning Suriya bilan chegarasidagi viloyati bo‘lmish Xatay gubernatori Rahmi Do‘g‘an «Suriya rejimi»ning havodan bergan zarbalari oqibatida 34 nafar turkiyalik askar halok bo‘lgani va yana 36 kishi jarohatlanib, shifoxonaga yotqizilganini ma'lumqildi. Suriya hukumati ushbu hujum bo‘yicha rasmiy izoh bermadi.

Hodisa vaqtida Suriya osmoni ustida nafaqat hukumat harbiy-havo kuchlari samolyotlari, balki Rossiya harbiy aviatsiyasi samolyotlari ham parvozlarni amalga oshirgan.

Turkiyaning Adolat va taraqqiyot partiyasi matbuot kotibi Umar Chelik Suriya aviazarbalarini NATOga hujum deb atadi va Idlibdagi voqeadan keyin tashkilot bilan maslahatlashuv o‘tkazilganini ma'lum qildi. 

«Biz buni birgina Turkiyaga emas, balki jahon hamjamiyatga hujum deb baholaymiz. Biz total munosabatni kutib qolamiz», degan Chelik.

Sabah nashrining yozishicha, M-5 trassasida harakatlangan Turkiya harbiylari konvoyi hujumga uchragan.

Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdo‘g‘an xavfsizlik masalalari bo‘yicha shoshilinch yig‘ilish o‘tkazdi. Bi-bi-si muxbiri xabar qilishicha, bu yig‘ilish olti soatga yaqin davom etgan. Yig‘ilishda Suriya qurolli kuchlari endi dushman nishon sifatida qabul qilinishi e'lon qilingan. Shundan so‘ng Turkiya armiyasi Idlibdagi Suriya armiyasiga javob zarbalarni amalga oshirishga kirishdi.

Turkiya prezidenti qoshidagi kommunikatsiya departamenti rahbari Faxriddin Oltinning ma'lum qilishicha, Idlibda turk harbiylari - ham aviatsiya kuchlari, ham quruqlik qo‘shinlari tomonidan Suriya armiyasining «barcha ma'lum pozitsiyalari» bo‘ylab javob zarbalari yo‘llanmoqda.

Turkiya armiyasining harakatlarini muvofiqlashtirish uchun Suriya bilan chegara hududiga Turkiya Mudofaa vaziri Xulusi Oqar boshchiligida yuqori martabali turk harbiy amaldorlari yo‘l olgan. U endi Suriyadagi harbiy amaliyotlarga shaxsan boshchilik qiladi.

«Vazir quruqlik qo‘shinlari qo‘mondoni va harbiy-havo kuchlari qo‘mondoni bilan birgalikda Suriya chegarasi tomon yo‘l oldi», deyiladi Anadolu agentligi xabarida.

Rossiya nima demoqda?

Rossiya Mudofaa vazirligi ma'lumotiga ko‘ra, 27 fevral kuni «Hay'at Tahrirish Shom» guruhi Bexun punkti yaqinida Suriya armiyasi pozitsiyalariga hujum uyushtirgan. Suriya armiyasi javob zarbalari yo‘llagan va bu zarbalar «terrorchilar orasida bo‘lgan Turkiya harbiylariga ham tekkan».

Lekin Turkiya tomoni bu hududda Turkiya armiyasi bo‘linmalari bo‘lmaganini ma'lum qilgan.

RF Mudofaa vazirligi qayd etishicha, turk harbiylari hujumga uchragani to‘g‘risidagi ma'lumotdan keyin Rossiya tomoni o‘t ochilishini to‘xtatishni ta'minlash va jarohatlangan turk harbiylarining Turkiya hududiga evakuatsiya qilinishini ta'minlash choralarini ko‘rgan.

«Rossiya Harbiy-kosmik aviatsiyasi Bexun hududidagi harakatlarda ishtirok etmagan», deyiladi RF Mudofaa vazirligi bayonotida.

Payshanba kuni Rossiya Mudofaa vazirligi Turkiyani Idlibdagi vaziyatni keskinlashtirmaslik bo‘yicha kelishuvni buzgani haqida ma'lum qildi. Rossiyaning Suriyadagi dushman tomonlarni yarashtirish markazi rahbari Oleg Juravlyovning so‘zlariga ko‘ra, Anqara «noqonuniy qurolli guruhlarni artilleriya zarbalari va uchuvchisiz uchar qurilmalarining razvedka ma'lumotlari bilan qo‘llab-quvvatlashda davom etmoqda».

19 fevral kuni BMT Xavfsizlik kengashidagi muhokamalar vaqtida Rossiya Suriya shimolida gumanitar sulh tuzish haqidagi chorlovlarni rad etgandi.

Belgiya va Germaniya tomonining qon to‘kilishini to‘xtatish zarurligi to‘g‘risidagi bayonotiga javoban, Rossiya maxsus vakili Vasiliy Nebenzya tinchlik o‘rnatilishi uchun G‘arb davlatlari «jangarilarni himoya qilishni to‘xtatishi kerakligi»ni aytdi. «Terrorchilarni siyosiy himoya ostiga olish, Suriya hukumatini muzokaralarga majburlash ish bermaydi», dedi Nebenzya.

AQSh va NATO reaksiyasi
«Frans press» agentligi xabariga ko‘ra, NATO bosh kotibi Yyens Stoltenberg Idlibdagi hujumni qoralab chiqqan, u Turkiya Tashqi ishlar vaziri Mavlud Chovusho‘g‘li bilan telefon orqali muloqot o‘tkazgan.

Xabar qilinishicha, Stoltenberg «Idlibda doimiy ravishda aviazarbalar yo‘llab kelayotgan Suriya rejimi va uni qo‘llab kelayotgan Rossiyani hujumlarni to‘xtatishga, BMT tomonidan o‘rnatilgan xalqaro huquqlarni hurmat qilishga chaqirgan».

AQSh Davlat departamentining rasmiy vakili esa shunday degan: «Biz NATO bo‘yicha ittifoqchimiz Turkiyani qo‘llab-quvvatlaymiz hamda Asad rejimi, Rossiya va Eron tomonidan qo‘llanayotgan turli tuzilmalarning bu nomunosib hujumlarini zudlik bilan to‘xtatishga chaqiramiz».

Tahlil: xavf ulkan
Sebastian Asher, Bi-bi-sining Yaqin Sharq bo‘yicha muxbiri

So‘nggi voqealar - yangi va xavfli vaziyat keskinlashishidir. Ziddiyat Idlibdagi hukumat harbiylari va turk harbiylarining to‘g‘ridan-to‘g‘ri to‘qnashuviga aylanmoqda.

Ikki tomonda ham so‘nggi haftalardagi eng ulkan yo‘qotishlar. Ammo bu qadar ko‘p turk harbiysi halok bo‘lishi juda xavfli vaziyat.

Prezident Erdo‘g‘an Bashar Asad kuchlariga qarshi keng ko‘lamli harbiy amaliyot boshlash bilan tahdid solmoqda, agar suriyalik harbiylar yaqin ikki kun ichida turklarning kuzatuv postlari atrofidan ketmasa ikki armiya o‘rtasidagi to‘qnashuv muqarrar bo‘lib qoladi.

Hozircha amaliyot boshlanib bo‘lgani haqida aniq belgilar yo‘q. Turkiya avvalgidek suriyalik ayirmachilarni qo‘llab-quvvatlash uchun Suriya shimolidagi harbiylari sonini oshirishda davom etmoqda, ayni vaqtda bu kuchlar Idlibdagi strategik shahar ustidan to‘la nazoratni qaytarish uchun qarshi hujum boshlagan.

Bu qarama-qarshilik ortidan mintaqada yanada yirikroq ziddiyat yetilib kelmoqda. Turkiya va Rossiya Suriyada ikki dushman tomonni qo‘llab-quvvatlaydi, ammo so‘nggi vaqtlarda ular o‘t ochishni to‘xtatish bo‘yicha sulhga erishish uchun harakat qilib kelishayotgandi.

Endilikda bunday oqilona yondashuv savol ostida qolmoqda. Rossiya aviatsiyasi Suriya armiyasini faollik bilan qo‘llab-quvvatlamoqda. Agar hozir Suriya harbiylari Turkiya pozitsiyalarini ochiqchasiga o‘qqa tuta boshlasa, juda ulkan xavf yuzaga keladi.