O‘zbekiston | 13:18 / 01.03.2022
22076
6 daqiqa o‘qiladi

Navoiydagi oltin vasvasasi: o‘limdan ham qaytmayotgan «lixoradchik»lar

Navoiy viloyatida noqonuniy oltin qazib olish jarayonida insonlarning halok bo‘lish hollari ko‘payib bormoqda. Ammo «oltin brakonerlari» ortga chekinmayapti: ular viloyatdagi tashlandiq konlardan tarkibida tilla zarralari bo‘lgan qum va toshlarni qazib olishda bardavom.

Navoiyda insonlarning qo‘lbola usulda oltin qazib olishi bugunning gapi emas. Xatirchi tumanidagi Oltinsoy qishlog‘i aholisi bu faoliyat bilan 15 yillar oldin shug‘ullana boshlagan. Keyinchalik bunday usulni boshqa tumanlarda yashovchi aholi ham o‘rganib olgan.

Bundaylarni o‘zaro «lixoradchiklar» deb atashadi. Bu noqonuniy oltin izlovchilar faoliyatiga berilgan «Oltin vasvasasi» atamasining ruschasi — «Zolotaya lixoradka»dan kelib chiqqan. Bugun Navoiy viloyatining ko‘plab hududlarida «lixoradchik»larni uchratish mumkin. Ular asosan tashlandiq konlar va o‘zlari kovlagan g‘orlarda ishlashadi. Oltin qazib olish usullari ham turlicha. Masalan, kimdir soylarning tuprog‘ini yuvish orqali samorodka, ya’ni tabiiy mayda sochma oltin bo‘laklarini izlasa, boshqasi tarkibida oltin zarralari bo‘lgan ruda – jila qazib oladi.  

Sochma oltin bo‘lakchalarini izlab topish uchun kerka, ketmon va qo‘lbola usulda yasalgan kichik yuvish texnologiyasi kifoya. Ammo jila qazib olish uchun cho‘l yoki tog‘ hududlarida yura oladigan mashina, dvijok, elektron bolg‘a, keli va boshqa uskunalar kerak bo‘ladi. Namuna uchun chuqurdan olib chiqilgan jila bo‘lagi kichik kelida tuyilib, suvda yuvib ko‘riladi. Agar oltin zarralari ko‘rinsa, jilani qazib olish ishlari boshlanadi.

Dastavval qirning ustidan maxsus chuqur (kanob) qaziladi. Shu chuqurdan rudaning toshi chiqa boshlaydi. Jila bo‘sh yoki tilla zarralari bilan bo‘lishi mumkin. Kovlab kirganda tosh namunalari tuyulib, yuvib ko‘riladi. Qachonki tilla zarralari ko‘rinsa, keyin o‘sha joyda ish boshlanadi. Chuqurlik har xil bo‘ladi, 50 metrgacha ham qazib kiraverish mumkin. To tilla zarralari bo‘lgan ruda topilmaguncha, bir-ikki oylab ham izlanaveradi. Birdaniga chiqib qoladigan narsa emas bu. Mehnati og‘ir. Kelib tekshirishlar, quva-quv holatlarida ehtiyotsizlik qilib, o‘ziga tan jarohati yetkazib qo‘yish, o‘lim bilan bog‘liq voqealar bo‘lmoqda. Taxminan 2009 yilda boshlangan bunaqa qo‘lbola usulda oltin qazib olish ishlari. Odamlar asosan tog‘larda ruda izlab topadi”, — deydi Kun.uz bilan suhbatlashgan “tillachi” (iltimosiga binoan uning shaxsini ochiqlamaslikka qaror qildik).

Tillachilar guruh-guruh bo‘lib ishlashadi. Ularning xarajatlarini uyushgan guruh rahbari moliyalashtirib turadi. Qazib olingan tosh bo‘laklari guruhboshining uyida quritiladi. Keyin esa tosh tegirmoniga olib borilib, un kabi maydalanadi.

Tegirmondan keyingi manzil tillachilar tilida «moyka» deyiladi. Bu yerda ezilgan tosh yuviladi hamda tillasi ajratib olinadi. Keyingi bosqichda ajratib olingan tilla zarralari kimyoviy yo‘l bilan sof tillaga aylantiriladi va sotiladi. Shu tariqa topilgan puldan xarajatlar chiqarilib, sof foyda guruh a’zolari o‘rtasida taqsimlanadi.

Aslida, oltin qazib olish lotereya o‘ynaganday gap: kimgadir bir martada yutuq chiqadi, kimdir oylab yer kovlab yuraveradi. Ammo ko‘pchilik uchun bu «lotereya»ni o‘ynash og‘ir musibatlarga olib kelyapti. Oltin vasvasasi insonlarni yaqinlaridan ayirmoqda.

Birgina Konimex tumanining cho‘l hududida joylashgan «Lolazor» nomli tashlandiq konda so‘nggi uch oyda o‘nlab insonlar qum bosib qolishi oqibatida vafot etdi. Xususan, 2021 yilning 23 dekabr kuni konga tushib ketgan buxorolik 5 nafar fuqaro qaytib chiqmadi. Navoiy viloyati Favqulodda vaziyatlar boshqarmasi xodimlari o‘n kunlik qazish ishlaridan keyin ularning jasadini 2022 yil 4 yanvar kuni 30 metr chuqurlikdan topishdi. Vafot etganlar orasida aka-uka ham bor edi.

2 nafar farzandidan ayrilgan Karim Rahimov shunday deydi:

Mana, mahallamizdan 4 ta oilaning boshiga og‘ir judolik tushdi shu ishning ketidan. Farzandimning 3 nafar bolasi qoldi ortida. Umuman foydasi yo‘q ekan. Halok bo‘lganlarning barchasining yosh farzandlari bor edi. Bunday og‘ir judolik hech kimning boshiga tushmasin”.

2021 yilning 12 iyun kuni esa Xatirchi tumanining Oqtepa mahallasida tashlandiq kondan oltin qazib olayotgan 4 nafar bo‘z yigit chiqindi gazdan bo‘g‘ilib, vafot etdi. Afsuski, bu kabi hodisalar keyingi paytlarda ko‘plab sodir bo‘lmoqda.

Tillachilarning gaplariga ko‘ra, ular bu faoliyatni to‘xtatishmoqchi emas. «Lixoradchik»lar tomonidan qazib olinib, sotilayotgan oltin noqonuniy yo‘llar orqali chet davlatlarga chiqib ketayotgani ham bor gap. Tegishli organlar, respublika darajasidagi mutasaddilar bu borada o‘ylab ko‘rishi zarur.  

Ruslan Saburov,
Kun.uz muxbiri.

Montaj ustasi – Jahongir Aliboyev.

Mavzuga oid

E`lonlar

Golden House  biznes-klassdagi O‘z Makon II turar joy majmuasi taqdimotiga taklif etadi

O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasi va Toshkentdagi Singapur menejmentni rivojlantirish instituti o‘rtasida hamkorlik aloqalari yo‘lga qo‘yildi

Tenge Bank Visa bilan hamkorlikda bir qator innovatsion to‘lov xizmatlarini ishga tushirmoqda

O‘zbekiston Milliy banki dam olish kunlarida ham siz uchun xizmat ko‘rsatadi

Fermerlar va dehqonlar uchun qulay imkoniyat – “O‘zkimyosanoat” AJ mineral o‘g‘itlarga 10 foizgacha chegirma narxlarini taklif etmoqda 

Toshkent Kimyo xalqaro universiteti va Pukyong milliy universiteti o‘rtasidagi ilmiy va madaniy hamkorlik rivojlanmoqda

Golden House  biznes-klassdagi O‘z Makon II turar joy majmuasi taqdimotiga taklif etadi

O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasi va Toshkentdagi Singapur menejmentni rivojlantirish instituti o‘rtasida hamkorlik aloqalari yo‘lga qo‘yildi

Tenge Bank Visa bilan hamkorlikda bir qator innovatsion to‘lov xizmatlarini ishga tushirmoqda

O‘zbekiston Milliy banki dam olish kunlarida ham siz uchun xizmat ko‘rsatadi

Fermerlar va dehqonlar uchun qulay imkoniyat – “O‘zkimyosanoat” AJ mineral o‘g‘itlarga 10 foizgacha chegirma narxlarini taklif etmoqda 

Toshkent Kimyo xalqaro universiteti va Pukyong milliy universiteti o‘rtasidagi ilmiy va madaniy hamkorlik rivojlanmoqda

Golden House  biznes-klassdagi O‘z Makon II turar joy majmuasi taqdimotiga taklif etadi

O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasi va Toshkentdagi Singapur menejmentni rivojlantirish instituti o‘rtasida hamkorlik aloqalari yo‘lga qo‘yildi