Fransiyada prezidentlik saylovlari: Marin Le Pen Makronni yenga oladimi?

Amaldagi prezident Emmanuel Makron - jamoatchilik so‘rovlarida favorit bo‘lib kelmoqda. Ammo uning so‘rovlardagi ustunligi 2017 yildagi holat bilan taqqoslaganda ancha pasaygan. Makronga Marin Le Pen va uning «Milliy birlik» partiyasi jiddiy xavf tug‘dirmoqda: so‘rovlarning ko‘rsatishicha, amaldagi prezident atigi olti foiz punkt ustunlikka ega va bu 24 aprel kuni ikkinchi tur bo‘lishini anglatadi.

Hafta boshida Marin Le Pen Makronga qarshi ikkinchi turda kim raqib bo‘lishi borasidagi so‘rovnomada 48,5 foiz ovoz oldi - bu uning siyosiy faoliyatidagi eng yuqori ko‘rsatkich.

So‘rovlarning ko‘rsatishicha, enegriya narxlari va inflatsiya darajasi o‘sib borayotgan sharoitda saylovchilarning asosiy tashvishi sotib olish qobiliyati bo‘lib qolmoqda. Le Pen o‘z kampaniyasini muvaffaqiyat bilan shu tomonga yo‘naltirgan.

Shu bilan birga, saylovchilar Makronning iqtisodiy siyosatidan norozi bo‘lishsa-da, mamlakatda ishsizlik darajasi so‘nggi yillarda eng past darajada bo‘lib kelgan va so‘ralganlar uning muxoliflaridan kimdir bundan yaxshiroq natijaga erishadi deb o‘ylamayapti.

Pensiya islohoti esa alohida masala.

Le Pen 62 yoshni pensiyaga chiqish chegarasi sifatida saqlab qolmoqchi va 20 yoshdan oldin ishlashni boshlaganlar uchun bu chegarani 60 yoshgacha tushirmoqchi.

Makron og‘ir va xavfli ishlarda ishlaydiganlardan boshqalar uchun pensiya yoshini oshirish zaruratini pensiya tizimini barqaror qilish va kam miqdordagi pensiyalarni oshirish bilan izohlagan.

Agar u muvaffaqiyatga erishsa ham, ustunlik kichik bo‘lishi uning keyingi islohotlarni amalga oshirishiga yomon ta’sir ko‘rsatadi, qolaversa, uning so‘nggi vaqtlardagi mahalliy saylovlarning barchasida yutqazgan markazchi «Olg‘a, respublika» partiyasi iyun oyidagi parlament saylovlarida ham ovozlarini yo‘qotishi mumkin.

Saylovdagi nomzodlar

Sobiq iqtisodiyot vaziri, 2017 yilda Fransiya prezidentligiga saylanguniga qadar hech kimga tanish bo‘lmagan Makron 2016 yilda «Olg‘a, respublika» partiyasiga asos solgan va katta partiyalarni kurashga chorlagandi.

Besh yil muqaddam Makron Le Penni osonlik bilan mag‘lub etgandi, ammo, u fransuz siyosatida ustunlik qilishda davom etgan bo‘lsa-da, bu safargi saylovlarda 44 yoshli prezidentni o‘ta o‘ngchi bo‘lgan raqibga qarshi og‘ir kurash kutmoqda.

Prezidentligida Makron qator islohotlar o‘tkazdi, xususan, kompaniyalar uchun xodimlarni ishdan bo‘shatish jarayonini soddalashtirdi, soliqlarni kamaytirdi va terrorizmga qarshi kurashish uchun xavfsizlik to‘g‘risidagi qonunlarni qat’iylashtirdi. Ammo u 2018 yilda «sariq jiletlilar» qo‘zg‘oloni tufayli yonilg‘i uchun soliq bo‘yicha taklifini qaytarib olishga majbur bo‘lgandi.

Ishsizlik darajasini 2022 yilgacha 10 foizdan 7 foizga tushirish bo‘yicha va’da to‘liq amalga oshmadi, ammo bunda pandemiyaning o‘rni ham bor, ayni vaqtda ishsizlik darajasi 7,4 foizga tushgan.

Endi u besh yil mobaynida to‘liq bandlikni, uy xo‘jaliklari va korxonalar uchun yillik soliqlar hajmini 15 mlrd yevroga tushirishni hamda pensiya yoshini bosqichma-bosqich 62 yoshdan 65 yoshga oshirishni taklif qilmoqda.

53 yoshli Marin Le Pen 2017 yilgi saylovlarda ikkinchi o‘rinni egallagan va bugungi kunda ham u Makronning asosiy raqobatchisi sanaladi.

Uning familiyasi va u mansub bo‘lgan oila o‘n yillardan buyon Fransiyada o‘ta o‘ng kuchlar bilan sinonim bo‘lib kelgan. Bugungi kunda esa o‘ta o‘ng elektorat boshqa nomzod lageriga, Erik Zemmur tomoniga o‘tgan. Bu esa Marin Le Pen siyosiy marginal reputatsiyasidan xalos bo‘lishiga imkon bergan. 2017 yilgi prezidentlik saylovlaridagi mag‘lubiyatdan keyin u o‘z partiyasi nomini «Milliy front»dan «Milliy birlik»ka o‘zgartirdi.

Marin Le Pen prezidentlikka nomzod bo‘lishi oldin Yevroparlament deputati bo‘lgan. Uning partiyasi migratsiyaga va Yevropaga qarshi pozitsiyani egallagan va bu o‘z tarafdorlari sonini oshirgan.

O‘z vaqtida Marin Le Pen bir necha bor YeIning Rossiyaga qarshi sanksiyalarini bekor qilishga chaqirgan. Yakunlangan hafta davomida uning Putin bilan yaqin aloqalari haqida Makron ham eslatib o‘tdi: u Le Pen nomini tilga olmagan holda, «boshqa nomzodlar»ni «Vladimir Putinga nisbatan yumshoqlik» va «Rossiya bilan moliyaviy aloqalar» uchun tanqid qildi.

Amaldagi prezident Le Pen 2017 yilda Moskvaga borib, Rossiya prezidenti qabulida bo‘lganini, shuningdek, uning partiyasi 2014 yil noyabrida saylovoldi kampaniyasi uchun «birinchi chex-rus banki» (amalda to‘liq rossiyaliklarniki)dan 9 mln yevrolik kredit olganini nazarda tutgan.

Bu saylovlarda Le Pen boshpana huquqini suiiste’mol qilishga barham berish, immigratsiyani cheklash bo‘yicha referendum o‘tkazish va jamoat joylarida hijob kiyishni taqiqlashni va’da qilmoqda. Le Pen 30 yoshdan kichiklar uchun daromad solig‘ini bekor qilish va o‘z xodimlari uchun eng kam ish haqi miqdorini 10 foizga oshiradigan kompaniyalarga soliq imtiyozlari berishni rejalashtirgan.

U shuningdek Yevropa ittifoqini ittifoqdagi kabi umumiy qonunlar amal qilmaydigan Millatlar ittifoqiga aylantirishni istaydi.

Boshqa nomzodlar

Spektrning so‘l qismidagi eng taniqli nomzod - Emmanuel Makronning iqtisodiy siyosatining ashaddiy tanqidchisi va «sariq jiletlilar»ning ko‘zga ko‘ringan tarafdori, faxriy agitator Jan-Lyuk Melanshon.

Parijni ham o‘z ichiga oluvchi Il-de-Frans regional kengashining ilk ayol rahbari Valeri Pekress «Respublikachilar» partiyasidan nomzod bo‘lgan. U o‘zini «uchdan bir qismi Margaret Tetcher va uchdan ikki qismi Angela Merkel» bo‘lgan siyosatchi deb hisoblaydi.

63 yoshli ultrao‘ng jurnalist, yozuvchi va telesharhlovchi, immigratsiya va islom diniga qarshi bo‘lgan Erik Zemmur Fransiyani «qayta zabt etish» taklifi bilan chiqqan. U «Rekonkista» partiyasidan nomzodini ilgari surgan. U dastlab Le Penga jiddiy raqobat tug‘dirayotgandi, ammo ortiqcha ehtiyotsizlik bilan qilgan nutqlari tufayli ovozlarini yo‘qotdi.

Grinpisning sobiq faoli va 2009 yildan buyon Yevroparlament a’zosi bo‘lgan Yannik Jado yashillar partiyasi nomzodi. U Makronni iqlim o‘zgarishlariga befarqlik qilishda ayblaydi va Fransiya 20 yil ichida yadroviy energetikasidan voz kechishini istaydi - Makron esa yana oltita yadroviy reaktor qurilishi rejasini qo‘llab-quvvatlagan. 54 yoshli Jado yuqori daromadga ega bo‘lganlar uchun daromad solig‘ini oshirish va eng kam ish haqi miqdorini 1500 yevro etib belgilash niyatini bildirgan.

Faben Russel - 15 yil ichida kommunistlarning ilk nomzodi. U Fransiyadagi yirik banklarni milliylashtirish va davlat xizmatchilari ish haqini oshirishni, shuningdek, eng kam ish haqi miqdorini oyiga 1500 yevrogacha ko‘tarishni maqsad qilgan.

Ann Idalgo - Parij meri, 2017 yilgacha mamlakatni boshqargan Fransua Olland mansub bo‘lgan sotsialistlar vakili, hozirda bu partiya chuqur inqirozda - 2017 yilgi saylovlarda ular atigi 5 foiz ovozga ega bo‘lishgan.

Natali Arto, Parij atrofida yashovchi maktab o‘qituvchisi, u uchinchi bor o‘ta so‘l kayfiyatni ifodalovchi «Ishchi kurash» partiyasidan prezidentlikka da’vogarlik qilmoqda, ammo u so‘rovlarda 1 foiz ham ovoz ololmagan.

Filipp Putu, avtozavodning sobiq ishchisi, «Yangi antikapitalistik partiya» nomzodi va boyliklarni qayta taqsimlash tarafdori.

Saylov jarayoni

Fransiyada 48,7 million kishi saylovda qatnashishi mumkin. Lekin bu safargi saylovda davomat yuqori bo‘lishi kutilmayapti.

Fransuzlar davlat rahbarini besh yillik muddatga saylashi kerak. Agar birinchi turda nomzodlarning hech biri mutlaq ko‘pchilikni (50 foizdan ko‘p ovoz) ololmasa, ikkinchi tur o‘tkaziladi. Beshinchi Respublika tarixida birorta ham prezidentlik saylovida birinchi turda g‘olib aniqlanmagan.

Fransiyaning boshqa vaqt zonalarida joylashgan xorijiy departamentlarida ovoz berish 9 apreldan boshlangan. 10 aprel kuni butun Fransiya bo‘ylab 70 mingga yaqin saylov uchastkalari ishlaydi. Ularda Toshkent vaqti bilan soat 23:00gacha ovoz berish mumkin.

Bu safargi saylovlarning birinchi turida birorta ham nomzod 30 foizdan ortiq ovoz jamg‘arishi kutilmayapti.

24 aprel kungi ikkinchi turda raqibidan ko‘p ovoz olgan nomzod Fransiya prezidentiga aylanadi. 13 may kuni hokimiyat unga o‘tkaziladi.

13 aprel kuni Fransiya Konstitutsiyaviy kengashi 24 aprelga belgilangan saylovning birinchi bosqichi natijalarini va ikkinchi turga o‘tadigan ikki nomzodni tasdiqlashi kerak.