“Омборни сотиб бўлса-да, етказилган зарар ундирилади” — адвокат

  Сергелида хусусий корхонанинг омборида рўй берган портлаш оқибатларини бартараф этиш бўйича харажатлар ва кўрилган зарарлар кейинчалик воқеада айбдор деб топилган шахслардан ундирилади. Бу жараёнда моддий ва маънавий зарар кўрган фуқаролар ва тадбиркорлар қандай йўл тутиши лозим? Бу ҳақдаги саволларга адвокат жавоб беради.

Тошкентдаги хусусий юк омборида содир бўлган фожиа оқибатида 26 та домдаги қарийб 600 та хонадон, 8 та хизмат кўрсатиш шохобчаси, битта мактаб ва иккита боғча бинолари зарарланган. Расмийларга кўра, портлаш оқибатида 163 киши жабрланган ва 1 нафар ўсмир вафот этган.

Айни вақтда ҳукумат барчага ёрдам бермоқда. Портлаш содир бўлган омборхона эгаси — Interlogistics компаниясига нисбатан иш очилган, тергов суриштирув ишлари кетяпти. Дастлабки маълумотларга кўра, талафот суммаси 5,5-6 млрд сўмга баҳоланяпти. Бош вазир матбуот котиби бу сумма 10 млрд сўмгача ошиши мумкинлигини айтди.

Ҳозир тезкорлик билан зарар кўрган уйларга ҳокимлик томонидан ёрдам берилиб, таъмирланмоқда. Аслида бу зарарни ким қоплаб бериши керак? Адвокат Руслан Содиқов бу ҳақда бизга тушунтириб беради.

— Давлатда халқни оғир аҳволда қолдириб қўймаслик миссияси бор. Шундан келиб чиқиб, меъёрий ҳужжатлар асосида давлат ёрдам беради. Кейинги вазиятда давлат ўзига етган зарарни қандай қоплайди, деган савол қўядиган бўлсак. Бу борада Сергели туманидаги содир бўлган ёнғин натижаси бўйича ЖКнинг 259-моддаси бўйича жиноят иши қўзғатилди. Қўзғатилган жиноят иши доирасида бир қанча тергов ҳаракатлари амалга оширилади, яъни суд қурилиш-техник экспертизаси, товаршунослик экспертизаси — булар етган зарарларни ҳисоблаб беради. Шунингдек, биринчи навбатда ёнғин-техник экспертизаси ўтказилади. Бунинг муҳимлиги шундаки, бу турдаги экспертиза ёнғин келиб чиқиши сабабларини аниқлайди ва бу орқали айбдор шахслар аниқланади.

Давлат бюджетига етган зарарлар жиноят ишлари доирасида аниқланади. Айбланувчи топилгач, улардан кўрилган зарарни ундириш жараёнлари тергов давридаёқ бошланади. Зарар қоплангач, айб хусусиятига кўра, қандайдир енгилликлар берилиши мумкин. Ҳукмдан кейин ҳам зарар қопланмаса, уни қоплаш бўйича прокуратура томонидан қайта ариза киритилади. Лекин айтганимдек, тергов, суд муҳокамаси жараёнидаёқ зарарни ундириш ишлари бошланиб, судгача ҳал қилишга уринилади. Омбор ҳам сотувга қўйилиб, ўзидан зарар қопланиш чоралари кўрилиши мумкин. Таъсисчилар жиноий жавобгарликка тортилса, уларнинг шахсий мол-мулкидан ҳам зарар ундирилиши мумкин. Хулоса қилганда, давлатга етган зарар жавобгарликка тортилган шахсдан ундирилади.

Омборда моли сақланаётган тадбиркорлар жиноят иши кўрилаётган пайтда тергов олиб бораётган ишчи гуруҳга ариза ёки давлат органига даъво билан чиқишлари керак. Чунки иши кейинга қолиб, фуқаролик судида кўрилса, истисно бўлиб, зарарларини ундиролмай қолиши мумкин. Айни ҳозирги тергов жараёнида барча экспертизалар бўлади. Шунинг учун барча даъвогарлар ҳозир даъво қилиш керак. Катта процесс ичида кўрилгани яхши, чунки турли органлардан катта ишчи гуруҳ ишлайди бу ҳолатда.

— Юқорида айтиб ўтганимиздек, фожиа оқибатида юздан ортиқ инсон жароҳатланди, тадбиркорлар зарар кўрди. Моддий зарардан ташқари, маънавий зарарлар қандай ундирилади? Маънавий зарар кўрган фуқаролар кимга мурожаат қилиши керак?

— Ёнғин хавфсизлиги қоидаларига риоя қилмаслик ЖКнинг 259-моддаси бўйича жавобгарлик келтириб чиқаради. Ушбу модданинг 2-қисмида инсонлар ўлими ва катта зарар етганлик учун жавобгарлик белгиланган. Айбдор шахслар моддий зарарни қоплайди, инсонлар ўлимини компенсация қилиб бўлмайди барибир, лекин вафот этган шахснинг қариндошларига етган моддий зарар, дафн маросимига кетган харажатлар, жароҳат олганлар даволаниши харажатлари суд-тиббиёт экспертизаси хулосаси ва чеклар асосида берилади. Бундай зарарни ундириш учун фуқаролар мурожаат қилиши керак бўлади, чунки даъво қилинмаган зарар ундирилмайди. Давлат муҳофазасига олган ҳолатда фуқароларни мурожаат қилишга чақиради, фуқаролар ҳам мурожаат қилишдан чекинишлари керакмас.

Маънавий зарар бўйича фуқаролик судига мурожаат қилиш керак бўлади. Фуқаролик кодексининг 1021-моддасида маънавий зарар айбдор шахсдан ундирилиши белгиланган. Яъни бунда жиноий ёки маъмурий судда иш кўрилиб, бир ёки ундан ортиқ шахс айбдор деб ҳукм қилингач, ўша айбдор(лар)дан фуқаролик судида маънавий зарар ундирилади. Маънавий зарарни баҳолаш аниқ бир регламентга мувофиқ кўрилмайди. Зарар суммаси ҳар бир индивидуал ҳолат бўйича суднинг ички ишончи билан қонуний тартибда белгиланади. Фуқаролар ҳам судга мурожаат қилишда ўз маънавий зарарини ўзларидан келиб чиқиб баҳолашлари мумкин.