Адолат сўраган Ғайрат Дўстов ва ваколати кенгайган ҳокимлар — ҳафта дайжести

Метанга навбатлардан шикоят қилган ҳайдовчининг қамалиши: ижтимоий босим ортидан у озод қилинди. Аи-80 бензини 18 фоизга қимматлашди: 2025 йилги инфялция ҳам ёқилғи-энергетика соҳасидан бошланди. Ҳокимларнинг ваколатлари кенгайди: энди улар 6 та вазирликнинг туман бўлимлари бошлиқларини алмаштириш ҳуқуқига эга. Ортда қолаётган ҳафтанинг муҳим воқеалари – Kun.uz дайжестида.

“Бошингизни кўтаринг, мана шунча одам ҳаммаси сиз тарафда”

Жума кунги суд мажлисида Ғайрат Дўстовга қарата айтилган бу гап якунланаётган ҳафтанинг ижтимоий кайфиятини яхши тасвирлаб беради. Метан-шохобчага туни билан навбат кутиб, навбати келганида шохобча ёпилганидан ёзғирган ва аламли сўзлари билан энергетика соҳаси масъулларини инсофга чақирган Damas ҳайдовчисининг қамаб қўйилгани, катта резонансни келтириб чиқарди.

Тармоқларда минглаб ўзбекистонликлар, жамоатчилик фаоллари, ҳуқуқшунослар, инсон ҳуқуқлари ҳимоячилари оддий фуқарога нисбатан адолатсизлик бўлганини қатъиян қоралади. Кимдир ташвишли мушоҳада билан, кимдир эса ғазаб тагига яширинган умидсизлик билан ҳайдовчи ноҳақ қамалганидан норозилигини билдириб изоҳ ёзди. Habikatura муаллифи чизган сурат асосидаги флешмобга 66 мингдан ортиқ одам қўшилиб, Дўстовни озод этишга чақирди. Ижарага олинган Damas'да тирикчилик қилишини айтган ҳайдовчини моддий қўллаб-қувватлаш учун ўтказилган хайрия акцияларида 100 млн сўм маблағ тўпланди.

3 январ куни бўлиб ўтган апелляция судида Ғайрат Дўстовни кўнгилли равишда 10 нафар адвокат ҳимоя қилди. Улар ҳуқуқий асослар кўрсатган ҳолда, суддан Дўстовни айбсиз деб топишни, биринчи инстанция судининг қарорини бекор қилишни сўради. Дўстов ҳам ўз нутқида судядан адолат сўради: “Суддан сўрайдиган нарсам... Менинг тушунчамда, Ўзбекистонда қонунлар жуда яхши ишлаб чиқилган. Шунинг ҳаммасига адолатли иш юритилса, ҳар томонлама... [яхши бўларди]”.

Апелляция суди ҳимоячиларнинг илтимосини фақатгина қисман қаноатлантирди: Дўстов расман айбдорлигича қолди, лекин унга берилган 15 суткалик қамоқ жазоси амалда ўтаб бўлинган 8 суткага қисқартирилди ва у суд залидан озодликка чиқарилди.

Рўй берган воқеада яна икки жиҳат эътиборли. Муҳокама марказидаги мавзуда газ дефицити, сўз эркинлиги, судларнинг мустақиллиги, адолат ва қонун устуворлиги ҳақида гап кетаётганига қарамай, ижтимоий тармоқларда айримлар гапни Дўстовнинг шахсияти ва оилавий муаммоларига буришга уринди. Қонунчилик палатаси депутати Алишер Қодиров эса, Дўстовни очиқчасига танқид қилиб чиқди.

“Метан болага тушунмадим. Барака топгур, ўзингни қадрла, ғайратингни байрамдан кейин қил. Вазифаси суриштириш бўлган идоралар суриштиришга мажбур. Байрамни болаларинг олдида эмас, суриштирув изоляторида ўтказишинг аниқ эди-ку?” – дея ёзди Алишер Қодиров.

Энг арзон бензин – энди 8150 сўм

Қай тариқа хусусийлаштирилгани номаълум бўлиб қолаётган Ўзбекистондаги энг йирик АЁҚШлар тармоғида Аи-80 маркали бензиннинг нархи кескин ошди. 1 январдан бошлаб, собиқ номи UNG Petro бўлган Carvon АЁҚШларида энг арзон бензин 18 фоизга қимматлашиб, 6900 сўмдан 8150 сўмгача кўтарилди.

Ўтган йили 1 январдаги нарх ошишини ҳам қўшиб ҳисоблаганда, охирги 1 йилда Аи-80 нақ 34 фоизга қимматлашгани аён бўлади.

Шохобчалар тармоғининг собиқ эгаси “Ўзбекнефтгаз”нинг маълум қилишича, 1 январдан бошлаб Бухоро нефтни қайта ишлаш заводининг барча турдаги нефт маҳсулотлари фақат биржа орқали сотила бошлаган. Шу тариқа, Carvon'нинг UNG Petro'дан мерос қилиб олган бензинни биржадан ташқари олиш бўйича эксклюзив ҳуқуқи бекор қилинган.

Эслатиб ўтамиз, Ўзбекистон бўйлаб қарийб 70 та бензин қуйиш шохобчаларини ўзида бирлаштирган UNG Petro ва Чиноз нефтни қайта ишлаш заводи қачон, қай тариқа, қанча нархга хусусийлаштирилгани бир йилдан бери номаълум бўлиб қолмоқда. Давлат идоралари ҳам, активларнинг янги эгаси бўлмиш собиқ ташқи ишлар вазирининг ўғли Дониёр Комилов ҳам бу борада изоҳ бермаган.

“Камчиликка йўл қўймаган станциялар тармоққа қайта уланган”

Ўзбекистонда электромобилларни қувватлантириш станциялари учун алоҳида тарифлар жорий этиш бўйича қарор лойиҳаси ишлаб чиқилмоқда. Энергетика вазирлигининг хабар беришича, истеъмол кўп бўладиган тиғиз вақтлар – эрталаб соат 6:00 дан 10:00 гача, кечқурун соат 17:00 дан 22:00 гача бўлган вақт оралиғида зарядлаш станциялари учун оширилган тариф, тунги вақтда эса 50 фоизгача арзонлаштирилган тариф қўлланиши мўлжалланмоқда.

Вазирлик қувватлаш станциялари электрдан узиб қўйилгани бўйича ҳам изоҳ берди. Вазир ўринбосари Умид Мамадаминовнинг сўзларидан келиб чиқилса, декабр ойи ўрталарида “тегишли идоралар” ўтказган рейдда хато-камчилиги бўлмаган станциялар ҳам электрдан узиб қўйилган. Камчилиги бўлмаса, нега узилган деган савол вазир ўринбосарининг баёнотида очиқ қолган.

“Энергетика вазирлигининг аралашувидан сўнг, фаолиятида камчиликка йўл қўймаган станциялар тармоққа қайта уланган. Фақат техник шартлар ва бошқа мажбуриятларга доир муаммоларга эга бўлган 11 дона станцияга ҳужжатлар билан боғлиқ масалаларни ҳал қилиб олгунга қадар қонунчиликда белгиланган оралиқда муддат белгиланган. Айни пайтгача улар ҳам тармоққа уланган бўлиб, бугун Тошкент шаҳрида ўчирилган биронта ҳам қуввантириш станцияси йўқ”, – деди Мамадаминов.

Иқтисодиётда яна нима гаплар?

Президент Шавкат Мирзиёев 2024 йилнинг сўнгги кунларида имзолаган ҳужжатлар билан, тадбиркорлик субъектлари учун айрим янгиликлар жорий этилди. Аввало, нархлар барқарорлигини сақлаш учун, 60 турдаги маҳсулотларга божсиз импорт режими яна бир йилга узайтирилганини қайд этиш лозим. Бу товарлар рўйхатидан ун, ёғ, сарёғ, тухум, банан, цитрус мевалар, йогурт, айрим турдаги қандолат маҳсулотлари ва бошқа озиқ-овқатлар, шунингдек, баъзи гигиеник товарлар ўрин олган. 22 турдаги маҳсулотлар учун импорт божининг нол ставкаси тўртинчи марта узайтирилмоқда. Аввалроқ иқтисодчилар ҳар сафар имтиёз муддатини узайтириш ўрнига, божсиз режимни доимий деб белгилашни таклиф қилганди.

1 январдан бошлаб, Жаҳон савдо ташкилотига аъзо бўлишнинг талабларидан яна бири бажарилди: экспортчиларнинг транспорт харажатларини компенсация қилиш тўхтатилди. Экспортчиларга фойда солиғи ва айланмадан солиқ бўйича берилган имтиёзлар ҳам бекор қилинди. Маълумот учун, экспортга йўналтирилган транспорт харажатларининг 50 фоизини қоплашга 2023 йилда давлат бюджетидан 510 млрд, 2024 йилда 134 млрд сўм ажратилган.

Бундан ташқари, президент фармони билан, қўшилган қиймат солиғи ва фойда солиғи ставкалари 2028 йилгача оширилмаслиги белгилаб қўйилди. Дорихоналар ва клиникалар 1 апрелдан бошлаб ҚҚС тўлашга ўтади. Шунингдек, 1 январдан бошлаб ресторан ва кафелар учун фойда солиғи 50 фоизга камайтирилиб, ҚҚС тўлашга ўтган тақдирда тўланган солиқнинг бир қисми “кешбэк” сифатида қайтарилади.

Бошқа бир фармон билан, Асакабанк, Алоқабанк ва Саноатқурилишбанкни хусусийлаштириш муддати яна узайтирилиб, жорий йил охиригача бу банклардаги давлат улишини сотиш вазифаси қўйилди. Шунингдек, давлат банклари бу йил ҳам маҳаллабай кредит тарқатишда давом этади. Жума кунги йиғилишда 1 февралгача туман банклари филиалларида маҳаллабай ишлаш бўлимларини очиб, уларга маҳалла банкирларини тайинлаш топшириғи берилди. Ҳар бир маҳаллада маҳалла банкирлари билан бирга ишлайдиган ёрдамчи-агентлар танлаб олинади. “Маҳалла лойиҳаси” дастури доирасида молиялаштириладиган лойиҳаларнинг жами қиймати 1 млрд долларни ташкил этади.

1 январдан нималар ўзгарди?

2025 йил 1 январдан яна нималар ўзгараётганини санаб ўтамиз. Ойлик маошлардан бошласак. Эндиликда миллий сертификатга эга она тили ва адабиёт ҳамда тарих фанлари ўқитувчиларига аввалгидек 20 фоиз эмас, 50 фоизлик устама тўланади. Вазир жамғармаси ҳисобидан боғчаларнинг раҳбарлари ва педагогларини ҳам рағбатлантириш йўлга қўйилади. Маданият ва санъат, ахборот-кутубхона ва музейлар соҳасида ходимларнинг маоши 20 фоизга оширилди (уларнинг маоши 1 июлдан яна 15 фоизга кўтарилади).

1 январдан бошлаб, Тошкентдаги автобус ҳайдовчилари фаолиятида ҳам ўзгариш бўлди: улар йўловчилардан йўлкирани нақд шаклда олиш ва қайтим қайтариш мажбуриятидан халос бўлди. Пойтахт ҳокимининг қарорига асосан, энди шаҳар автобусларида нақд шаклда тўлов қабул қилинмайди. Йўлкирани карта ёки мобил иловалар орқали тўлаш керак, ёки бўлмаса, инфокиоскдан бир марталик чипта харид қилишга тўғри келади. Нақдсиз тўловларда йўлкира 1700 сўмлигича қолган бўлса, инфокиоскдан олинадиган чипта нархи 3000 сўм деб белгиланган.

Кучга кирган ўзгаришларнинг баъзилари ижтимоий ҳимоя соҳасига оид. Эндиликда камбағал оилаларнинг фарзандлари давлат боғчаларига имтиёзли равишда қабул қилинади. Боғчаларда инклюзив таълим гуруҳлари очилади; фуқаролар қабули ва сайёр қабулларни ўтказишда мажбурий тарзда сурдотаржимонлар иштироки таъминланади; ногиронлиги бўлган шахслар учун тўсиқсиз муҳит яратмаган хусусий таълим ва тиббиёт масканларига лицензия берилмайди. Шунингдек, Ички ишлар вазирлиги тазйиқ ва зўравонлик содир этишга мойил шахсларнинг реестрини юрита бошлаши керак.

Давлат бошқаруви соҳасидаги ўзгаришларга келсак, ҳокимлар қўшимча ваколатларга эга бўлди. Энди туман (шаҳар) ҳокимлари 6 та вазирликнинг туман (шаҳар) бўлимлари раҳбарларини лавозимга тайинлаш ва ишдан олиш, рағбатлантириш ёки интизомий жавобгарликка тортиш ҳуқуқига эга бўлди. Бунда, тегишли вазирликнинг ҳудудий бошқармаси билан келишиш талаб этилади. Суд тизимида эса, жиноят ишлари бўйича туман (шаҳар) судларида тергов судьяси лавозими жорий этилмоқда. Улар судга қадар иш юритув даврида қамоққа олиш, тинтув ўтказиш каби процессуал қарорларга санкция бериш билан шуғулланади.

Бу ҳафта яна нималар рўй берди?

Бекободда фуқарони уриб ўлдириб қўйган ички ишлар ходими 9 йилга қамалди. Воқеа ўтган йили июн ойида рўй берганди. Суд ҳукмида ёзилишича, 33 ёшли профилактика инспектори Фирдавс Мурадуллаев идорага олиб келинган икки ака-укани дўппослаб, улардан бирига оғир тан жароҳати етказган, натижада 43 ёшли фуқаро ИИБ биносида жон берган. Воқеа видеода ёзилиб қолган бўлса ҳам, Мурадуллаев судда ўз айбини тан олмаган. Суд ҳукми билан, у 3 йил ички ишлар тизимида ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилиниб, 9 йилга озодликдан маҳрум этилди.

Жиноят ишлари бўйича Денов туман судининг собиқ раиси қидирувга берилди. Камолиддин Муродов маст ҳолатда машина бошқариб, машина ичидаги ҳамроҳининг ўлимига сабаб бўлганликда гумонланиб судланаётган вақтда, суд мажлисларига келмай қўйган. Натижада Қарши шаҳар суди унга нисбатан сиртдан қамоқ чорасини қўллаб, қидирув эълон қилган. Судя бунгача машина бошқарувида ўзи бўлганини рад этиб келган, лекин экспертиза рулда айнан у бўлганини тасдиқлаган.

Путин ноқонуний мигрантларга Россияни тарк этиш учун муҳлат берди. Россия президенти имзолаган фармонга кўра, ноқонуний мигрантлар 2025 йил 30 апрелгача мамлакатни тарк этиши ёки ўз ҳолатини қонунийлаштириши керак. Иккинчи йўлни танлаганлар рус тили, Россия тарихи ва қонунчилиги бўйича имтиҳон топшириши ва бошқа талабларни бажаришига тўғри келади. 5 февралдан бошлаб, ички ишлар органлари ноқонуний мигрантларни суд қарорисиз мамлакатдан чиқариб юбориш ваколатига эга бўлади.

Статистика агентлиги 2024 йил учун палов индексини эълон қилди. Унга кўра, йил давомида ош марказларида сотилаётган палов нархи Андижонда 29 фоизга, Фарғонада 24 фоизга қимматлашган; Тошкентда бир порция ош нархи 20,5 фоизга ошиб, ўртача 35 700 сўмга етган. Сирдарё вилоятида 2024 йилда палов нархлари атиги 2 фоизга кўтарилгани эътиборли. Умуман, статистика органининг маълум қилишича, 2024 йилда инфляция 9,8 фоиз бўлган. Расмийлар ўтган йили озиқ-овқатлар нархи ўртача ҳисобда бор-йўғи 2,4 фоизга ошган деб ҳисобламоқда. Шунингдек, ноозиқ-овқат товарлари 7,7 фоизга, хизматлар эса 26,7 фоизга қимматлашган.

Муаллиф – Комрон Чегабоев
Доимий бошловчи – Бобур Акмалов
Тасвир устаси – Шоҳрузбек Абдурайимов
Сурдотаржимон – Эъзоза Аҳмедова