Ser. Bugun 81 yoshini qarshi olayotgan Bobbi Charlton haqida

Jahon futboli ensiklopediyasida Bobbi Charlton haqida quyidagi so‘zlar yozilgan:

«U - eng mashhur ingliz futbolchisi. Uning ismi ingliz futbolidagi eng buyuk voqealar bilan chambarchas bog‘liq. Charlton nomi sportdagi halollik, maydonda o‘zini tutish va jyentelmenlikning sinonimiga aylangan».

Xalqaro futbol statistikasi acsotsiatsiyasi uni futbol tarixidagi eng yaxshi futbolchilar o‘nligi ro‘yxatiga kiritgandi.

Futbolchilik qobiliyati unga tog‘alaridan o‘tgandi. Onasining uch akasi «Lids» futbolchilari bo‘lishgan, yana bir qarindoshi esa afsonaviy Jyekki Milburn edi.

«Ba'zida Milburn bizni «Nyukasl» o‘yinlariga olib borardi. U bizni qo‘lida yetaklab tunneldan olib chiqardi va murabbiylar o‘rindig‘iga kuzatib qo‘yardi. O‘zimizni go‘yoki katta odamdek his qilardik Bobbi ikkalamiz», deya hikoya qiladi Bobbining akasi Jyeki (u ham futbolchi bo‘lgan).

Uning futbolga kirib kelishi qiyin bo‘lmadi. Nyukasl yaqinidagi Eshington shaharchasida tug‘ilgan Bobbining talanti o‘smirlik davrlaridayoq ko‘pchilikning e'tiborini qozonib ulgurgandi. 16 yoshli Bobbi birato‘la 20ta klub seleksionerlarining nazariga tushgandi. Dastlab u ikkilandi, ammo «MYu»ning ashaddiy ishqibozi bo‘lgan jismoniy tarbiya o‘qituvchisining ta'siri ostida «mankunianliklar»ning qizil libosini kiyishga qaror qildi.

Uning faoliyati boshlanishi ajoyib davrga to‘g‘ri keldi. Buyuk murabbiy Mett Basbi yosh futbolchilardan ajoyib tarkib tuzdi va bu jamoa Angliya chempionatiga o‘zgacha ob-havo olib kirgandi. Bobbining debyuti 1956 yilga to‘g‘ri keladi va har ikki oyoqda kuchli zarba bera oladigan, ajoyib texnika sohibi bo‘lgan chap qanot hujumchisiga jamoa ansamblida munosib joy topildi.

Basbi ajoyib jamoa tuzgandi. U seleksionerlar bilan birgalikda Britaniyaning turli burchaklariga borar va o‘z jamoasi uchun javohirlarni izlardi. «Basbi bolalari» (ularga shunday nom berishgandi, aynan shunga taqlidan keyinchalik «MYu»ning 90-yillardagi buyuk tarkibi «Fergi bolalari» deb atalgandi) Angliyada ketma-ket g‘alabalar qozona boshlashdi. Qat'iy va hech narsadan tap tortmaydigan, mag‘lubiyat nima bilmaydigan yosh futbolchilar yo‘llarida uchragan kubokni qo‘lga kiritib ketaveradigan jamoaga aylanib borishayotgandi. Ikki yil ketma-ket mamlakat chempionligi qo‘lga kiritildi, kubok finalida o‘ynashdi. 

Klubning navbatdagi maqsadi albatta Yevropa Chempionlari kubogi edi. Ammo... Har qanday vazifani uddalashda hech qanday to‘sqinlikni tan olmaydigan yigitlar uchun taqdirning ulkan sinovi tayyorlab qo‘yilgandi.

1958 yilning 6 fevrali. «Basbi bolalari» Belgraddan xursandchilik bilan qaytishayotgandi. «Tsrvena Zvezda»ga qarshi uchrashuvda ular 0:3 hisobini 3:3ga aylantira olishgan va turnirning yarim finaliga yo‘llanma qo‘lga kiritishgandi. Bobbi Charlton ikkita gol urib, g‘alabaga o‘z hissasini qo‘shgandi. Myunxenda yoqilg‘i quyish uchun qo‘ngan samolyot havoga ko‘tarilishda qiyinchilikka duch keladi. Qorli bo‘ron boshlangandi va uchuvchining uchinchi urinishi fojia bilan yakunlanadi. Klubning 8 futbolchisi halokat joyida vafot etadi.

Jamoa va Angliya futbolida eng umidli futbolchi sifatida e'tirof etilgan, 17 yoshida terma jamoa libosini kiygan Dankan Edvards oradan ikki hafta o‘tib, shifoxonada hayot bilan fidolashadi. Bobbi esa tirik qoladi. O‘rindig‘i bilan birgalikda samolyotdan ellik metr uzoqlikka uchib ketgan qahramonimizning biror joyi hatto tirnalmagandi.

U endi boshqa insonga aylangandi. 21 yoshli futbolchining yelkasida katta yuk bor edi endi. Fojia natijasida o‘lim topgan sheriklarining xotirasi uchun o‘ynashi lozim edi. Endi u oddiy qanot hujumchisi emas, jamoa yetakchisiga aylanadi. Edvardsning ham o‘rnini bosishi kerak edi buyog‘iga. U ruhan kuchli futbolchi va insonga aylandi. U jamoa sardor etib tayinlanadi va tirik qolgan futbolchilar Yevropa Chempionlar kubogini qo‘lga kiritishni, g‘alabani marhum do‘stlari xotirasiga bag‘ishlashni niyat qilishdi. Ular birgalikda qasam ichishdi.   

Albatta dastlabki yillar qiyin bo‘ldi. Sezilarli kuchsizlangan jamoa «Milan»ga imkoniyatni boy berdi, o‘sha mavsumda kubok finali va chempionat boy berildi. Ammo jamoa o‘zining yo‘lini tanlab bo‘lgandi va ularni hech narsa to‘xtata olmasdi.

1968 yilgi futbol mavsumi Bobbi va «MYu» uchun omadli keldi. Klub Yevropa Chempionlar ligasi finalida «Benfika»ga qarshi o‘ynashdi. O‘yin 4:1 hisobida inglizlarning g‘alabasi bilan yakunlandi, Charlton Eysebioni mag‘lub etdi.

O‘yin tugugach, maydon markazida uch kishi bir-birlarining qo‘llarini ushlab, ko‘zlarini yumib turishardi. Ularning ko‘zlaridan yosh oqardi. «MYu»ning o‘yinlarini uzoq vaqt kuzatib kelgan har qanday muxlis bu holatdan ta'sirlanmay qolmasdi. Bu uch kishi – Mett Basbi, Bill Foulks va Bobbi Charlton edi.

Topdingiz, bu uch kishi Myunxen fojiasidan tirik qolgandi va katta ehtimol ularni ko‘z oldilariga keltirishayotgandi. O‘zaro ichilgan qasamni bajarganliklaridan shod edilar. Bu kubokda o‘sha to‘qqiz futbolchining ulushi borligini o‘ylayotgandilar. Bu kubok aslida hech narsa emasligini, ayni paytda esa hamma narsa ekanligini his qilib turgandilar. «Uembli»ni to‘ldirib o‘tirgan 98 000 futbol muxlisi ham o‘rnidan turdi va bir-birining qo‘llaridan tutdi.

Bu holat xotira va minnatdorchilikning bir paytdagi ko‘rinishi edi.

«Qasam amalga oshirildi. Biz fojiaviy o‘lim topgan do‘stlarimizga bergan so‘zimizning ustidan chiqa oldik. Bu hayotimdagi eng muhim g‘alaba bo‘lib qoladi», degandi keyinchalik Bobbi.    

Bu so‘zlar ikki yil oldin jahon chempionatida g‘olib chiqqan futbolchining tillaridan yangrayotgandi. Bobbi terma jamoa tarkibida ham o‘zining eng yaxshi o‘yinlarini o‘tkazdi. Boshqacha qilib aytganda, Angliya terma jamoasi eng nurli davrlarini Bobbi Charlton davrida o‘tkazgandi.

Angliya maydonlarida o‘tgan JCh-66ni inglizlar Urugvay terma jamoasi bilan nursiz durang bilan boshlashdi. Keyin esa Fransiya va Meksika terma jamoalari bir xil – 2:0 hisobida dog‘da qoldirildi. Chorak finalda Argentinaga qarshi o‘yin judayam qo‘pol o‘tdi va yagona gol evaziga maydon egalari yarim final ishtirokchisiga aylandi.

Portugaliyaga qarshi kechgan yarim finalda Bobbi Charlton haqiqiy ma'noda o‘z faoliyatidagi eng yaxshi o‘yinlaridan birini o‘tkazdi. Maydon markazidagi o‘yinlari bilan butun o‘yinni nazorat qilgan Bobbi Eysebiodan o‘z ustunligini namoyish etdi. Portugaliyalik afsona bir marta penaltidan to‘p kiritdi, Bobbi Charlton esa jamoasining har ikkala goli muallifiga aylandi. Uning gollari uzoq masofadan berilgan zarbalar asosida amalga oshgandi.

Final uchrashuvi nemislarga qarshi kechdi. «Vest Hem» hujumchisi Xerstning benefisiga aylanib ketdi. U final o‘yinlarida hozircha yagona bo‘lib turgan het-trik muallifiga aylandi va Angliya terma jamoasi 4:2 hisobida g‘alaba qozondi.  

Mundial tugagach, Bobbi Charlton millat qahramoniga aylandi. U haqida nimalar yozilmadi deysiz.

«Charltonning yuksak saviyasi Angliyani chempionga aylantirdi», «Angliya terma jamoasining miyasi va qalbi», «Orkestr-odam», «Sharqiy Yevropa irodasini va Rim kiborligini o‘zida jalb qilgan mukammal futbolchi», «Kompyuter futbolchi», «Har bir vaziyatning sehrgari», «Universal, texnik va hujumkor futbol timsoli», «Eng halol professional», deb bong urgandi Yevropa matbuoti. 

O‘sha mavsum Bobbi Charlton «Oltin to‘p» sohibiga aylandi.

«Bilasizmi, menga bu sovrinni olish unchalik noqulaylik tug‘dirmadi. Eysebio va Bekkebauer xafa bo‘lishmasin-u, bu mavsum sovringa men haqliroq bo‘ldim. Biz mundialda g‘alaba qozondik, «MYu» Yevropada o‘zini ko‘rsatdi. Men yaxshi formada edim va sheriklarim borasida ham omadliroq chiqdim. Yana ko‘pgina faktorlar meni bu safda ko‘proq sezilishimga turtki berdi.   

Uning zamonasi uchun naqadar qadrli futbolchi bo‘lganligini qo‘yidagi voqea ham ko‘rsatib beradi.

Ispaniyaning «Barselona» klubi Bobbi Charlton uchun 2,5 million funt to‘lashga rozi bo‘ldi va 500 ming funt futbolchining shaxsan o‘ziga va'da qilindi. Ammo Bobbi Ispaniyaga kelishni xohlamadi. Solishtirish uchun aytish mumkinki, o‘sha payt uchun rekord transfer summasi 250 ming funt bo‘lib, «Mantova»dan «Roma»ga o‘tgan Anjyelo Sormaniga tegishli edi. «Barselona»1982 yilga kelibgina bir futbolchiga bundan ko‘p pul to‘lashga rozi bo‘ldi. Kataloniyaliklarni 3 million funtdan kechishga majbur qilgan futbolchi Diyego Maradona bo‘ldi. Tasavvur qilyapsizmi, Bobbi o‘z zamonasidan 16 yil oldinga o‘tib ketgandi.    

1968 yilgi Yevropa chempionatida sovrindor o‘rinni egallagan Angliya terma jamoasining JCh-70dagi muvaffaqiyatsizligi Bobbi uchun nihoyat og‘ir botdi. GFRga qarshi kechayotgan chorak final uchrashuvida 2:0 hisobida g‘alaba qozonilayotgandi. Murabbiy yarim final o‘yiniga asrash maqsadida Bobbini almashtiradi. O‘yin esa nemislar jamoasining 3:2 hisobidagi g‘alabasi bilan yakunlanadi. O‘sha chempionatdan so‘ng Bobbi terma jamoa bilan xayrlashdi. 1973 yilda esa «MYu»ni tark etib, oddiygina «Preston Nord End» klubiga o‘ynovchi murabbiy bo‘lib faoliyatini davom ettirdi.

Bobbi Charlton hozirgi paytgacha Angliya futbolining ramzi hisoblab kelinadi. 1994 yilda esa qirolicha Yelizaveta futbolchiga ritsarlik maqomini berdi.

«Men oddiy ishchi oilasidanman. Shuning uchun biror narsaga erishish uchun ko‘p mehnat va qurbonliklar qilishim kerakligini yaxshi tushunardim. Men Bobbi Charlton bo‘lishim uchun juda ko‘p mehnat qildim. Mening naslim yulduzlik kasaliga chalinishimdan asrab turdi, qolgani esa tangrining irodasiga bog‘liq holda amalga oshdi», degandi futbolchi.

Bobbi Charltonning bu qadar hurmat qozonishiga faqat futbolchilik mahorati sabab bo‘lmagandi. U maydonda sof va halol o‘ynardi, nihoyatda keng qalb egasi edi. Butun faoliyati davomida u faqatgina bir marta og‘zaki ogohlantirilgandi, o‘sha voqeada ham u jamoadoshi Dennis Louning tarafini olgandi. Maydon tashqarisida ham u kamtar va mehribon inson sifatida hayot kechirdi.

 U «Manchester Yunayted»ni tark etgach, jamoa bosh murabbiyi Tommi Doxerti shunday degandi: «Futbolchi sifatida uning o‘rnini to‘ldirish juda qiyin bo‘ladi, inson sifatida esa yanada qiyinroq».

Buni oxirigacha anglab yetish uchun o‘sha 1958 yilga qaytishimizga to‘g‘ri keladi. U o‘lim bilan yuzma-yuz kelgandi. Sheriklaridan farqli ravishda taqdir unga yana bir imkoniyat bergandi, u ikkinchi hayotini boshlagandi. O‘lim bilan ro‘baru kelgan insonlar hayotdagi shon-sharaf, boylik aslida arzimas mato ekanligini juda to‘g‘ri anglay olishadi.

Balki Bobbining yutug‘i ham shu bo‘lgandir. Afsuski biz o‘lim bilan naqadar yonma-yon ekanligimizni ularchalik his qila olmaymiz.

Dose
Robert «Bobbi» Charlton
1937 yil, 11 oktabrda tug‘ilgan
Davlat: Angliya
Amplua: hujumchi, yarim himoyachi
O‘ynagan klublari: «Manchester Yunayted» (Angliya) - 1953-1973 yillar; «Preston Nord End» (Angliya) - 1973-1975 yillar
Terma jamoa safida: 106 o‘yin, 49 gol
Qo‘lga kiritgan yutuqlari:
Jahon Chempioni (1) – 1966 y
Yevropa Chempionatida uchinchi o‘rin (1) – 1968 y
Yevropa Chempionlar kubogi (1) – 1968 y
Angliya chempioni (4) – 1956, 1957, 1965, 1967 yy
Angliya kubogi sohibi (1) – 1963 y
Yevropaning eng yaxshi futbolchisi (1) – 1966 y
Angliyaning eng yaxshi futbolchisi (1) – 1968 y
YuNeSKO «Feyr Pley» sovrindori (1) – 1973 y
Britaniya imperiyasning maxsus ordeni va FIFAning oltin ordeni sohibi.

Qahramon Aslanov