Koronavirus tarqalishini to‘xtatish maqsadida karantin cheklovlari ilk bor Xitoyda joriy etilgandi. Bu mamlakatda karantin choralariga rioya qilinishi ustidan nazorat qanday tarzda amalga oshirildi?
Xubey provinsiyasi yanvarda koronavirus tarqalishi o‘chog‘iga aylangandi. Bugungi kunda Xitoy kasallanganlar soni bo‘yicha yuqori uchlikka kirmaydi, mamlakatda virus tarqalishi tezligi sezilarli darajada pasaydi.
Mart oxirida hukumat epidemiya to‘xtaganini e'lon qildi va karantin choralarini yumshatishga o‘tdi. Xitoyda karantinga rioya qilinishi maxsus ilovalar va videokuzatuv moslamalari yordamida nazorat qilindi.
Ilovalar va chatlar
Alipay Health Code ilovasi Alibaba kompaniyasining sho‘'ba kompaniyasi bo‘lgan Ant Financial kompaniyasi tomonidan hukumat qo‘llab-quvvatlovi ostida ishlab chiqildi. Ilova 11 fevralda Xanchjouda ishlay boshladi, hozirda 200ta shaharda ishlamoqda.
Tizimda ro‘yxatdan o‘tgan har bir kishiga uning salomatligi holatini ko‘rsatuvchi yashil, sariq yoki qizil rangli kod beriladi. Yashil kod egasi erkin harakatlanishi mumkin. Sariq rangli kod egalaridan bir hafta uydan chiqmaslik so‘raladi, qizil kod esa ikki haftalik karantinni o‘tash shartligini bildiradi. Foydalanuvchi qarindoshlari to‘g‘risidagi hamda o‘zining mamlakat ichida yoki tashqarisida bo‘lganligi haqida ma'lumotlar kiritiladigan maxsus anketani to‘ldirgach, dastur uchta rangdan birida QR-kod beradi. Tizim shuningdek, aviabiletlar, poyezd va avtobus biletlarini bronlash to‘g‘risidagi ma'lumotlardan avtomatik ravishda foydalanadi.
Ilova ishga tushgach, aksariyat foydalanuvchilar kod tushunarsiz sabablarga ko‘ra kun davomida o‘z rangini o‘zgartirishidan shikoyat qila boshlashdi. Ijtimoiy tarmoqlarda noroziliklar kuchaygach, provinsiya hukumati dasturda nosozliklar mavjudligini tan oldi.
New York Times dastur kodini tahlil qildi va ilova foydalanuvchi to‘g‘risidagi ma'lumotlarni politsiyaga taqdim etishini aniqladi.
Ilovadan tashqari, WeChat va Weibo kabi ijtimoiy tarmoqlarda odamlarga bemorlar haqida xabar berish imkonini beruvchi qaynoq liniyalar faoliyat ko‘rsatadi. Ayrim shaharlarda mahalliy hokimiyat kasallikka chalinganlar to‘g‘risida xabar berganlarga mukofot taklif qildi. Yana bir ilova — Close Contact Detector foydalanuvchiga kasallik yuqtirganlar bilan muloqot qilgan-qilmaganligini aniqlash hamda o‘zini-o‘zi izolyatsiya qilish imkonini beradi. Ilovada shuningdek, bemorlar yashayotgan uylarni ko‘rsatuvchi xarita ham bor.
Kameralar, yuzni tanish tizimlari va harorat skanerlari
2019 yil oxirida Britaniyaning Comparitech kompaniyasi shaharlarning kameralar bilan jihozlanishi borasida tadqiqot o‘tkazdi. Xitoy shaharlari ro‘yxatda yetakchi bo‘ldi: masalan, Uhanda har ming kishiga 60ta kamera to‘g‘ri keladi. Kameralarning keng joriy etilishi davlat ijtimoiy kredit tizimi — fuqarolarni turli ko‘rsatkichlar bo‘yicha baholash tizimi bilan bog‘liq.
Ammo karantinga amal qilinishini kuzatishda kameralar yordam berishiga ko‘z tikkan hukumat muammoga duch keldi – yuzni tanish tizimi aholi niqob va respirator taqib olganligi sababli ish bermadi. Hukumatga vokzallarda o‘rnatilgan harorat skanerlari ko‘mak berdi – ular yo‘lovchilarning haroratini o‘lchaydi. Kimning harorati yuqori bo‘lsa, vokzallardagi izolyatsiya xonalariga jo‘natilib, tibbiy tekshiruvdan o‘tkaziladi, u haqdagi ma'lumotlar esa bazaga, jumladan, Alipay Health Code ilovasiga kiritiladi.
Kameralar avtomobillarning harakatlanishini kuzatishga yordam beradi — avtomobil shahar chegarasini kesib o‘tishi bilan hokimiyatga avtomobil raqami hamda uning egasi to‘g‘risidagi ma'lumotlar kelib tushadi va agarda o‘zini-o‘zi izolyatsiya qilish rejimi buzilgan bo‘lsa, u ushlanadi.
Xitoyda – Shinjonda fuqarolar ustidan ommaviy nazorat o‘rnatish bo‘yicha tajriba bor. Bu haqda 2018 yil sentyabrda Meduza nashri batafsil hikoya qilgandi: hukumat uyg‘urlar e'tiqod qiladigan islom dinini tahdid sifatida ko‘radi va uni diniy ekstremizm bilan bog‘laydi, shaharda millionlab kameralar o‘rnatilgan, barcha telefon qo‘ng‘iroqlari va aholining harakati kuzatuv ostida.
