Botulizm xavfidan ogohlik: uyda tayyorlangan konservalarni ochishdan avval e’tibor qaratishingiz zarur bo‘lgan 5 jihat

Noto‘g‘ri yopilgan yoki saqlangan konservalarda botulizm bakteriyasi (Clostridium botulinum) paydo bo‘lishi mumkin. Bu mikroorganizmlar havo o‘tmaydigan, iliq muhitda rivojlanadi va o‘zidan kuchli zahar hisoblangan botulin toksinini ajratadi.

Ushbu toksin asab tizimiga ta’sir qiladi: bosh aylanishi, ko‘rish xiralashishi, nutq buzilishi, nafas olish qiyinlashuvi kabi belgilarga olib keladi. Eng og‘ir holatlarda esa o‘lim xavfini tug‘diradi. Shu sababli sifati buzilgandek ko‘ringan har qanday konservani iste’mol qilishdan tiyilish zarur.

Quyida uy sharoitida tayyorlangan konserva mahsulotlarining iste’molga yaroqliligini aniqlashga yordam beruvchi jihatlarga to‘xtalamiz:

Qopqoq holati

Banka qopqog‘i shishgan, qiyshaygan yoki bosilganda “klik” tovushi chiqayotgan bo‘lsa, bunday mahsulotni ochish tavsiya etilmaydi. U holat, odatda, bankada gaz ajralish jarayoni boshlanganini, ya’ni bakteriyalar faollashganini bildiradi. Shishgan qopqoq – botulizm xavfining eng aniq belgilaridan biri.

Oddiy qilib tushuntiradigan bo‘lsak, banka ichida gaz to‘plangan bo‘lsa, demak, ichkarida mikroorganizmlar “ish” boshlab yuborgan: ular mahsulotni asta-sekin parchalaydi, natijada gaz hosil bo‘ladi. Bu gaz bankaning ichki bosimini oshirib, qopqoqni shishiradi.

Xavfli holat botulizm bakteriyasi rivojlanganda kuzatiladi. Mazkur bakteriya past kislotali muhitda (masalan, sabzavotli salatlar yoki go‘shtli konservalarda) yashaydi va zaharli toksin ajratadi. Eng yomon tomoni, bu zaharni na hid, na rang, na ta’m orqali aniqlab bo‘ladi. Ya’ni banka “oddiy” ko‘rinishda saqlanadi, ammo ichida o‘ta xavfli modda to‘plangan bo‘lishi mumkin.

Bundan tashqari, to‘g‘ri yopilgan banka vakuum bosimida bo‘ladi. Shuning uchun uni bosganingizda tovush chiqmaydi. Ammo qopqoq qimirlayotgan bo‘lsa, bosilganda pastga kirib chiqsa yoki “klik” tovushi eshitilsa, ushbu holat vakuum buzilgani, ichkarida gaz hosil bo‘lgani hamda bakteriyalar faollashganini anglatadi. Bunday bankani ochish yoki tatib ko‘rish mutlaqo mumkin emas. Hatto “bilish uchun bir qoshiq yeb ko‘raman” deyish ham zararli, negaki botulin toksinining atigi bir necha mikrogrammi ham inson hayotini xavf ostiga qo‘yadi.

Rangi va tiniqligi

Yangi tayyorlangan konservalar tiniq, chiroyli rangda bo‘ladi. Mazkur holat bankaning to‘g‘ri yopilganidan darak beradi. Vaqt o‘tgan sayin rangda biroz o‘zgarish kuzatilishi tabiiy: pomidor suvi biroz to‘qroq tus olishi yoki murabboda shakar donachalari (kristallar) paydo bo‘lishi xavfli emas.

Biroq konservaning suyuq qismi loyqalanib, ichida ko‘pik yoki mog‘or paydo bo‘lishi uning tarkibi buzilganidan darakdir. Mazkur o‘zgarishlar bakteriyalar yoki zararli mikroblar ko‘payganidan dalolat beradi. Ayniqsa, nordon yoki achchiq hid sezilsa, mahsulotni darhol tashlab yuborish kerak.

Hid

Ifor – konservaning “tili”. U sizga “ehtiyot bo‘l!” deydi. Toza hid bo‘lsa, demak, siz mazali va xavfsiz mahsulotni tatib ko‘rishingiz mumkin. Shubhali hid esa mahsulot zararli ekanligidan darak: hatto rangi chiroyli va tiniq bo‘lsa ham. Iste’molga yaroqli konservalangan mahsulotdan tabiiy meva yoki sabzavot hidi keladi. Ammo bonkani ochganda chirigan yegulik ifori taralsa, metall yoki sirka hidi sezilsa, konservalanish jarayonida xatolik ketgan.

Saqlash joyi va muddati

Uy sharoitida tayyorlangan konservalarni salqin, qorong‘i va quruq joyda, odatda, bir yildan oshmagan muddatda saqlash tavsiya etiladi. Issiq joyda yoki quyosh tushadigan tokchada turgan mahsulotlarda kimyoviy parchalanish tezlashadi, bu esa ularning ta’miga, hatto xavfsizligiga ham ta’sir qiladi.

Misol uchun, 2023 yil yozida yopilgan banka 2025 yil qishida iste’mol uchun yaroqli bo‘lmasligi mumkin. Hatto tashqi ko‘rinishi yaxshi saqlangan bo‘lsa ham ichki kimyoviy o‘zgarishlar yoki bakterial faoliyat natijasida xavf ortishi ehtimoli bor. Shu sababli, “bankaning ko‘rinishi normal, u xavfsiz” degan noto‘g‘ri xulosaga kelmaslik kerak.

Konserva mahsulotlarini to‘g‘ri saqlash uchun quyidagi maslahatlarga amal qilish foydadan xoli bo‘lmaydi:

• Har bir bankaga yopilgan sanani yozib qo‘yish: bu orqali qaysi banka qancha vaqtdan buyon saqlanib turganini bilish qulaylashadi;
• Salqin va qorong‘i joy tanlash: shkaf, oshxona javoni, qorong‘i tokcha yoki sovuq xona normal muhit hisoblanadi;
• Issiq va quyosh tushadigan joylardan uzoqroq saqlash: bu rangning tez o‘zgarishi, hid yo‘qolishi va bakterial xavfning kamayishi uchun muhim;
• Muddat: bir yil ichida iste’mol qilish tavsiya etiladi. Past kislotali mahsulotlarda (sabzavotli salatlar, go‘shtli konserva) bu muddat yanada qisqaroq bo‘lishi mumkin.

Tayyorlash usuli va gigiyena

Konservalash jarayonida sterilizatsiya eng muhim bosqich hisoblanadi.

Bankalar qaynab turgan suvda kamida 15–20 daqiqa davomida qizdirilishi kerak. Qopqoqlar esa alohida steril qilingan bo‘lishi lozim. Aks holda, botulizm (Clostridium botulinum) bakteriyasi uchun ideal muhit yaratiladi. Gigiyenik qoidalar buzilsa, hatto eng tabiiy va sifatli meva ham zaharli mahsulotga aylanadi.

Uyda tayyorlangan konservalarni iste’mol qilishda shoshilmaslik kerak. Bir daqiqalik tekshiruv sog‘lig‘ingizni saqlash uchun muhim. Shishgan qopqoq, g‘alati hid, loyqa rangli yoki uzoq muddat davomida saqlangan konservani umuman iste’mol qilmaslik tavsiya etiladi.

Diyoraxon Nabijonova