«Qoralashlar raketalarni to‘xtatmaydi» – Arab-islom sammiti Isroil bilan diplomatik munosabatlarni ko‘rib chiqishga chaqirdi

15 sentabr kuni Favqulodda arab-islom sammiti doirasida ishtirokchi davlatlar rahbarlari va bosh diplomatlari o‘tgan haftada Dohaga qilingan Isroil hujumidan so‘ng Qatarni qo‘llab-quvvatladi.

{Yii::t(}

O'tkazib yuborish 6s

O'tkazib yuborish

Shuningdek, arab va musulmon yetakchilari Isroilning G‘azodagi urushini qirg‘in kampaniyasi deb atadi.

Arab Ligasi va Islom Hamkorlik Tashkilotining (IHT) navbatdan tashqari qo‘shma majlisi dushanba kuni qariyb 60 ta a’zo davlatni to‘pladi. Yetakchilar bu yig‘ilishni Isroil tomonidan sodir etilgan «mislsiz keskinlik»dan so‘ng yagona xabarni yetkazish uchun muhim lahza deb atashdi.

Arab va musulmon yetakchilari Qatarga birdamlik bildirayotgan bir paytda, AQSh davlat kotibi Marko Rubio Isroilda Netanyahu bilan uchrashib, Isroilning keskin pozitsiyasini qo‘llab-quvvatlashini bildirdi. Aslida rasmiy Vashington Qatarga hujum yuzasidan o‘zini noqulay ahvolda qoldirilgan, deb hisoblayotgan edi.

Sammit yakunida Arab Ligasi va Islom Hamkorlik Tashkiloti a’zolari tomonidan rasmiy bayonot qabul qilindi. Hujjatda ko‘plab bayonotlar va umumiy prinsiplar mavjud, lekin konkret amaliy chora-tadbirlar nisbatan cheklangan. Xususan:

• Isroil bilan diplomatik va savdo-iqtisodiy munosabatlarni qayta ko‘rib chiqish taklif qilindi;
• Fors ko‘rfazi davlatlari qo‘shma mudofaa mexanizmini («joint defence mechanism») ishga tushirishga tayyor ekani bildirildi;
• Isroilning harakatlari uchun xalqaro hisobdorlikni ta’minlash, shu jumladan, BMT, tijorat va huquqiy organlar orqali chora ko‘rish kabi takliflar bildirildi.

Sammit qatnashchilari nima dedi?

Qatar amir Shayx Tamim bin Hamad Ol Soni sammitni «qo‘rqoq va xoinona» hujumga qarshi «amaliy va qat’iy choralar» ko‘rishga chaqirdi. Unga ko‘ra, zarba HAMAS rahbarlari AQShning sulh taklifini o‘rganayotgan paytda amalga oshirilgan.

«Mamlakatim poytaxti xoinona hujumga uchradi. Bu hujum HAMAS rahbarlari oilalari va ularning muzokara delegatsiyasi joylashgan uyga qaratilgan edi».

Shayx Tamimning aytishicha, Isroil G‘azodagi urushni tugatishni xohlamaydi, balki «muzokaralarni buzishga» intilmoqda.

«Agar garovdagilarni ozod qilishga bu qadar urg‘u berayotgan bo‘lsangiz, nega barcha muzokarachilarni o‘ldirasiz? Bizning yurtimizda Isroil delegatsiyalarini qabul qila turib, ular samolyot va dronlar jo‘natib, bizni bombardimon qilishi qanday mantiqqa to‘g‘ri keladi?» deydi Qatar amiri.

Amir qo‘shimcha qilishicha, Netanyahu arab mintaqasini Isroil ta’sir doirasiga aylantirishni orzu qilmoqda. «Bu xavfli xayol», dedi u.

«Isroil va HAMAS muzokaralari AQSh va Misr yordami bilan sezilarli natijaga yaqinlashgandi. Bu ko‘plab garovdagilar ozod qilinishiga olib keldi. Ammo Isroil o‘zining qaysarligini davom ettirib, urushni to‘xtatishni istamayapti», deya Qatar amiri shayx Tamimning so‘zlarini keltirmoqda Al-Jazeera.

Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdo‘g‘an esa Isroil rasmiylarining «ochko‘z, qonxo‘r tafakkurda» ekanini aytib, Netanyahu hukumatini mintaqani qonga botirishda aybladi.

«Biz tartibsizlik va qon to‘kilishidan oziqlanadigan terroristik tafakkurga duch keldik. Bu tafakkur bir davlat qiyofasida mujassam. U BMT nizomini ochiqchasiga buzmoqda, xalqaro tizimni e’tiborsiz qilyapti va jazolanishsiz yashamoqda».

Erdo‘g‘an Doha hujumini «Isroil bosqinchiligining yangi bosqichi», dedi.

«Isroilga iqtisodiy bosim o‘tkazish kerak. O‘tmish tajribasi bunday bosimning samarasini ko‘rsatgan. Falastin xalqining deportatsiyasi, genotsidi yoki bo‘linishini qabul qilolmaymiz», dedi u.

Misr prezidenti Abdul Fattah as-Sisi esa Isroilning nazoratsiz xatti-harakatlari mojaroni yanada kuchaytirishi va mintaqani beqaror qilishini aytdi.

«Men Isroil xalqiga shuni aytmoqchimanki, bugun sodir bo‘layotgan voqealar mavjud tinchlik kelishuvlarini buzmoqda va oqibatlari og‘ir bo‘ladi. Isroil xavfsizligi kuch bilan emas, qonun va davlatlar suverenitetiga hurmat bilan ta’minlanadi», dedi Sisi.

Eron prezidenti Mas’ud Pizishkiyon «insoniyatning umumiy qadriyatlari» asosida birlashishga chaqirdi:

«Biz bu tahdidlarga qarshi birlashib turishimiz kerak. Yana jinoyatlar sodir bo‘lsa, bunga chiday olmaymiz va sukut saqlamaymiz – na G‘azoda, na Bayrutda, na Yaman voqealarida», dedi u.

Eron yetakchisi, shuningdek, qatnashchilarni Isroil rejimi bilan aloqalarni uzishga chaqirdi.

Iroq bosh vaziri Muhammad Shiyo as-Sudoniy esa «har qanday arab yoki musulmon mamlakatining xavfsizlik va barqarorligi – umumiy xavfsizlikning ajralmas qismi» ekanini aytdi.

U qoralashdan amaliy harakatlarga o‘tishni taklif qildi hamda «BMT Xavfsizlik Kengashi va Bosh assambleyasi, Yevropa Ittifoqi va boshqa xalqaro maydonlarga pozitsiyani yetkazish uchun qo‘shma arab-islomiy qo‘mita tuzishni» taklif qildi.

«Isroil tiyib qo‘yilmasa, yanada beqarorlik yuz beradi va hech kim uchun xavfsizlik ta’minlanmaydi», dedi u.

Iordaniya qiroli Abdulloh II Isroilga qat’iy javob bo‘lishi kerakligini aytdi.

«Dohaga uyushtirilgan hujum Isroil tahdidi cheksiz ekanining tirik isbotidir. Javobimiz aniq, qat’iy va avvalo tiyib qo‘yuvchi bo‘lishi kerak», dedi u.

Qirol G‘arbiy Sohildagi Isroil ekspansiyasi ikki davlat yechimini yo‘qqa chiqarayotganini ham aytdi.

Falastin ma’muriyati rahbari Mahmud Abbos ham xalqaro hamjamiyatni o‘z majburiyatlarini bajarishga, Isroilni javobgarlikka tortishga chaqirdi.

«Isroilning ekstremistik o‘ng qanot hukumati tinchlik uchun hamkor bo‘la olmaydi», dedi u. Abbos AQSh va BMTdan qat’iy aralashuv talab qildi.

O‘zbekiston tashqi ishlar vaziri Baxtiyor Saidov esa prezident Shavkat Mirziyoyevning sammit ishtirokchilariga murojaatini o‘qib berdi.

Unga ko‘ra, O‘zbekiston prezidenti bayonotida «birodar Qatar xalqi va barcha musulmon mamlakatlari bilan mustahkam birdamligini qayd etib, Yaqin Sharqda tinchlik va xavfsizlikka tahdid solayotgan so‘nggi harbiy tajovuzni keskin qoraladi».

Malayziya bosh vaziri Anvar Ibrohim esa qoralashlar raketalarni to‘xtatmasligini eslatdi.

«Xalqimiz endi so‘zlardan charchagan. Qoralashlar raketalarni to‘xtatmaydi, deklaratsiyalar Falastinni ozod qilmaydi. Keskin, jazolovchi chora-tadbirlar qo‘llanishi shart», dedi u.

Malayziya shuningdek, Isroil bilan diplomatik aloqalarni ham to‘xtatishga chaqirdi.

Indoneziya vitse-prezidenti Gibran Rakaga ko‘ra Falastin masalasi faqat ularning o‘zi emas, balki millatlarning omon qolishi va sha’ni hamdir. U BMT Xavfsizlik Kengashidan qat’iy va zudlik bilan chora ko‘rishni talab qildi.

Pokiston bosh vaziri Shahboz Sharif Qatarga to‘liq birdamlik bildirishini aytdi.

«Isroil agressiyasini keskin qoralaymiz. Mintaqada adolatli va barqaror tinchlik uchun ikki davlat yechimiga qat’iy sodiqmiz», dedi u.

Fors ko‘rfazi hamkorlik kengashi bosh kotibi Jasim Muhammad Albudayviy esa «AQShdagi strategik hamkorlaridan Isroilni tiyib qo‘yish uchun ta’sirini ishlatishini kutamiz», dedi.

«Xomushlikning o‘zi ham jinoyat. Isroil armiyasi o‘ziga hamma narsa mumkin deb hisoblamoqda. Shuning uchun ular bir mamlakatdan boshqasiga vayronagarchiliklar yoymoqda», dedi Arab Ligasi bosh kotibi Ahmad Abu al-G‘ayt.

Reutersʼning yozishicha, sammit kommyunikesida mamlakatlar Isroil bilan diplomatik va iqtisodiy aloqalarni qayta ko‘rib chiqishga chaqirildi. Arab Ligasi bosh kotib o‘rinbosari Hossam Zaki buni – Isroil bilan munosabatlarga ega davlatlarni ularni qayta ko‘rib chiqishga da’vat deb izohladi.

Shu kunlarda Yaqin Sharqda bo‘lib turgan Marko Rubio Isroildagi tashrifidan so‘ng Qatarga keladi. U Dohani G‘azodagi mojaroni hal etishda konstruktiv rol o‘ynashni davom ettirishga chaqirishi kutilmoqda.

G‘azodagi urush

Doha va Quddusda diplomatiya davom etayotgan bir paytda Isroil kuchlari G‘azo shahriga hujumlarini davom ettirmoqda. Mahalliy sog‘liqni saqlash organlari xabariga ko‘ra, kecha uylar va ko‘chirilgan oilalar yashayotgan chodirga berilgan zarbalarda kamida 16 falastinlik halok bo‘ldi.

Isroil armiyasi G‘azodagi eng baland bino bo‘lishi mumkin bo‘lgan 16 qavatli inshootni vayron qildi. 2023 yil oktyabr oyida Isroilning G‘azodagi genotsid ko‘rinishidagi urushi 64 mingdan ortiq falastinlik o‘limiga olib keldi.