Парламентдаги сукунат, БААдаги ҳибслар ва Туркманистон билан келишув — ҳафта дайжести

Депутатлар 10 триллион сўмлик харажатларни 10 дақиқага бормай тасдиқлаб берди. Ташқи қарз лимити эса салкам 1,5 баробарга оширилди. Туркманистон Ўзбекистонга газ экспортини кўпайтиради. Исроиллик раввиннинг ўлимидан кейин БААда ўзбекистонликлар учун муаммолар кўпаймоқда. Орган ходимларига бизнес билан шуғулланиш тақиқланди. Ортда қолаётган ҳафтанинг шу ва бошқа муҳим хабарлари – Kun.uz дайжестида.

Парламентдаги 9 дақиқа

Ўтаётган ҳафтада ўзбекистонликлар мамлакатдаги қонун устуворлиги, ҳуқуқий давлатчиликнинг қай ҳолатда эканидан дарак берувчи яна бир воқеани катта оғриқ билан қабул қилди. Ҳукумат триллионлаб сўмлик маблағларни одатдагидек парламентнинг рухсатисиз сарфлагани ойдинлашди, парламент эса бунинг учун ҳукуматга дакки бериш ўрнига, 10 триллион сўмлик харажатларни 10 дақиқага бормасдан қонунга киритиб берди.

Қонунчилик палатасининг 3 декабр кунги мажлисида 2024 йилги давлат бюджети тўғрисидаги қонунга ўзгартишлар киритишга бор-йўғи 9 дақиқа етарли бўлди. Шундан 5 дақиқаси – молия вазири ўринбосарининг нутқига сарфланди. Қолган дақиқаларда ҳужжат лойиҳаси ҳеч қандай савол-жавобларсиз, бирданига учала ўқишдан ўтказилиб, 100 фоизлик овоз билан қабул қилинди. Ҳукуматни интизомга чақириб, қонундан ташқари харажатлар учун парламентдан рухсат олиш кераклигини айтадиган бирорта ҳам депутат топилгани йўқ.

Бу ўринда, шу ҳафта Францияда ҳукуматнинг айнан бюджет масаласидаги ўзбошимчалиги сабаб депутатлар бош вазирга ишончсизлик вотуми эълон қилганини таъкидлаш ўринли. Ёки узоққа бориб ўтирмай, Қозоғистонни ҳам мисол қилиб келтириш мумкин. Қўшни республикада бу йил бюджетга 10 марта ўзгартириш киритилган ва ҳар сафар бу масала депутатлар муҳокамасига олиб чиқилган.

Ўзбекистонда эса яна йил охирига келиб бюджет қонуни амалдаги ҳолатга мослаштириб қўйиляпти. Йил давомида болалар нафақалари ва моддий ёрдамдан 2 трлн сўм тежаб қолингани эътиборга молик. Шунга қарамай, харажатлар 10 трлн сўм ёки 776 млн долларга кўпайтирилди, ташқи қарз лимити эса бундан анча кўпроққа оширилди. Бир йил олдин 2024 йилда олинадиган ташқи қарзларнинг максимал миқдори 5 млрд доллар деб белгиланган бўлса, энди бу лимит 7,3 млрд долларгача оширилди. Шундан 3,2 млрд доллар бюджет дефицитини ёпишга, 4,1 млрд доллар инвестиция лойиҳаларига ишлатилади (ёки аллақачон ишлатиб бўлинган). Эслатиб ўтамиз, 2024 йил якунида давлат қарзи миқдори салкам 40 млрд долларга етиши, келаси йили 5,5 млрд долларгача ташқи қарз олиниши кўзда тутилган.

Осиё ўйинлари харажатлари тежалади

Давлат бюджети масаласида жамоатчилик илиқ қабул қилган янгиликлар ҳам бўлди: Ўзбекистон 2025 йилги ёшлар ўртасидаги Осиё ўйинларига мезбонлик қилмайди. Осиё Олимпия Кенгашининг маълум қилишича, Ўзбекистон томони олимпия шаҳарчаси қурилишини белгиланган муддатда якунлай олмаслигини маълум қилиб, мусобақа бошланишига 9 ой қолганда мезбонликдан воз кечган.

Миллий олимпия қўмитаси олимпия шаҳарчаси қурилишининг кечикишини коронавирус пандемияси билан изоҳлади. Унга кўра, пандемия туфайли киритилган чекловлар сабаб Янги Тошкентда қурилаётган шаҳарчага зарур воситаларни етказишда узилишлар кузатилган. Шу муносабат билан мезбон мамлакат турнирни 2026 йилга кўчиришни сўраган, Осиё Олимпия Кенгаши эса бунга рози бўлмаган. Кенгаш қарори билан, ёшлар ўртасидаги Осиё ўйинлари Баҳрайнда ўтадиган бўлди.

Туркманистон Ўзбекистонга газ экспортини оширади

Туркманистон Ўзбекистонга газ етказиб беришни кўпайтиради. Қишнинг илк кунларида телефон орқали суҳбат қурган Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев ва Туркманистон парламенти раиси Гурбангули Бердимуҳамедов шундай келишувга эришди. Расмий релизга кўра, томонлар яқин келажакда газ соҳасида қўшма лойиҳаларни амалга оширишни ҳам режалаштирган. Шунингдек, Мирзиёев ва Бердимуҳамедов Қўштепа канали масаласини ҳам муҳокама қилган.

Газ борасида айнан қандай қўшма лойиҳалар ҳақида гап кетаётгани ва газ импорти қанчага оширилиши ҳозирча маълум эмас. Шуниси маълумки, Туркманистон Ўзбекистонга қанча керак бўлса, шунча газ етказиб бериш салоҳиятига эга. Қолаверса, Туркманистон томони яқинда Россияга газ сотишни тўхтатди. Октябр ойи охирида “Туркмангаз” раиси “Газпром” билан тузилган 5 йиллик шартнома муддати якунига етгани, томонлар нарх масаласида келиша олмагани учун шартномани узайтирмаганини маълум қилганди.

Газ қазиб олиш сезиларли пасайиб бораётгани сабаб ,бир неча йил ичида газ экспортёридан нетто импортёрига айланган Ўзбекистон, ўтган йили Туркманистон ва Россия билан қисқа муддатли газ шартномаларини тузган. Бу шартномаларга кўра, Туркманистондан йилига 2 млрд куб метргача, Россиядан эса йилига 2,8 млрд куб метргача газ харид қилиш кўзда тутилган. Шундан буён Ўзбекистон томони ҳар иккала таъминотчи билан ҳам етказиб бериш ҳажмини ошириш ва узоқ муддатли шартномалар устида ишланаётганини айтиб келади.

БААда ушланган ўзбекистонликлар

Исроиллик раввиннинг ўлимида уч ўзбекистонлик гумонланаётгани Ўзбекистон фуқароларининг Бирлашган Араб Амирликларига кириб-чиқиши қийинлашишига олиб келиши мумкин. Аввалига ўнлаб ватандошлар Абу-Даби аэропортидан ортга қайтариб юборилган бўлса, кейинроқ Дубайда ишлаётган ўнга яқин ўзбекистонлик ҳибсда ушлаб турилгани ойдинлашди.

Kun.uz'га маълум бўлишича, 25 ноябр куни Дубайда меҳнат қиладиган, бир жойда яшайдиган 9 нафар Ўзбекистон фуқароси полиция томонидан олиб кетилган, шундан бери улар билан ҳеч ким кўриша олмаяпти. Ташқи ишлар вазирлигига кўра, амирликларнинг тегишли идораларига нота юборилган, лекин ҳалигача жавоб келмаган. Иш бўйича адвокат ёллангани, бу ҳибслар яҳудий роҳибининг ўлимида гумонлаб қўлга олинган Ўзбекистон фуқаролари иши билан боғлиқ бўлиши мумкинлиги айтилмоқда.

30 ноябр куни эса Абу-Даби аэропортида камдан кам кузатиладиган ҳолат рўй берган: Тошкентдан учиб келган ўзбекистонликларнинг 31 нафари амирликлар ҳудудида киритилмасдан, аэропортда ушлаб қолинди. Ушланганлар фақат ўрта ёшдаги эркаклар бўлиб, болалар, аёллар ва кексалар муаммосиз ўтказиб юборилган. Қайтариб юборилганлардан бири уларга ҳудди террористлардек муомалада бўлишгани, айримларига ҳатто кишан ҳам тақилганини айтди.

Ўзбекистоннинг Абу-Дабидаги элчихонаси вазиятдан хабар топгач, ватандошларнинг овқат билан таъминланишига эришган. Шунингдек, 2 декабр куни ташқи ишлар вазирининг биринчи ўринбосари Баҳромжон Аълоев амирликларнинг Тошкентдаги элчисини қабул қилиб, воқеани муҳокама қилди. “Мавжуд ҳолатни имкон қадар қисқа муддатларда ҳал қилиш бўйича тегишли чора-тадбирлар кўришга келишиб олинди”, – дейилади вазирлик ахборотида.

Жавлон Юнусовнинг Тошкентдаги қурилиш лойиҳаларидан одамлар норози

Комил Алламжоновга суиқасд ишида асосий гумондорлардан бири сифатида Кореядан ушлаб келинган Жавлон Юнусов шахсига оид айрим тафсилотлар ойдинлашди. Kun.uz суриштирувига кўра, Юнусов турар-жой мажмуаларини қуриш, фармацевтика, таълим, мебел ишлаб чиқариш ва бошқа соҳаларда фаолият юритувчи бир қатор компанияларнинг улушдори ҳисобланади. Унга тегишли компаниялар қураётган камида иккита кўп қаватли турар жой мажмуаси мижозларга келишилган муддатда топширилмаган.

Гап Тошкент шаҳри марказидаги “Minor Towers” ва “Насл даҳаси” мажмуалари ҳақида кетмоқда. Лабзакда қурилиши бошланган 25 қаватли “Minor Towers”даги хонадонлар ўз эгаларига 2025 йил охиригача топширилиши айтилган, лекин номаълум сабабларга кўра қурилиш тўхтаб қолган. Ҳозирда бир гуруҳ харидорлар пулларини қайтариб олишга ҳаракат қиляпти.

Нукус кўчасидаги “Насл даҳаси” номли мажмуа эса 2021 йилдаёқ фойдаланишга топширилиши керак бўлган, лекин ҳалигача топширилмаган. Уйини ололмаётган фуқаролардан бирининг сўзларига кўра, ўтган йили Жавлон Юнусовнинг ўзи харидорлар билан учрашиб, 2023 йил охиригача уйларни ўз эгаларига топширишни ваъда берган. Ваъда амалга ошмаган, 2024 йилнинг охирига келиб эса Юнусов энди қамоқда ўтирибди.

Эслатиб ўтамиз, расмийлар Алламжоновга суиқасд ишида гумондор деб ҳисобланаётган 7 кишидан фақат Жавлон Юнусовнинг шахсини очиқлаган. Бошқа гумондорлар кимлиги расман маълум қилинмаган. Ўтаётган ҳафта хорижий матбуот ушбу иш доирасида ҳибсга олишлар давом этаётганини хабар қилди, аммо расмий идоралардан бу борада янгилик бўлганича йўқ. Бош прокуратуранинг “ҳамма фақат прокуратура берган изоҳлар асосида гапирсин” деган баёноти маҳаллий матбуотнинг қўл-оёғини боғлаб қўйган.

Русланбек Давлетов – диний масалалар бўйича маслаҳатчи, Абдусалом Азизов – унинг ўринбосари

Диний соҳада қатор тайинловлар амалга оширилди. Эндиликда бу соҳага Русланбек Давлетов раҳбарлик қилади. Собиқ адлия вазири, икки йилдан бери президентнинг ижтимоий-сиёсий ривожланиш масалалари бўйича ўринбосари бўлиб ишлаб келган Давлетовнинг лавозими “ижтимоий-сиёсий, диний-маърифий ва ёшлар масалалари бўйича маслаҳатчи” дея ўзгартирилди ва унга 3 нафар ўринбосар тайинланди. Улардан бири – собиқ ДХХ раиси Абдусалом Азизов президент маслаҳатчисининг ёшлар масалалари бўйича ўринбосари бўлди.

Президентнинг дин ва миллатлараро муносабатлар масалалари бўйича маслаҳатчиси лавозими эса, катта эҳтимол билан, тугатилган. Бу лавозимда ишлаб келган Музаффар Комилов Халқаро ислом академияси ректори лавозимига ўтказилди. Академияни бошқариб келган Уйғун Ғафуров эса Тошкент ислом институти ректори этиб тайинланди. Олий маъҳаднинг эндиликда собиқ ректори Муҳаммадолим Муҳаммадсиддиқов муфтий ўринбосари лавозимини эгаллади.

Хўжаободда айрим ўқувчилар “қизил тоифа”га киритилди

Ҳафта давомида, шунингдек, Андижондаги бир ҳолат жамоатчилик эътиборини тортди. Хўжаобод тумани ИИБ бошлиғи 18 нафар мактаб ўқувчиси билан суҳбат ўтказиб, уларнинг келгусидаги қизиқишларини муҳокама қилган. Туман ҳокимлиги берган хабарда бу ўқувчилар “қизил тоифа”да экани таъкидланган, лекин болаларга қайси хусусиятига кўра “қизил тоифа” деган тамға босилганига аниқлик киритилмаган. Болаларнинг юзлари ёпилмасдан эълон қилган суратларда 9 нафар рўмол ўраган қизлар ва бир неча йигитни кўриш мумкин.

Қонунчиликка кўра, Ўзбекистонда болаларнинг бирор бир тарзда камситилишига йўл қўйилмайди, уларнинг шаъни ва қадр-қиммати ҳимоя қилинади. Юқоридаги ҳолатга Kun.uz эътибор қаратгач, болалар омбудсмани масъуллар томонидан бола ҳуқуқларининг кафолатларига мутлақо зид иш қилинганини тасдиқлаб, уларни огоҳлантирди; туман ҳокимлиги ўз хабаридан “қизил тоифа” деган сўзларни ўчириб ташлаб, суратларда болаларнинг юзини хиралаштирди. Шунга қарамай, болалар омбудсманининг огоҳлантириши қанчалик таъсирга эга бўлиши савол остида қолмоқда, чунки вилоят ҳокимлиги омбудсманнинг позициясини очиқчасига рад этди. “Бу ҳолатда ўқувчиларни камситувчи ҳолат мавжуд эмас”, – дейилади Андижон вилояти ҳокимлиги баёнотида.

Бу ҳафта яна нималар рўй берди?

Ҳарбийлар ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ходимларига бизнес билан шуғулланиш тақиқланди. Президент имзолаган қонуний тақиқ бир ойдан кейин кучга киради. Қонун билан, куч ишлатар тузилмалар ходимларига ўз мавқейини рўкач қилиб, қонунчиликда ёзилмаган имтиёзлардан фойдаланиш ҳам ман этилди. Шунингдек, орган ходимларининг хизматни ўташ вақтида диний расм-русумлар ва маросимларни бажаришига йўл қўйилмайди. Қонунчилик ҳужжатларида назарда тутилган алоҳида ҳоллар бундан мустасно.

Хитой Ўзбекистон фуқаролари учун визасиз режим жорий қилади. Ташқи ишлар вазирлари имзолаган битимга кўра, икки томонлама амал қиладиган келишув фуқароларга 30 кун давомида визасиз саёҳат қилиш имконини беради. Визасиз режим қачондан кучга киришига ҳозирча номаълум. Маълумот учун, Хитой 2023 йил ноябрдан бошлаб Қозоғистон билан ҳам 30 кунлик визасиз режимга ўтганди. Ўзбекистон эса 2020 йил 1 январдан бошлаб Хитой фуқаролари учун визасиз режим ўрнатган, аввалига 7 кун бўлган муддат кейинроқ 10 кунгача узайтирилганди.

Тошкентдан Хожикентга илк марта тезюрар электропоезд йўлга қўйилди. 120 км/соат тезликкача чиқа оладиган янги поезд билан энди пойтахтдан “Бочка”га қарийб 1 соат ичида етиб бориш мумкин. Чипта нархи – 20 минг сўм. Жума куни президент Шавкат Мирзиёев ушбу поездда сафарга чиқиб, Бўстонлиқ туманига борди. Давлат раҳбарига Чирчиқ дарёси бўйида қурилаётган “Чорвоқ дарвозаси” номли туристик мажмуа тақдимот қилинди. Маълум қилинишича, бу ерда 16 та кўп қаватли уй, 3 та меҳмонхона, супермаркетлар, аквапарк, пиёдалар учун дарё устидан ўтувчи шишали кўприк қурилади.

Ўзбекистонда ишлаб чиқарилаётган BYD'ларнинг таннархини пасайтириш режалаштирилмоқда. Бунинг учун 2025 йилда BYD автомобилларининг 60 та деталини маҳаллийлаштириш кўзда тутилган. Бу ҳақда “Ўзавтосаноат” раҳбари Улуғбек Рўзиқулов президент ҳузуридаги тақдимотда маълум қилди. Унинг сўзларига кўра, 2030 йилгача автосаноатга бевосита ва билвосита боғлиқ 1 миллионта иш ўрни яратиш, импортни 500 млн долларгача қисқартириш режа қилинган.