Jeddah Tower қурилиши қайта бошланди – Саудия Бурж Халифани ортда қолдира оладими?

2013 йилда Саудия Арабистонининг Жидда шаҳрида Jeddah Tower деб аталган осмонўпар бино қурилиши бошланади. Бироқ 2018 йилда бинонинг 67 қавати кўтарилган пайтда молиявий муаммолар туфайли қурилиш тўхтатилади. Бундан бир неча кун олдин Қироллик оиласи Jeddah Tower қурилиши қайта бошланишини маълум қилди.

ХХ асргача олти қаватдан баланд бино қурилмаган. Бунга баланд биноларга зиналар ўрнатиш, унинг тепа қисмига сув чиқариш қийинлиги ва бошқа омиллар сабаб бўлган.

Электрдан фойдаланиш оммалашгандан сўнг ХХ аср бошларида баланд бинолар қурилиши бошланиб кетади. Осмонўпар бинолар қурилиши эса 1930-йиллардан авж олади.

Ҳозирги ўлчовларга кўра бино осмонўпар мақомини олиши учун у камида 150 метр ва ундан баланд қилиб қурилиши керак. Шунингдек, 300 метрдан баланд қилиб қурилганлари жуда баланд осмонўпар бинолар деб аталади.

Маълумотларга кўра, ҳозирги пайтда дунёда баландлиги 150 метрдан ошадиган қарийб 5 мингта бино бор. Яна мингга яқини қурилиш жараёнида.

Улар орасида қуриб битказилган жуда баланд осмонўпар бинолар сони 200 га яқин. Қурилаётганлари эса 130 тадан ошади. Шунингдек, 200 дан ошиқ осмонўпар бино қурилиши тўхтатилган. Улар орасида жуда баланд мақомига эга бўлганлари сони 40 та.

Бир пайтлар дунёда энг кўп осмонўпар бинолар АҚШда эди. Сўнгги 30 йилда вазият тубдан ўзгарди ва шиддат билан ривожланган Хитой биринчи ўринга чиқиб олди.

Ҳозирги кунда “Чин юрти”да 2 100 тадан ошиқ осмонўпар бино бор. Иккинчи ўринда АҚШ – 800 тадан ошиқ. Кейинги ўринларда БААда 252 та, Японияда 252 та, Жанубий Кореяда 220 та, Австралия 110 та, Сингапур ва Малайзияда 90 та.

Собиқ иттифоқ республикалари орасида энг кўп осмонўпар бино Россияда – 50 та атрофида.

Қурилиши тўхтатилган осмонўпар бинолар орасида Саудия Арабистонининг Жидда шаҳрида қурилаётган Jeddah Tower биноси ҳам бор. Яқинда саудияликлар қурилиш ишлари қайта бошланиши ҳақида хабар берди.

Бу бино шуниси билан аҳамиятлики, агар у битса Дубайдаги Бурж Халифани қувиб ўтади ва дунёдаги энг баланд бинога айланади.

Jeddah Tower

Саудияда Дубайдаги Бурж Халифадан ҳам баланд бино қуриш режаси ҳақида илк хабарлар 2000-йиллар охирларида чиққанди. Лойиҳа ташаббускори Яқин Шарқдаги энг бой одамлардан бири, Саудия шаҳзодаси Валид ибн Талал ҳисобланади.

Аввалроқ Валид қироллик оиласига тегишли Kingdom Holding Company компанияси президенти эди. 2009 йилда бўлажак қурилишни молиялаштириш учун махсус компания – Jeddah Economic Company (JEC) ташкил этилади. 2010 йилда Валид ибн Талал қурилиш компанияси билан шартнома имзолайди.

Саудия қироллик оиласи бу бинони Жидда шаҳридан 32 км узоқликдаги чўлда, Қизил денгизнинг Шарм Ал-Биҳар кўрфази яқинида қуришни режалаштиради.

Бино ва унинг ичида жойлашадиган турли ускуналар лойиҳаси бўйича бир нечта таниқли компания ишлайди. Жумладан, лойиҳани Британиянинг Hyder Consulting компанияси ишлаб чиқади.

Архитектура лойиҳасини Саудиянинг Omrania & Associates компанияси тайёрлайди. Муҳандислик ишларини бажариш Британиянинг Arup компаниясига топширилади.

Лойиҳа менежери сифатида Американинг Bechtel корпорацияси танланади. Таниқли архитектор Эдриан Смит лойиҳа бош архитектори этиб тайинланади.

2010 йилда AS+GG Architecture компанияси бинонинг қурилиш лойиҳаси тайёр бўлганини маълум қилади. Лойиҳада бино баландлиги 1 097 метр бўлиши белгиланган. Jeddah Tower битса Дубайдаги Бурж Халифадан 180 метр баландроқ бўлади.

Бошида Jeddah Tower биносининг баландлигини 1 600 метр қилиб қуриш режалаштирилади. Бироқ бино қуриладиган жойдан олинган ер жинслари текшириб кўрилганда, у ерда 1 000 метрдан баланд бино тиклаб бўлмаслиги аёнлашади. Шундан сўнг бинони минг метрдан сал ошиқроқ қилиб қуришга қарор қилишади.

Лойиҳага кўра бино 167 қаватдан иборат, қуриладиган умумий майдон 530 минг метр квадрат бўлиши режалаштирилган. Бинога офислар, меҳмонхоналар, аҳоли хонадонлари, савдо маркази жойлаштириш кўзда тутилган.

Jeddah Tower биносининг қиймати 1,2 млрд долларга, осмонўпар бинони ўз ичига оладиган Kingdom City шаҳарчаси лойиҳаси эса 20 млрд долларга баҳоланган.

Шаҳарча 80-100 минг аҳоли яшаши учун мўлжаллаб қурилади ва унда бойлар учун ҳашаматли уй-жойлар, меҳмонхоналар, бизнес ва савдо марказлари бўлади.

Қурилишнинг бошланиши

2012 йилда Германиянинг Bauer компанияси пудратчи компания билан бинонинг 120 метрли пойдеворини қуриш бўйича келишув имзолайди. 2014 йилда пойдевор қурилиши битади ва бинонинг асосий қисмини қуриш ишлари бошланади.

2016 йил ёзда бинонинг марказий ўқ қисмида 61 қават, хоналар ҳисобида эса 50-қават қуриб битказилади. Ўшанда унинг баландлиги 246 метрга етганди.

2018 йил бошида молиявий муаммолар туфайли қурилиш тўхтаб қолади. Ўшанда қурувчилар Jeddah Tower биносининг 67-қаватини қуриб битказишганди.

Кўп ўтмай қурилишнинг қайта бошланиши ҳақида хабарлар тарқалади. 2020 йил бошларида яна бир нечта қават қурилади ва ишлар яна тўхтаб қолади. Ҳозирги пайтда Jeddah Tower’нинг 71-қавати қуриб битказилган. Режага кўра бино 167 қават бўлиши керак.

Jeddah Tower битса ундан қандай фойдаланилади?

Режага кўра осмонўпар бино битса, унинг ертўласидаги иккита қаватда автотураргоҳ, техник хоналар, савдо дўконлари ва ресторанлар жойлашади.

1-қаватда кутиб олиш зали ва офислар ҳудуди, 2-қаватда тўлиқ савдо маркази жойлашади. Бинонинг 27 та қаватида (3-5, 16-17, 29-32, 48-50, 90-92, 141-143, 158-167) техник қаватлар бўлади.

Жами 67 та қаватда (6-15, 18-28, 35-46, 51-63, 67-78, 80-88) офислар жойлашади. 7 та қаватда (33-34, 65-66, 93, 125-126) юқорига кўтарилишда лифт алмашадиган ўтиш манзиллари бўлади.

20 та қават (94-113) яшаш хонадонлари учун ажратилади. 4 та қаватда (47, 64, 79, 89) ёнғин хавфсизлиги ускуналари жойлаштирилади.

39 та қават (115-124, 127-139, 144-156) меҳмонхоналар учун ажратилади. Томоша майдончаси 157-қаватда жойлашади.

Jeddah Tower битгандан сўнг унинг томоша майдонида 113 км радиусдаги жойларни кўриш мумкин бўлади.

Jeddah Tower қачон битади?

2025 йил 20 январ куни Kingdom Holding Company осмонўпар бино қурилиши қайта бошланганини эълон қилди.

Режага кўра бинони 42 ойда, 2027 йилнинг ёзигача қуриб битказиш кўзда тутилган. Бино ичини таъмирлаш ишларини 2028 йилда тугатиб, ўша йилдан бошлаб Jeddah Tower’дан фойдаланиш режалаштирилган.

Jeddah Tower ва унинг атрофида қуриладиган шаҳарча Саудияда 2016 йилда эълон қилинган Saudi Vision 2030 лойиҳасининг бир қисми ҳисобланади.

Бу лойиҳага кўра, 2030 йилгача Саудия Арабистони ҳозирда нефтдан келадиган фойдага боғланиб қолган ЯИМ ҳажмининг маълум бир қисмини сайёҳлик ва яна бир қатор бошқа соҳаларни ривожлантириш орқали топишни мақсад қилган.

Умумий ҳисобда 2030 йилга қадар Саудияда ҳар бирининг қиймати бир неча млрд долларни ташкил этадиган 20 дан ортиқ лойиҳалар ишга туширилиши керак.

Жумладан, Табук вилоятидаги шаҳарча, Ар-Риёддаги кўнгилочар маскан ва боғ, Дарийя вилоятидаги шаҳар, Ар-Риёддаги Қирол Салмон номидаги парк, метро ва бошқа лойиҳалар қуриб битказилиши режалаштирилган.

Қурилиши режалаштирилган бошқа бинолар

Дубайдаги Бурж Халифа битгач дунёнинг бир нечта давлатларида баландлиги ундан ўтадиган биноларни қуриш режалаштирилади.

Жумладан, БААда 1 345 метр баландликдаги Dubai Creek Tower осмонўпар биносини қуриш лойиҳалаштирилган. 2016 йилда Муҳаммад ибн Рашид Ал Мактум бино пойдевори қурилишининг очилиш маросимида қатнашганди.

2018 йилда пойдевор битади. Бироқ бино қурилиши бошланмайди. 2020 йилда коронавирус ишлар бошланишига тўсқинлик қилади.

Кейинчалик бино архитектураси ўзгартирилиши ва шу туфайли Dubai Creek Tower қурилиши номаълум муддатга тўхтатилгани эълон қилинади.

Шунингдек, японлар Токиода 1 700 метрли Sky Mile Tower биносини қуришни режалаштирган. Бу бинода асосан аҳоли хонадонлари бўлади ва битса унда 55 минг одам яшаши мумкин.

Кейинги пайтларда Sky Mile Tower қурилиши бекор қилингани ҳақида хабарлар тарқалмоқда. У аниқ қуриладими ёки тўлиқ бекор қилиндими, ҳозирча аниқ эмас.

Ғайрат Йўлдош тайёрлади.