Малида жангарилар тиктокчи қизни қатл этди. Мамлакат пойтахти хавф остида

Малида «Жамоат нусрат ал-ислом вал-муслимин» (JNIM, «Ислом ва мусулмонларни қўллаб-қувватлаш гуруҳи») аъзолари машҳур тиктокчи, Мали армиясини жангариларга қарши курашда қўллаб-қувватлаб келувчи Мариям Сиссени ўғирлаб кетди ва намойишкорона қатл этди.

Қуролланган одамлар гуруҳи уни 7 ноябр куни Эшел қишлоғи бозори ҳудудида қўлга олишган, у бу вақтда навбатдаги роликни суратга олаётган эди. Кейинги куни кечқурун эса уни Нигер дарёси соҳилидаги Тонка шаҳри марказий майдонига олиб келишган ва одамлар кўз ўнгида отиб ташлашган.

Сиссега олдиндан таҳдидлар бўлиб келган. Гуруҳ қотиллик учун жавобгарликни расман ўз зиммасига олмади, аммо унинг ушбу жиноятга алоқадорлигига ҳеч қандай шубҳа йўқ. JNIM Тонка шаҳри ва унинг атрофидаги ҳудудларда фаол ҳаракатланади. Мали армиясининг бу ерга энг яқин базаси эса 30 километр масофада жойлашган. Ҳарбийлар шаҳарга етиб келганида жангарилар аллақачон Сиссени ўлдирган ва яширинганди.

Мариям Сиссе ўз тикток саҳифасида Мали шаҳри шимолий қисмида, дарё бўйида жойлашган она шаҳри Тонканинг кундалик турмуш тарзини тасвирлаб келарди. Бу минтақада ўн йилдан ошиқ вақтдан буён ҳукумат кучлари ҳамда JNIM гуруҳи жангарилари ўртасида уруш кетмоқда – бу «Ал-Қоида» ва ИШИДнинг маҳаллий бўлими ҳисобланади.

Ўтган йиллар мобайнида Малидаги урушга Франция ва БМТ тинчликпарвар кучлари аралашган, аммо улардан ҳеч бири жангарилар босқинини тўхтата олмаган. 2020 йилда Малида ҳокимият ҳарбий тўнтариш орқали Ассими Гоита бошчилигидаги хунта қўлига ўтди. Янги ҳукумат ғарб (биринчи навбатда, французлар) билан ҳамкорлик қилишдан воз кечди ва Россия билан иқтисодий-ҳарбий алоқаларни йўлга қўя бошлади. Маълум муддат жангариларга қарши ҳарбий ҳаракатларда «Вагнер» хусусий ҳарбий компанияси ҳам иштирок этди. Аммо 2025 йил июнда вагнерчилар «асосий вазифа бажарилгани – барча регионал марказлар қонуний ҳукумат назоратига қайтгани»ни рўкач қилган ҳолда мамлакатни тарк этди.

Сентябр ойига келиб эса JNIM жангарилари Малини қўшни давлатлар – Кот-дʼИвуар, Мавритания ва Сенегал билан боғловчи муҳим транспорт йўналишлари устидан назоратни қўлга олди. Улар бензин ташувчи машиналарни эгаллаб олишди ва ёқиб юборишди, натижада мамлакатда коллапс юзага келди: ёқилғи етишмовчилиги туфайли транспорт ҳаракати деярли тўлиқ тўхтади, ўқув муассасалари ёпилди, маҳсулотлар нархлари осмонга кўтарилди, электр йўқлиги туфайли шифохоналар фаолиятида муаммолар юзага келди. Мали пойтахти Бамако эса амалда қамал ҳолатида қолди. Шаҳар йиқилиши деярли муқаррар – бу рўй берадиган бўлса,  Мали «Ал-Қоида» (JNIM ўзини ушбу гуруҳнинг Малидаги филиали деб атаган) назорати остига ўтган илк давлатга айланади.

АҚШ, Франция, Германия ва Италия аллақачон ўз фуқароларини Малини зудлик билан тарк этишга чақириб, расмия тавсияномалар чиқарган, улардан мамлакатдан ҳаво орқали чиқиб кетиш сўралмоқда: фуқаролар Бамако атрофидаги йўлларда ҳаракатланиш ўта хавфли эканидан огоҳлантирилган.

Сўнгги ҳафтанинг ўзида Малида беш нафар ҳиндистонлик ва уч нафар мисрлик ўғирлаб кетилган. Иккинчи ҳолатда JNIM беш миллион доллар миқдорда товон пули талаб қилган.

Мамлакатда ҳокимиятни куч билан эгаллаб олган ва Россия ёрдамида жангариларни енгишни ваъда қилган Мали армияси эса бугунги кунда фақат бир неча йирик шаҳарни қийинчилик билан ушлаб турибди. Ҳукумат ҳарбийлари бензин ташувчи машиналарни қўриқлаб бормоқда, аммо жангарилар барибир ёқилғи ташувига тўсқинлик қилмоқда.

JNIM аъзолари сони олти-етти минг кишига баҳоланади, шундай экан, гуруҳ амалда Малининг шимолий ва марказий қисмларидаги катта ҳудудларни узоқ вақт давомида ушлаб тура олмайди, айни вақтда улар бу ҳудудлардан ҳукумат армиясини қувиб чиқарган. Натижада Малининг катта қисмида анархия ҳукм сурмоқда: ҳеч бир гуруҳда мустаҳкам ҳокимият ўрнатиш учун етарли куч мавжуд эмас.

Малида 2012 йилдан буён давом этаётган фуқаролик урушлари натижасида ўн минглаб кишилар ҳалок бўлгани айтилади – бу борада аниқ маълумот йўқ. 600 мингга яқин киши бошпанадан маҳрум бўлган. Мамлакат аҳолиси 25 миллион киши атрофида – ва уларнинг барчаси доимий инқироз ва доимий ҳалокат хавфи остида яшайди.