Bloger va jurnalistlarni ko‘pchilik aynanlashtiradi yoki ularning farqiga bormaydi. Vaholanki, ular o‘rtasida umumiylik qatori o‘ziga xoslik ham mavjud. Hamma blogerlar ham jurnalistlar kabi mahoratli emas, biroq har qanday jurnalist blogerlikka da'vo qilishi mumkin.
Bugungi kunda mamlakatimizda so‘z erkinligi barqarorlashuvi, OAVga berilgan imkoniyat va sharoitlar hosilasi sabab, ushbu sohada ma'lum masalalar muhokama markaziga tushib qoldi. Jumladan, so‘nggi kunlarda axborot haqida gap ketganda, jurnalistlar qatori blogerlar ham tez-tez tilga olinadigan bo‘ldi. Rasmiy va norasmiy tadbirlarga OAV xodimlari qatori blogerlar ham taklif etilmoqda. Bu ochiq jamiyatda so‘z erkinligi barqarorlashayotgani, chinakam demokratik prinsiplarning amal qilayotganidan dalolat beradi.
Biroq bu holatning xavfli tomoni ham borki, axborot berish va qabul qilishda shaffoflik, xolislik, haqqoniylik, ochiqlik va daxlsizlik ustuvorligini ta'minlash masalalari yuzaga chiqadi. Ya'ni, har kim axborot berish yo tarqatish huquqiga ega jamiyatda axborot tarqatuvchi shaxs yo uyushma har qanday tazyiq, manfaat, sub'yektiv fikrlar yo ma'lum bir guruhlarning manfaatlaridan xoli ravishda haqqoniylik, xolislik, ishonchlilik, mas'uliyatlilikni anglashi va bu me'yorlarga qat'iy amal qilishi kerak.
Bu masala jurnalistlar qatori blogerlarning jamiyatda faollashuvi bilan yanada muhimroq bo‘lib qoldi. Sababi — jurnalistlar bilan blogerlar o‘rtasida farq va o‘xshashlik amaliy tarzda keng omma uchun hali u qadar oydinlashgani yo‘q. Bu borada, menimcha, soha mutaxassislari va olimlari, tadqiqotchilar hozirjavoblik bilan munosabat bildirishlari shart.
Savol tug‘iladi: jurnalistning aksariyat vazifasini bajarayotgan bloger jurnalist bo‘la oladimi? Yo‘q. Biroq bu javobdan darrov «jurnalist blogerdan ustun qo‘yilmoqda», degan xulosaga bormaslik kerak. Chunki ayrim blogerlar jamiyatimizdagi muammo va masalalarni yechishda ba'zi jurnalistlardan yaxshiroq jonbozlik ko‘rsatmoqda. Ammo bu ham blogerni jurnalistdan ustun qo‘yishga asos bo‘la olmaydi.
Fikrimcha, bloger jurnalist emas. Murakkab xulosa talab etadigan ushbu oddiy fikrni keng jamoatchilik yaxshi tushunishi va anglashi lozim. Chunki bu «axborot iste'moli»da nihoyatda muhim omil hisoblanadi.
Nima uchun bloger jurnalist emas?
Birinchidan, blogerda hech qanday javobgarlik yo‘q. U xohlagan payti, xohlagan mavzusi haqida material tayyorlashi, e'lon qilishi mumkin. Axborot uzatishda bo‘rttirishi, aldashi yo o‘zi bilmagan holda xatoga yo‘l qo‘yishi mumkin. Ammo bu borada jurnalistda ancha mas'uliyat va javobgarlik bor.
Ikkinchidan, mashhur jurnalist Vladimir Pozner aytganidek, blogerlik jurnalistlikdan farqli ravishda, kasb emas. Ya'ni axborot uzatishda professionallik ham muhim ahamiyatga ega.
Uchinchidan, blogerlar doim ham OAV qonunlari va jurnalistlar etikasi doirasida ish ko‘rishmaydi. Ular faqat o‘zlari guvohi bo‘lgan voqea-hodisa haqida xabar, imkoni va bilimi yetgan mavzuda material tayyorlashi mumkin.
To‘rtinchidan, blogerlarda savodlilik darajasi turlicha. Ya'ni ular axborotni istagan uslubda yozishi, bayon qilishi mumkin. Ular matn, foto va tasvirlardagi xatolik, kamchiliklar uchun mas'uliyatni zimmalariga olishmaydi.
Beshinchidan, blogerlar jurnalistlardan farqli ravishda xabar tarqatayotganda his-hayajon va hayratga berilishlari, o‘z sub'yektiv fikr va xulosalariga tayanib voqealarni sharhlashlari mumkin.
Oltinchidan, bloger axborot manbai, guvoh sifatida qabul qilinishi mumkin. Ya'ni, OAVda u orqali ma'lumot olish va tarqatish imkoni mavjud. Bil'aks, OAV manbalariga tayanib materiallar tayyorlayotgan blogerlar ham kam emas.
Aslida, bugungi jamiyatda jurnalist degan guvohnomani ko‘tarib yurib, o‘z mas'uliyatini bilmayotgan, maddohlik va manfaatlar uchungina harakatda bo‘layotgan yoki nomigagina kabinetga tiqilib olib ijod qilayotgan hamkasblaringiz ham borku, deyishingiz mumkin. To‘g‘ri, ammo bu o‘sha OAV muharrirlariyu rahbarlari bilangina bog‘liq jarayon. Shunga javoban jasorat ko‘rsatib, jamiyatning nuqsonini kelajakka isloh etish, ijobiy o‘zgarishlar uchun intilayotgan, so‘z mas'uliyatini biladigan blogerlar ehtimol yuqorida sifatlari aytilgan «jurnalistlar»dan fidoyiroq va kerakliroqdir.
Xullas, bu omillarning yana ko‘pini keltirish mumkin. Muhimi, bugungi kunda biz bu borada aniq tushunchaga ega bo‘lishimizdir. Bu esa o‘z navbatida zamonaviy jurnalistika sohasida yangi tadqiqotlar olib borish, tahlil va taqqosni, ilmiy prognozlarni talab qiladi.
Aslida kimni bloger deyish mumkin? Bu masala ham muhim bo‘lib, ushbu tushunchaga izoh ilmiy-nazariy va amaliy bilimlarga asoslanib, qonunchilikda aniq ko‘rsatilishi kerak. Shuningdek, blogerlarning huquqlarini himoya qilish, qo‘shimcha imkoniyat va sharoitlarni yaratish barobarida omma oldida mas'uliyat va javobgarlik hissi uchun ham blogerlar uchun qonun nihoyatda zarur. Shu maqsadda O‘zbekiston Respublikasi normativ- huquqiy hujjatlar loyihalari muhokamasining regulation.gov.uz portalida ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartirishlar kiritish to‘g‘risidagi loyiha joylashtirildi. Unda bloger tushunchasida quyidagicha ta'rif berilgan:
Bloger — xabar va materiallarni to‘plash, tahlil qilish, tahrirlash, tayyorlash va tarqatish bilan shug‘ullanuvchi hamda ular axborotdan foydalanuvchilar tomonidan, shu jumladan, muhokama qilishi uchun Internet jahon axborot tarmog‘idagi o‘z veb-saytiga va (yoki) veb-sayt sahifasiga joylashtiruvchi jismoniy shaxs.
Bu ta'rif ham tahrirtalab, chunki unda internet jurnalistikasida faoliyat olib borayotgan jurnalistlar ko‘proq nazarda tutilgandek. Vaholanki axborot tarqatuvchi har qanday jismoniy shaxsga bloger degan maqom berish noo‘rin.
Menimcha, bloger ma'lum bir sondagi foydalanuvchilar yo obunachilarga ega bo‘lishi, jamoatchilik tomonidan e'tirof etilishi kerak. Chunki ertaga har qanday jismoniy shaxs turli ma'lumot va xabarlarni e'lon qilaverib, o‘zidan bloger yasab olishi mumkin. Ba'zi holatlarda shunday ham bo‘lyapti.
Ijtimoiy tarmoqlar va muhokamalarni o‘qib, amin bo‘lyapmizki, blogerlik uchun aniq mezon va talab kerak. Jamoatchilik nazorati ostida bo‘lsa-da, blogerlik faoliyati tahlil etilishi, baho berilishi lozim. Aytaylik, nuqul masalaning bir tomonini bo‘rttirib ko‘rsatadigan, o‘zining yashirincha manfaati bo‘lgan shaxs omma oldiga bloger sifatida «chiqish» qilaversa, nima bo‘ladi?
Shuning uchun blogerlarga jurnalist maqomi darajasida huquq berilayotgan ekan, o‘sha darajada majburiyat va javobgarlik ham bo‘lishi lozim. Bu jamoatchilik nazorati ostida bo‘lsa, demokratik jamiyati me'yorlariga ham muvofiq bo‘ladi.
Xulosa shuki, blogerlik faoliyati jurnalistik faoliyat kabi qorong‘i uyda xuddi fonus ko‘tarib kiradigan shaxs kabi nihoyatda samaralidir. Biroq, bu borada haqqoniylik, xolislik, so‘z va axborot mas'uliyat va etika me'yorlariga qat'iy amal qilish talab etiladi. Bu talablar qanchalik bajarilishi esa yana keng jamoatchilik fikri va xulosasiga bog‘liqdir.
Bahodir RAHMONOV,
«Ovozi Samarqand» gazetasi bosh muharriri, jurnalist.
