Minimal iste’mol xarajatlari iyul oxirigacha e’lon qilinadi

O‘zbekistonda kambag‘allik darajasi rasman minimal iste’mol xarajatlari (MIX) bilan o‘lchanadi.

MIXni aniqlash tartibi 2021 yil 27 avgustdagi hukumat qarorida belgilangan. Unga ko‘ra, Statistika agentligi minimal iste’mol xarajatlari va kambag‘allik darajasini hisobot yilidagi inflatsiya darajasidan kelib chiqib, keyingi yilning 20 yanvariga qadar e’lon qilib borishi kerak.

Ammo belgilangan muddatdan 5 oy o‘tib ketgan bo‘lsa-da, 2023 yilda kambag‘allik chegarasi hali yangilanmadi. Statistika agentligi mas’ullari Kun.uz muxbirining bu haqdagi savoliga javob berdi.

Agentlik boshqarma boshlig‘i Odiljon Mamadaliyevning aytishicha, 2023 yilda minimal iste’mol xarajatini e’lon qilish statistika dasturiga asosan iyul oyiga belgilangan.

“Minimal iste’mol xarajati ilk bor e’lon qilinganda 2021 yilda VMning 544-son qarori bilan muddat yanvar oyi etib belgilangandi. Ijro muddati so‘nggi qabul qilingan hujjatga asosan belgilanadi. 2023 yil statistika dasturimizda [MIXni e’lon qilish] iyul oyi etib belgilangan, shu muddatdan kechikmasdan amalga oshiramiz”, – dedi u.

Ma’lum bo‘lishicha, respublika miqyosidagi 14 ta hudud aholisi bo‘yicha minimal iste’mol xarajatlari qiymatini e’lon qilishning 2023 yil uchun muddati Vazirlar Mahkamasining 2023 yil 27 fevralda qabul qilingan “2023 yil uchun statistika dasturini tasdiqlash to‘g‘risida”gi qarorida belgilangan.

Bu qarorga asosan, kambag‘allik darajasi ham iyul oyida e’lon qilinishi ko‘zda tutilgan.

Aholi turmush darajasi va kuzatuvlari statistikasi boshqarmasi boshlig‘i o‘rinbosari Rahmatjon O‘rozboyevning so‘zlariga ko‘ra, 2021 yilda butun respublika bo‘yicha 10 000 uy xo‘jaligi o‘rtasida kuzatuvlar o‘tkazilgan bo‘lsa, joriy yilda 14 mingda xo‘jalikda kuzatuvlar amalga oshirilgan.

“O‘tgan yili kuzatuvlar natijasida 80 dan ortiq oziq-ovqat va 100 dan ortiq xizmatlarning statistika ma’lumotlari yig‘ilgandi.

2022 yilgi statistika dasturiga asosan Jahon banki, XVJ ekspertlari taklifiga binoan 14 mingdan ortiq uy xo‘jaligi o‘rtasida so‘rov o‘tkazildi. Bunda oziq-ovqatlar soni 159 taga, nooziq-ovqatlar va xizmatlar 413 taga yetkazildi. Hozirgi kunda hisob-kitoblar amalga oshirib bo‘lindi”, – dedi u.

Mas’ullarning qo‘shimcha qilishicha, ma’lumotlarni avvalgi yillarga solishtirish jarayoni biroz vaqt oladi. Shu sababli bu yil kambag‘allik chegarasini e’lon qilish iyulga belgilangan.

O‘zbekistonda kambag‘allik chegarasi

Oxirgi marta MIX 2022 yil yanvarda 498 ming so‘m etib belgilangandi.

2023 yil boshidagi selektorlardan birida, 2022 yil davomida O‘zbekistondagi kambag‘allik darajasi 17 foizdan 14 foizga ma’lum qilindi. Kambag‘allik chegarasini belgilashda rasman minimal iste’mol xarajatlari o‘lchov sifatida olinishini hisobga olsak, bu statistik raqamlarni shakllantirishda bir yil oldingi 498 ming so‘mlik miqdor bilan hisob-kitob qilinganmi yoki taxminiy yangi miqdor olinganmi, bu noma’lum.

Minimal iste’mol xarajatlari miqdorining ahamiyati nimada?

Minimal iste’mol xarajatlari – moddiy va boshqa ijtimoiy yordamga muhtoj aholining maqsadli guruhini aniqlash mezoni hisoblanadi. MIX orqali kambag‘allik chegarasi belgilanadi. Moddiy imkoniyati shu chegaraga yetmagan yoki undan past oilalariga davlat tomonidan moddiy va ijtimoiy ko‘mak beriladi.

Masalan, 4 kishidan iborat oilaning bir oylik xarajatlari 1 mln 992 ming (2022 yilning 1 yanvar holatiga) so‘mdan kam bo‘lsa, bu oilaning xarajatlarini 1 mln 992 ming so‘m miqdoriga yetkazishni davlat zimmasiga olgan.

O‘zbekiston Konstitutsiyasining 46-moddasiga asosan, pensiyalar, nafaqalar va boshqa turdagi ijtimoiy yordam turlarining miqdori rasman belgilab qo‘yilgan minimal iste’mol xarajatlaridan oz bo‘lishi mumkin emas.

Jahon tajribasida minimal iste’mol xarajatlari ko‘rsatkichidan quyidagi maqsadlarda foydalaniladi:

• moddiy va boshqa ijtimoiy ko‘maklarga muhtoj aholining maqsadli (target) guruhini aniqlash;
• mamlakat kambag‘allik chegarasini belgilashda foydalanish va bunda target guruhdagi aholining real iste’mol xususiyatlari va talablarini inobatga olish;
• kambag‘allikka qarshi kurashish strategiyasi va dasturlarida belgilangan vazifa va chora-tadbirlarning natijadorligi hamda manzilliligini oshirish, shuningdek, ularning doimiy monitoringini yuritish;
• pensiyalar va nafaqalarning eng kam miqdorini belgilash, shuningdek, kambag‘al oilalarga beriladigan boshqa turdagi moddiy ko‘maklarni ko‘rsatish.

Ma’lumot uchun, 2020 yilda 5,4 ming uy xo‘jaligi o‘rtasida o‘tkazilgan so‘rovnoma yakuni bo‘yicha dastlabki hisoblangan minimal iste’mol xarajatlari 440 ming so‘mni tashkil etib, 2021 yilning may oyida e’lon qilingandi. Bu miqdor 2022 yilning yanvarida 13,2 foizga oshirilib, 498 ming so‘mga yetkazilgan.