Chigit ekadigan payt keldi, ammo barcha hududlarda emas

“Surxondaryo ekishga tayyor, boshqa hududlarda harorat hali past” – iqlimshunos Erkin Abdulahatov Kun.uz studiyasida ob-havo bilan bog‘liq joriy vaziyatni tahlil qildi va O‘zbekistonning qaysi hududlari chigit ekishga tayyor ekani borasida ma’lumotlar bilan bo‘lishdi.

• Kunlar isidi, bodomlar ham gullab ketdi. Dehqonchilikni boshlasak bo‘ladimi?
• To‘g‘ri, hozir ikkinchi o‘n kunligida, mart oyining ikkinchi o‘n kunligi juda issiq harorat fonida boshlandi. Lekin shunda ham shamol hozir ancha sovuq, tog‘ etaklarida va tog‘li hududlarda ham kechqurunlar nol darajadan past harorat kutilyapti. Ammo asosiy mintaqalarda, ekin ekiladigan hududlarimizda harorat yuqori, yigirma darajaga yaqinlashyapti. Shunga qaramay, juda ko‘p hududlarimizda yer hali chigit ekish uchun tayyor emas. Janubiy viloyatlarimizda o‘n to‘rtinchi mart holatiga, masalan, Termiz, Sherobod, Sho‘rchi va ko‘plab boshqa joylarimizda tuproqning o‘n santimetr chuqurlikdagi harorati o‘n to‘rt darajaga yaqinlashgan yoki undan yuqori. Bu degani Surxondaryo uchun yer ancha tayyor.

Shamolga surilganingiz sayin harorat pasayib ketadi. Nukus, ya’ni Qoraqalpog‘iston Respublikasida 5 daraja, bu yer tayyor emas degani, yoki Jizzax viloyatida ham past, 6, 7, 8 daraja kuzatilyapti. Buxoro viloyati hududlarida harorat ozgina yuqoriladi, 10 daraja, lekin bu ham chigit ekish uchun yetarli emas. Vodiy viloyatlari qurg‘oqchilik yuz bergani uchun tuproq harorati yuqori kuzatilyapti. Shuning uchun ham Vodiyda daraxtlar ham gullab yubordi. Qish iliq kelgani, tuproq tagida namlik kam bo‘lgani uchun tuproq harakati va namligi ta’sir qiladi.

Surxondaryo viloyatida tuproq namligi hozir taxminan 90 foiz. 5, 10 santimetr chuqurlikdagi namlik biroz yuqoriroq, ya’ni hozir biz 80 foizga yaqinroq natijani ko‘ramiz. Shimol hududlarida, masalan, Xorazmda, namlik qariyb 80 foizdan pastroq va respublikaning boshqa hududlarida ham namgarchilik yuqori emas. Vodiy viloyatlarida tuproq namligi kamroq, chunki quruq qishda yog‘ingarchilik juda kam kuzatildi. Shuning uchun kelayotgan 5-6 kunlik davrda yuqori harorat kutilmoqda.

G‘arbiy hududlardan issiq havo oqimlari kirib kelayotgani sababli 12 mart holatiga Turkiya va Yevropaning g‘arbiy qismi, Rossiyaning sharqiy qismi, Moldova, Ukraina hamda boshqa mamlakatlarda o‘ttiz darajali issiqlik kuzatildi, shu jumladan Turkiyada ham bu rekord darajada. Tungi haroratlar ham xuddi yoz kabi bo‘lib bormoqda, ayniqsa Krasnodar hududlarida.

Mana shunday issiqlik bizga, O‘zbekistonga, 17-18 mart kunlarida kirib keladi. 18-19 mart kunlari hattoki Xorazm va Qoraqalpog‘iston Respublikasida kunduzgi harorat o‘ttiz darajaga ko‘tarilishi mumkin. Bu juda ham yuqori hisoblanadi mart oyining ikkinchi o‘n kunligi uchun va bu yuqori haroratlar ketidan, albatta, bahor oylarida sovuq havo oqimining kirib kelishiga moyillik mavjud.

Shimoldan sovuq havo oqimi kirmaydi hozirgi sharoitda, ya’ni harorat keskin pasayib, anomal sovuqlarni keltirib chiqaradigan jarayon mavjud emas. O‘n yoki o‘n besh kunlik prognozlarimizga ko‘ra, qattiq sovuq urishi, masalan, kurtakka zarar yetishi kutilmayapti. Biroq ayrim tog‘ etaklarida ertaroq gullab yuborgan o‘simliklarni (masalan, bodom yoki o‘rik daraxtlari) 20 yoki 21 mart kunlari Navro‘z arafasida biroz sovuq urishi mumkin.

Bahor oylari uchun bu tabiiy holat hisoblanadi, ya’ni sovuq va issiq havo oqimlari ketma-ketligi kuzatiladi. Respublikaning shimoliy hududlarida, Navoiy viloyati va tog‘ etaklarida sovuq tuproq va havo harorati kuzatilishi mumkin. Lekin bu kuchli sovuq emas.

Issiq va sovuq havoning o‘zgarishi ortidan yog‘ingarchilik ham kutilmoqda. Yog‘ingarchilik holatlar haqida ma’lumot berganda, Yevropaning o‘rta va uzoq muddatli ob-havo prognozlari yordamida 10-17 mart kunlari O‘zbekistonning katta hududlarida issiq harorat kutilmoqda. Ammo vodiy va Navoiy viloyatlarida sovuq havo kutilmoqda, ya’ni mart oyining oxirida ham harorat normal holatda bo‘ladi. Issiq havo oqimlari o‘zgarishi natijasida yer hali tayyor emas, ya’ni ekish uchun optimal vaqt emas. 17-24 martgacha bo‘lgan prognozga ko‘ra, harorat me’yordan o‘rtacha 3-6 darajagacha yuqori bo‘lishi kutilmoqda. Aprel oyining boshlarida ham yuqori issiq haroratlar kutiladi, shuning uchun mart-aprel oylaridagi haroratlar quruqroq bo‘ladi.

Yog‘ingarchilik masalasida, keyingi oylarda keladigan ob-havo va yog‘ingarchilik jarayonlari haqida qo‘shimcha ma’lumot kutilmoqda.

O‘n besh kunlikda quruqroq, ora-sira nam havo oqimlaridan yomg‘ir tushishi mumkin, lekin u darajada katta miqdorda yomg‘ir kutilmayapti.

25 martda Surxondaryo viloyatining ko‘plab hududlarida, 25-30 martda esa asta-sekin voha hududlarida ham ekish uchun yer tayyor holatga keladi. Buxoro viloyati, Qashqadaryo, Samarqand viloyatining katta hududlari, Jizzax viloyatining ayrim hududlari va hattoki vodiyning markaziy hududlari ham 25-30 mart, ya’ni martning oxirgi kunlari ekish uchun ancha tayyor holatga keladi.

Biz ochiq maydonda ekish haqida gaplashmoqdamiz.

Endi shimoliy hududlarimiz va tog‘ etaklarida 10 aprel va ayrim hududlarimizda 5-10 aprelda ekish muddatlarini prognoz qilishimiz mumkin. Ya’ni aynan shu muddatlarda, karta asosida fermerlarimiz ishonch bilan bemalol ishlarini amalga oshirishlari mumkin.

Shunda ham bir narsani esdan chiqarmaslik kerak: biz baribir tuproqning o‘n santimetr chuqurlikdagi harorati bilan hisoblashishimiz kerak, ekayotgan paytimizda unga qarashimiz kerak.

• Dehqon fermerlarimizning qo‘liga qanaqadir instrument bera olamizmi?
• Ha, bir qulaylikni biz fermerlarimizga taqdim qilmoqchimiz. Ya’ni chigit ekilganidan keyin siz fermerlar chigit ekilgan jarayonni rasmga olib, botga yuborasiz. Botda hamma funksiyalar bor. Ya’ni siz faqatgina ikkita ishni bajarasiz: ekilayotgan chigitingizning navini yozasiz va uni rasmga olib yuklaysiz. Boshqa hamma narsa hududingizdagi koordinatorlarimiz tomonidan ko‘riladi, yeringizda nima ishlar qilinganini bot ko‘rsatadi. Biz siz bilan o‘sha hududdagi prognozlar asosida ishlaymiz. Kerak bo‘lsa, biz sizga o‘simlik qachon unib chiqishi mumkinligini aytamiz. Chigitingiz unib chiqqandan keyin, ob-havo kutilmalariga qarab, biz sizga yana maslahat berib borishimiz mumkin. Mana shunaqa bot hozir ishlab chiqilyapti. Fermerlar ishini oson qilmoqchimiz.

Shokir Sharipov va Kamoliddin Ikromov suhbatlashishdi.