“Dunyodagi har besh odamdan biri veypga qaram ” – JSST

Tashkilot hisob-kitoblariga ko‘ra, bolalar kattalarga qaraganda o‘rtacha to‘qqiz barobar ko‘proq veyp chekadi.

“Elektron sigaretlar go‘yoki “tamaki zarari kamaytirilgan vosita” sifatida targ‘ib qilinmoqda. Ammo aslida ular bolalarni nikotinga yanada erta o‘rgatmoqda va o‘tgan o‘n yilliklar davomida erishilgan sog‘lom jamiyat yutuqlarini yo‘qqa chiqarmoqda”, – deydi JSST mutaxassisi doktor Etiyen Krug.

Asosiy nishon – yoshlar

JSST bosh direktori, doktor Tedros Adhanom Gebreyisus tamaki kompaniyalarini yoshlar orasida yangi nikotin mahsulotlarini “tajovuzkorlik bilan targ‘ib qilayotganlikda” aybladi. Uning aytishicha, so‘nggi yillarda ko‘plab mamlakatlar tamaki iste’molini kamaytirishga erishgan. Ammo bunga javoban sanoat yangi “zamonaviy” mahsulotlar orqali yoshlarni o‘ziga jalb etmoqda.

“Hukumatlar tezroq va qat’iyroq harakat qilishi kerak. Yoshlarni himoya qilishga qaratilgan sa’y-harakatlar kuchaytirilishi lozim”, – deydi Tedros.

JSST 109 mamlakat, asosan, Afrika va Janubi-Sharqiy Osiyoda veyp bo‘yicha rasmiy ma’lumot to‘plamaydi. Biroq mavjud raqamlarga asoslanib, statistikalarni taqdim etgan. Xususan, 2025 yil fevral holatiga ko‘ra:

• 86 million kattalar veypdan foydalanadi (asosan yuqori daromadli mamlakatlarda);
• 13–15 yoshli 15 million o‘smir esa allaqachon muntazam veyp chekishga o‘tgan.

Shunga qaramay, 2024 yil oxiriga qadar:

• 62 mamlakatda veypni cheklashga qaratilgan siyosat yuritilmagan;
• 74 mamlakatda esa uni sotib olish uchun eng kichik yosh toifasi belgilanmagan.

Bu esa yoshlarni himoya qilish bo‘yicha global tizimda jiddiy bo‘shliq borligini ko‘rsatadi.

Tamaki kamayyapti, ammo nikotin shakli o‘zgaryapti

An’anaviy tamaki iste’moli so‘nggi 20 yil ichida kamaygan. 2000 yilda dunyoda 1,38 milliard kishi tamakidan foydalangan bo‘lsa, 2024 yilda bu ko‘rsatkich 1,2 milliardga tushgan. Ayollar orasida chekish darajasi 2010 yildagi 11 foizdan 6,6 foizgacha ozaygan. Erkaklarda esa 41 foizdan 32 foizgacha pasaygan.

JSST ogohlantirishicha, har besh katta yoshlidan biri hali ham tamakidan foydalanadi, elektron sigaret esa bu sonni kamaytirish o‘rniga yoshlar orasida yangi qaramlik to‘lqinini keltirib chiqaryapti.

Veyp chekayotganda tamaki yoqilmagani uchun unda sigaret tutunidagi eng zararli moddalardan biri smola va karbon monoksid paydo bo‘lmaydi. Ammo JSST nikotinning o‘zi ham xavfli modda, u asab tizimiga ta’sir qilishi, diqqat, xotira va kayfiyatni o‘zgartirishini ta’kidlaydi. Ayniqsa, bolalar miyasi hali to‘liq shakllanmagani uchun nikotin ularga juda katta zarar yetkazishi mumkin.

Bolalar aslida sog‘lom hayot namunasi bo‘lishi kerak, ammo hozirda ular tobora ko‘proq reklamalarning asosiy nishoniga aylanmoqda. JSST mutaxassislari ogohlantirishicha, agar hukumatlar va maktablar veyp muammosini bartaraf etishga kuchliroq e’tibor bermasa, bugun yoshlar orasida tarqalayotgan bu odat kelajakda sog‘lom jamiyatni shakllantirishga jiddiy to‘sqinlik qilishi mumkin.