“Energoatom”dagi korrupsiya mojarosi - Kiyev uchun sinov

“Energoatom” milliy energetika kompaniyasida yirik korrupsiya sxemasi fosh etilgandan keyin Ukrainadan yangiliklar birin-ketin kelmoqda: yetti nafar shaxs gumonlanyapti, ular orasida prezident Volodimir Zelenskiyning safdoshi Timur Mindich va sobiq bosh vazir o‘rinbosari Aleksey Chernishov bor. Besh kishi qo‘lga olindi. Prezident Zelenskiy tergov davriga vazifasidan vaqtincha chetlatilgan adliya vaziri German Galushchenko va energetika vaziri Svetlana Grinchuk iste’foga chiqishi kerakligini bildirdi. 12 noyabr kuni bosh vazir Yuliya Sviridenko vazirlar tegishli arizalarni allaqachon topshirganini ma’lum qildi.

Ukraina hukumati navbatdan tashqari yig‘ilishda 100 foiz aksiyasi davlatga tegishli kompaniyaning kuzatuv kengashi vakolatlarini to‘xtatish va tezkor audit o‘tkazish — jumladan amalga oshirilgan xaridlarni tekshirish haqida qaror qabul qildi. Bu — Ukraina Milliy korrupsiyaga qarshi byurosi (NABU) va Ixtisoslashgan antikorrupsiya prokuraturasi (SAP) tomonidan amalga oshirilgan “Midas” operatsiyasining ilk natijalaridir.

Tergov ma’lumotlariga ko‘ra, hokimiyatga yaqin shaxslar kirgan jinoiy tashkilot vakillari “Energoatom” kontraktlari qiymatining 10–15 foizi miqdorida “otkat” talab qilgan. Xususan, kontragentlarga ko‘rsatilgan xizmatlar va yetkazilgan tovarlar uchun to‘lovlarni bloklashdan qochish yoki yetkazib beruvchi maqomini saqlab qolish sharti sifatida “otkat” to‘lash majburiyati yuklangan. Bularning barchasi Rossiya hujumlari oqibatida butun Ukraina bo‘ylab keng ko‘lamli elektr uzilishlari kuzatilayotgan, energetik obektlarning ko‘pchiligi yetarli darajada himoyalanmagan bir paytga to‘g‘ri keldi.

Siyosiy doiralarda reaksiya uzoqqa cho‘zilmadi. Hatto prezidentga yaqin “Xalq xizmatkori” partiyasi saflaridan ham tanqid yangradi. Oliy Rada korrupsiyaga qarshi siyosat qo‘mitasi raisi, mazkur fraksiya deputati Anastasiya Radina, xususan, hukumat harakatlaridan noroziligini bildirdi.

«Adliya vazirini hukumat tomonidan vakolatdan chetlatish — yetarli emas. Ikki (!) vazir yo iste’fo berishi, yoki Oliy Rada tomonidan bo‘shatilishi lozim», — deb yozdi Radina Facebook’da. U Galushchenko bilan birga ismi NABU va SAP e’lon qilgan audioyozuvlarda bevosita aytilmagan bo‘lsa-da, bilvosita tilga olingan energetika vaziri Svetlana Grinchukni ham nazarda tutgan.

Muxolifat yanada qattiqroq tanqid bilan chiqdi. “Oqimlar (pul oqimlari) ishqibozlari jamoasi hech qanday xariddan tiyilmagan. Himoya inshootlari? Albatta, “pulni yerga ko‘mish” (yozuvlardagi figurantlardan birining so‘zlari). Lekin zarur bo‘lsa, bu yerda ham “o‘zimiznikini” — 15 foizni boy bermaslik kerak. Qizig‘i, NABUning yangi fosh etishlaridan so‘ng prezident kim aniq energetikaning muhim uskunalarini himoya qilishni ta’minlamagani haqida tushuntirish beradimi?” — dedi “Golos” fraksiyasi deputati Inna Sovsun.

Sovsun fikricha, “Energoatom”dagi korrupsiya sxemasi “yuqori kabinetlar”siz amal qilishi mumkin emas edi, shuning uchun harbiy vaqtdagi tizimli korrupsiya uchun faqat ijrochilar emas, barcha benefitsiarlar ham javob berishi kerak. «Yuqorida o‘tirganlar. Umid qilamanki, huquqni muhofaza qiluvchi organlar ularning aloqadorligini isbotlay oladi. Chunki urush paytida, inson hayoti xavf ostida qolgan bir vaziyatda kimdir faqat “otkatlar”ni hisoblagan bo‘lsa — jamiyat sabri tugagan», — dedi u.

“Golos” deputati Yaroslav Jyeleznyak Galushchenko va Grinchukni bo‘shatish tashabbusi bilan chiqib, tegishli arizalarni Radaga kiritdi. “Yevropeyskaya solidarnost” muxolif partiyasi esa butun hukumatni iste’foga chiqarish jarayonini boshlayotganini bildirdi. “Yevropeyskaya solidarnost” bugungi voqealar — davlatga xiyonat darajasiga teng — ular yuzasidan prezidentdan aniq va samarali reaksiya talab qiladi. Aks holda, biz sheriklar ishonchini, xalqaro qo‘llab-quvvatlashni yo‘qotamiz, ularsiz Ukraina umidsiz”, — deyiladi partiya bayonotida.

Transparency International Ukraina ijrochi direktori o‘rinbosari (yuridik masalalar) Yekaterina Rijyenko DW’ga bergan intervyusida xalqaro va ichki ishonchni yo‘qotish xavfi haqida gapirdi. Uning ta’kidlashicha, energetikada — yuqori mansabdorlar ishtirokida yana bir korrupsiya sxemasining fosh etilishi Ukraina tomonidan energetika tizimini himoya qilishga yordam so‘ralayotgan bir paytda uzoq muddatli oqibatlarga olib keladi.

«Mudofaa va energetika xaridlaridagi navbatdagi korrupsiya mojarosi bizga korrupsiyaga qarshi samarali kurashayotgan mamlakat obrazini mustahkamlashga yordam bermaydi. Sxema ko‘lamini hisobga olganda, u vakuumda ishlaganini tasavvur qilish qiyin — siyosiy rahbariyat, prezident va maslahatchilari bilmagan bo‘lsa, nima uchun bilmagan?» — dedi Rijyenko.

U, shuningdek, yoz mavsumida hokimiyatning NABU va SAP mustaqilligini cheklashga urinishi bilan “Midas” natijalari o‘rtasida bog‘liqlikni ko‘rdi. «O‘shanda bu ish NABU va SAP tomonidan allaqachon tergov qilinayotgan edi va, menimcha, antikorrupsiya organlari mustaqilligini buzishga urinish — figurantlarning ular faoliyatidan noroziligi natijasi edi. Yaxshiki, fuqarolarning norozilik namoyishlari tufayli ish “o‘lmay” qoldi», — dedi u.

“Penta” amaliy siyosiy tadqiqotlar markazi rahbari, siyosatshunos Vladimir Fesenko fikricha, hozirgi asosiy chaqiriq — to‘laqonli tergov va keyingi sud jarayoni zaruratini urush paytida nisbatan siyosiy barqarorlikni saqlash bilan muvozanatlashtirish, boshqaruv inqirozining oldini olishdir.

U, shuningdek, “Midas” ishi kelajakda — ayniqsa, urush tugaganidan keyingi saylovlar arafasida siyosiy mojarolar katalizatoriga aylanishi mumkinligini istisno etmadi. Uning fikricha, Mindichning prezident jamoasiga yaqinligi sababli bu tergov Volodimir Zelenskiy uchun jiddiy siyosiy risk hisoblanadi. «Tergov oylarcha, sud yillarcha davom etadi — bu ishni kelajakdagi saylovlarda Zelenskiy uchun “kechiktirilgan portlash”ga aylantiradi», — dedi Fesenko.

Tahlilchi va investitsiya bankiri Sergey Fursa esa NABU tergovi faqat prezident reytingiga emas, davlat boshqaruviga ham ta’sir ko‘rsatishi mumkinligini ta’kidlab, hokimiyatni qat’iy va ochiq harakat qilishga chaqirdi. «Urush paytida Ukraina hokimiyati legitimlik qoldiqlarini yo‘qotishiga yo‘l qo‘ya olmaymiz. Aks holda, Birinchi jahon urushi ssenariysi — dezertirlik, umidsizlik va siyosiy xaos takrorlanishi xavfi bor. Hokimiyat NABU fosh etishlariga to‘g‘ri javob berishi kerak. Asosiysi — vazirlarni bo‘shatish. Bu birinchi va shoshilinch qadam. Yillab kutiladigan hukmlar ortiga yashirinish mumkin emas. Iste’folar va jamiyat hamda sheriklar ishonchini qozonadigan yangi odamlar kerak. Va, albatta, NABU bilan urushni to‘xtatish ham zarur», — deb yozdi Fursa Facebook’da.