«Оқ уйда катта кун» – Трампнинг европаликлар билан учрашувидан репортаж

18 август куни (Тошкент вақти билан 19 августга ўтар кечаси) АҚШ пойтахти Вашингтонда президент Доналд Трамп Европа ва Украина етакчиларини қабул қилди. Европанинг энг йирик давлатлари Украина президентига ҳамроҳлик қилгани бежиз эмас. Ушбу музокаралар – 15 август куни бўлиб ўтган Трамп ва Путин учрашувидан сўнг, Украинадаги урушни тугатиш йўлидаги муҳим босқич ўлароқ кўрилмоқда. New York Times нашри Оқ уйдан туриб, деярли кун бўйи давом этган ушбу учрашув тафсилотларини маълум қилиб борди.

Трамп учрашувлар олдидан Truth Social'да пост қолдириб, «Оқ уйдаги катта кун» ҳақида ёзди. «Бизда ҳеч қачон бир пайтда бунчалик кўп европалик етакчилар бўлмаган. Америка учун улкан шараф!!!» – деди у.

Трамп билан асосий учрашувдан олдин Европа раҳбарлари ва Зеленский Вашингтондаги Украина элчихонасида ўзаро йиғилиб маслаҳатлашув ўтказди.

Зеленский ўз жамоасининг асосий мақсади – Украина ва бутун Европа учун барқарор тинчлик эканини айтди. «Биз тушунамизки, Путиннинг ўз ихтиёри билан тажовуздан ёки янги босқинлардан воз кечишини кутиш керак эмас. Шу сабабли босим ишлаши керак ва у АҚШ ва Европадан қўшма босим бўлиши шарт», – деб ёзди Зеленский.

NYT нашри ёзишича, европалик раҳбарларнинг ҳамма ишини йиғиштириб, Зеленскийга Трамп билан учрашувда далда бериш учун АҚШга келиши – камдан кам учрайдиган геосиёсий манзара. «Бу АҚШ президентининг таъсир кучи, Европанинг Украинани қўллаб-қувватлаши ва оддий инсоний „четда қолмаслик“ инстинкти. Буни дипломатик FOMO (қўлдан бой бериш қўрқуви) деб аташ мумкин», –деб ёзган нашр.

Оқ уйдаги учрашувга НАТО бош котиби Марк Рютте, Буюк Британия бош вазири Кир Стармер, Европа комиссияси раиси Урсула фон дер Ляйен, Франция президенти Эммануэл Макрон, Германия канцлери Фридрих Мерц ҳамда Италия бош вазири Жоржа Мелони ҳам келди. Уларни Оқ уйнинг протокол бўйича бош масъули Моника Кроули кутиб олди.

БМТ бош котиби Антониу Гутерриш ҳам Вашингтондаги воқеаларни диққат билан кузатаётгани, «Украина учун адолатли, ҳар томонлама ва барқарор тинчлик»ка чақираётганини яна бир бор такрорлади.

Зеленский билан учрашув

Украина президенти Володимир Зеленский бу сафар АҚШдаги учрашувларида одатдаги ҳарбий кийимини қора костюм, қора ёқали кўйлак ва қора шимга алмаштирган. NYT’​​нинг ёзишича, жорий йил февралда Оқ уйда Трамп билан бўлган кескин учрашувда у етарлича миннатдорчилик билдирмасликда ва костюм киймасдан ҳурматсизлик кўрсатишда айбланганди. Зеленский бу сафар «сабоқ олгани» кўриниб турарди.

Зеленский Оқ уйга етиб келганида Трамп уни қарши олди. Улар қўл сиқиб саломлашди. Украина халқи учун хабарингиз нима, деган саволга Трамп: «Биз уларни севамиз,» деб жавоб берди.

Зеленский учрашув бошида Трампнинг урушни тўхтатиш йўлидаги шахсий саъй-ҳаракатлари учун миннатдорчилик билдирди. Шунингдек, Зеленский ўз рафиқаси томонидан Мелания Трампга аталган мактубни топширди. Унда Украина биринчи хоними Владимир Путинга мурожаат қилиб, қотилликларни тўхтатишни сўраган.

«Украин президентининг биз билан бўлиши шараф. Биз яқинда Россия президенти билан яхши учрашув ўтказдик. Бугунги учрашув жуда муҳим», – деди Трамп сўз аввалида.

Трамп агар бугунги учрашув яхши ўтса, у Путин ва Зеленскийни учраштиришини айтган. У «урушни тугатиш учун оқилона имконият» борлигига ишонишини билдирди. Ҳолбуки учрашувдан олдин Трамп урушни тугатиш масъулиятини Зеленский зиммасига юклаётганди.

Зеленский шу куни Харкивда Россия ҳужуми оқибатида 18 ойлик чақалоқ ҳалок бўлганини эслатиб, урушни тугатиш учун АҚШ ва Россия билан уч томонлама учрашувга тайёрлигини айтди.

Fox News мухбири ундан «яна одамларни ўлимга жўнатишга тайёрмисиз» ёки «хариталарни қайта чизишга рози бўласизми?» деб сўради. Зеленский эса дипломатик йўл топиш кераклиги ва уч томонлама учрашувга тайёр эканини такрорлади.

Журналистлар Трампдан АҚШ тинчликпарвар кучларини Украинага юборишга тайёрми, деб сўрашди. У аниқ жавоб бермади, бироқ вақтинчалик эмас, балки доимий ечим излаётганини айтди.

«Улар катта ёрдам олади», – деди Трамп Украинага хавфсизлик кафолатлари ҳақида гапираркан. Тафсилотларни эса кейинроқ Зеленский билан Вашингтонга келган европалик раҳбарлар билан муҳокама қилишини айтди. Трамп шунингдек, АҚШ Украинага хавфсизлик ёрдамини – битимнинг бир қисми сифатида тақдим этишини айтди, аммо бу ёрдам қандай бўлишини очиқламади.

NYT нашри ёзишича, Трамп берилган барча саволларга ноаниқ жавоб қайтарди. Шунингдек, Украина ҳудудларини топшириш масаласи ҳақида саволга жавоб беришдан қочди. Бундан ташқари, музокаралар хонасида кескин савол бераётган журналистлар ҳам кам эди.

Трамп Аляскада Путин билан учрашганидан кейин қабул қилинган позициясига кўра, дарҳол оташкесим эълон қилиш шарт эмаслигини айтди. Украина эса доимий тинчлик музокаралари бошланишидан олдин ўт очишни тўхтатишни талаб қилиб келмоқда. Зеленский буни вақтинчалик сулҳ тузиладиган бўлса, сайлов ўтказишини, ҳарбий ҳаракатлар пайтида эса овоз бериш қийинлигини билан тушунтиради.

Шунингдек, Зеленский АҚШга қурол сотиб олиш имконияти учун миннатдорчилик билдирди. «Бу имконият ва дастур учун миннатдормиз», – деди у.

Зеленский хавфсизлик кафолатлари ҳақида бир неча бор гапирди. Россия битимга имзо қўйиб, кейин яна қайта ҳужум қилмаслиги учун бундай кафолатлар зарурлигини таъкидлади.

Трамп эса бугунги учрашувлардан кейин Путин билан гаплашишини айтди. «У менинг қўнғироғимни кутяпти», – деди у.

«Бугун кўрилган муҳим жиҳатлардан бири шуки: Трамп тез орада Зеленский ва Путин билан уч томонлама учрашув бўлишини ваъда қилмоқда. Аммо Путин бунга рози бўлмаган ва европалик расмийлар ҳам бунга ишонмаяпти. Куннинг қолган қисмида бу масала кўп бор тилга олиниши кутилмоқда», – деб ёзади нашр.

Шунингдек, Трамп ва Зеленский Оқ уйдаги учрашувда Украина харитаси тепасида турган фотолар ҳам тарқалди.

Унда Россия эгаллаб олган ерлар алоҳида ажратиб кўрсатилганди. ОАВга кўра, бу ер алмашиш масалалари батафсил муҳокама қилинаётганидан далолат эди. «Харитангиз учун раҳмат», – деган Зеленский.

«Президент Трамп билан жуда яхши суҳбат қилдик. Урушни тугатиш учун хавфсизлик кафолатлари ва асирларнинг барчаси алмашиши зарур», – деган Зеленский учрашувдан кейинги матбуот анжуманида.

Муҳим жиҳати шундаки, Зеленский ҳудудий ён бериш масаласи, ҳали белгиланмаган юзма-юз учрашувда – Путиннинг ўзи билан ҳал қилинишини айтди.

Европа етакчилари билан учрашув

Зеленский билан юзма-юз мулоқотдан сўнг Трамп Оқ уй Шарқий залида Европа раҳбарларини қабул қилди. Улар Оқ уйнинг марказий йўлакчасида гуруҳ бўлиб суратга тушди.

Европа ва украиналикларнинг учрашувга қадар таъкидлаб келган уруш бўйича «қизил чизиқлари» бўлган. Улар:

• ҳудудий масалалар муҳокамасидан олдин сулҳ тузиш;
• Россияга ҳали босиб олинмаган ҳудудларни топширмаслик;
• ҳеч қандай ҳудудий аннексия ҳуқуқий жиҳатдан доимий тан олинмаслиги – халқаро ҳуқуқда куч ишлатиб чегараларни ўзгартириш мумкин эмас;
• Россия яна ҳужум қилишига йўл қўймаслик учун Украинага ишончли хавфсизлик кафолатлари.

Ҳозирча буларнинг қайси бири амалга ошиши номаълум.

Трамп икки давлат етакчилари «Украинага қарши келажакдаги ҳар қандай тажовузни тўхтатадиган» келишувга эриша олишидан «умидвор» эканини айтди. Шунингдек, у «ҳудудлар алмашинуви имкониятлари»ни муҳокама қилиши ва «уруш чизиқлари» инобатга олиниши кераклигини айтди.

«Барчамиз дарҳол сулҳ хоҳлаймиз, бироқ бунга Зеленский ва Путин ўзаро келишиши керак. Ҳозирча бу амалга ошмаяпти», – деди Трамп. Шунингдек, Трамп «дунёда қолган ягона катта уруш шу» эканини айтди. Лекин, у Ғазодаги Исроил-Ҳамас можаросини эсдан чиқарганга ўхшади.

Доналд Трамп учрашувда европалик раҳбарлардан кетма-кет изоҳлар сўради. Улар Трампнинг Россияни музокара столига олиб келиш қобилиятини мақташди, лекин тинчлик учун Украинага хавфсизлик кафолатлари ва сулҳ кераклигига урғу беришди.

Хусусан, Европа комиссияси раиси Урсула фон дер Ляйен «5-моддагача бўлган хавфсизлик кафолатлари» ҳақида гапирди – яъни Украина НАТО аъзоси бўлмаса-да, унга аъзо сифатида муносабатда бўлиш кераклигини назарда тутди.

«Кейинги қадамлар мураккаброқ бўлади. Мен кейинги учрашув оташкесимсиз бўлишини тасаввур қила олмайман», – деди Германия канцлери Фридрих Мерц. Трамп эса олдинроқ оташкесимга эришиб бўлмаслигини айтганди. У Мерцни рад этмади, лекин бошқа можароларда сулҳ бўлмаганини эслатди: «Агар оташкесимга эришсак, ажойиб бўлади».

Мерц ва унинг жамоаси доим аввало оташкесим бўлиши шарт деб келган ва бу нуқтани Трампга ҳам, ўз мамлакатидаги ҳамкорларига ҳам қатъий таъкидламоқда.

Италия бош вазири Жоржия Мелони ҳам НАТОнинг 5-моддасини тилга олди. Украина НАТО аъзоси бўлмаса-да, европаликлар уни де-факто аъзо сифатида ҳимоя қилиш кераклигини уқтирмоқда.

Франция президенти Эммануэл Макрон эса Трампга қараб «бу стол атрофидаги ҳамма тинчликни исташи» ҳақида гапирди. Куни кеча Трамп ижтимоий тармоқда Зеленскийни айблаб, «у ўзи хоҳласа урушни тугатиши мумкинлиги» ҳақида ёзганди.

Трамп яна Путин, Зеленский ва ўзи иштирок этадиган уч томонлама музокараларга умид билдирди. Путин эса Зеленский билан учрашишни рад этмаган бўлса-да, уни на тенг, на легитим деб ҳисоблашини яширмайди. Путин июн ойида халқаро ОАВ раҳбарлари билан учрашувда шундай деганди: «Мен Зеленский ҳам, бошқалар билан ҳам учрашишга тайёрман. Муаммо бу эмас. Муаммо ким ҳужжатларни имзолашида». Бу Кремлнинг Зеленский легитимлигини рад этиш аргументининг марказида туради.

Хулоса қилиб айтганда, Трамп ва Зеленский Оқ уйда сўнгги баёнотларида икки энг тортишувли масалани вақтинча четга суришди: сулҳ ва ҳудуд масалалари. Улар бундай муҳокамалар Зеленский ва Путин ўртасидаги юзма-юз учрашувда, эҳтимол Трамп иштирокида бўлиши кераклигини айтишди. Зеленский ҳам бу тезроқ бўлишини истайди. Кремл эса ҳозирча сукут сақламоқда. Шу билан кенгайтирилган учрашув тугади, раҳбарлар кечки овқат учун қолишди.

Путин билан суҳбат

Германиянинг Bild нашри Трамп европалик раҳбарлар ва Зеленский билан учрашув пайтида Путинга қўнғироқ қилгани ҳақида хабар берди. Трамп ўзи ҳам аввалроқ Оқ уйдаги учрашувдан кейин қўнғироқ қилишини айтганди.

Россия президенти ёрдамчиси Юрий Ушаковнинг айтишича, Трамп 40 дақиқа давомида Путин билан суҳбатлашган. Улар Оқ уйда Зеленский ва европалик раҳбарлар билан ўтказган учрашувини муҳокама қилган. Путин Аляскадаги учрашувдаги меҳмондўстлиги учун Трампга миннатдорчилик билдирган.

«Путин ва Трамп „очиқ ва жуда конструктив“ суҳбатлашди», – деган Ушаков. Дипломатия тилида «очиқ» дегани томонлар тўлиқ келишмаганини ҳам англатади. Учрашув якунида Россия ва АҚШ юқори мартабали музокарачиларни тайинлашга келишган, аммо Путиннинг ўзи иштирок этадими, йўқми, буниси айтилмаган.

Учрашувдан кейинги баёнотлар

Учрашувдан сўнг, Трамп Truth Social ижтимоий тармоғида музокаралар самарали ўтгани ва «Украина учун хавфсизлик кафолатлари» муҳокама қилинганини ёзди. Унга кўра, бу кафолатларни Европа давлатлари АҚШ билан мувофиқлашган ҳолда тақдим этади. Шунингдек, Зеленский ва Путиннинг учрашуви режалаштирилаётгани ва ундан сўнг Трампнинг иштирокидаги уч томонлама учрашув бўлиши мумкинлигини билдирди.

НАТО бош котиби Марк Рютте Fox News’​​га берган интервюсида Трамп маъмуриятининг украинларга хавфсизлик кафолатлари бўйича мажбуриятлари ҳануз ноаниқ эканини айтди. «Бунинг аниқ маъноси шуки – АҚШнинг иштироки кейинги кунларда муҳокама қилинади. Аммо АҚШнинг хавфсизлик кафолатларига қўшилиши аллақачон йирик ютуқ», – деди у.

Марк Рютте Оқ уйда Украина ҳудудига қўшин юбориш масаласи муҳокама қилинмаганини айтди.

Оқ уйдаги учрашув чоғида Трамп Украина фронт чизиғи ва жанг майдонлари кўрсатилган харитани тахтага қўйиб намойиш қилди. Зеленский кейинроқ журналистларга Трамп билан узоқ суҳбатлашгани, аммо Россия назоратидаги ҳудудлар ҳажми бўйича маълумотга тўлиқ қўшилмаганини айтди.

Зеленский матбуот анжуманида хавфсизлик кафолатлари муҳокамасига АҚШ қуролларининг 90 миллиард долларлик харид режасини ҳам кирганини билдирди. Бу Европа орқали амалга оширилиши, АҚШ эса Украинадан дронлар сотиб олишини айтди. У ҳали расмий келишув йўқлигини қўшимча қилди.

Зеленский урушни тугатиш учун Путиннинг ўзи билан юзма-юз учрашишга тайёрлиги, агар бу учрашув муваффақиятли ўтадиган бўлса, Трамп музокараларга қўшилиши мумкинлигини билдирди. Путиннинг бунга рози бўлиши номаълум, Зеленский эса бу учун АҚШнинг босими зарурлигини айтди.

Оқ уйдаги учрашувдан сўнг европалик раҳбарлар ОАВда чиқиш қилди. Франция президенти Эммануэл Макрон Франциянинг Вашингтондаги элчихонасида ўтказган матбуот анжуманида «мустаҳкам ва пухта тинчлик келишуви» зарурлигини таъкидлади. У Россия Аляскадаги учрашувда оташкесимни рад этганини эслатаркан, Трамп оташкесимсиз ҳам келишувга эришилишига ишонаётганини тилга олди. «Нималар юз беришини кўрамиз. Муҳим жиҳат – Украинага бомбардимонларни тўхтатиш», – деди Макрон.

Макрон агар Путин қурол кучи билан хоҳлаганини олса, у тинчлик музокарасига тайёр бўлмаслигини таъкидлади. «Мен Путин тинчликни исташига ишонмайман. Унинг якуний мақсади имкон қадар кўп ҳудудни қўлга киритиш ва Украинани заифлаштириш», – деди Франция президенти. Шунингдек, Россия яна Украинага бостириб кирмаслиги учун хавфсизлик кафолатлари ва тинчликпарвар кучлар зарурлиги, Оқ уйдаги учрашувда ҳудудлар алмашинуви ҳақида ҳеч қандай муҳокама бўлмаганини қўшимча қилди.