Табиий газ қазиб олишда топ-10: бозор кимлар қўлида?

Ўтган йил маълумотларига асосланган инфографика табиий газ қазиб олиш бўйича энг йирик 10 та мамлакатни кўрсатади ва энергия хавфсизлиги, геосиёсат ҳамда иқлим сиёсати масалалари бир-бири билан чамбарчас боғланиб кетган даврда бир нечта «энергетик оғир вазнли» давлатлар устунлигини таъкидлайди.

АҚШ катта фарқ билан биринчи ўринни эгаллаб турибди: 2024 йилда у 1,03 триллион кубометрдан сал кўпроқ табиий газ қазиб олган. Энергетика институти тайёрлаган Statistical Review of World Energy маълумотларига кўра, АҚШда қазиб олиш ўсиши ҳануз асосан сланец гази ва илғор қазиб чиқариш технологиялари ҳисобига таъминланмоқда.

Айнан шу ишлаб чиқариш қуввати мамлакатга суюлтирилган табиий газ (СТГ) бўйича дунёдаги энг йирик экспортёр мақомини мустаҳкамлаш имконини берди. Айниқса Европага етказиб беришлар муҳим: у ерда давлатлар Украинада уруш бошланганидан кейин Россиядан келадиган таъминотларга муқобил вариантларни фаол қидирмоқда.

Россия, тахминан 630 миллиард кубометр қазиб олиш ҳажми билан, санкциялар ва Европага етказиб беришлар қисқарганига қарамай, жаҳон газ бозоридаги асосий ўйинчилардан бири бўлиб қолмоқда. Энергетика институти маълумотлари Москва экспортни тобора кўпроқ Осиё бозорларига қайта йўналтираётгани ва СТГ ишлаб чиқариш қувватларини ошираётганини кўрсатади. Бу орқали у глобал энергетик савдодаги таъсирини сақлаб қолишга интилмоқда.

Тахминан 263 ва 248 миллиард кубометр қазиб олаётган Эрон ва Хитой эса турли чақириқлар ва устуворликларни намоён қилмоқда. Эрон газ соҳаси санкциялар ва инфратузилма муаммолари билан чекланган, Хитойда эса қазиб олишнинг ўсиши Пекиннинг геосиёсий рақобат кескинлашаётган шароитда энергетик мустақилликка интилиш йўлини акс эттиради.

Биринчи ўнликдаги қолган ўринларни Канада, Қатар, Австралия, Саудия Арабистони, Норвегия ва Жазоир эгаллайди. Қатар ва Австралия СТГнинг жаҳон бозоридаги ҳал қилувчи роли билан ажралиб туради — айниқса Осиё ва Европага етказиб беришларда. Норвегия эса Россия таъминоти қисқарганидан кейин Европага қувур орқали газ етказиб берувчи энг ишончли мамлакатга айланди. Жазоир Европа жануби давлатларини газ билан таъминлашда муҳим рол ўйнашда давом этмоқда.

Бу маълумотлар 2025 йилда — энергетик келажак ҳақидаги глобал баҳслар кучаяётган шароитда алоҳида аҳамият касб этади. Қайта тикланувчи энергия манбаларига инвестициялар жадаллашаётганига қарамай, Энергетика институти таъкидлашича, табиий газ ҳануз электр энергетикаси ва саноат учун кенг миқёсда «ўтиш ёнилғиси» сифатида кўрилмоқда.