Toshkentda vaziyat shu darajaga borib yetdiki, yopiq qarorlar bilan onkologik shifoxonalar ham sotib yuborilyapti. Ayrim kazo-kazolarning ko‘ngli budjet pulidan qimmatbaho unitazlarni tusamoqda. Joyi kelganda esa loyko‘chani asfaltlash uchun 1 tiyin ham ajratolmasliklarini aytishyapti. Yakunlanayotgan haftaning asosiy mavzulari – Kun.uz dayjestida.
Onkologiya shifoxonalari yopiq qarorlar asosida sotib yuborilmoqda
Ochiqlik va xalq bilan muloqot yangi davrning asosiy yutuqlari qatorida ko‘rsatilsa-da, ortida kimlarningdir manfaati turgan loyihalarga kelganda bu tamoyillar ishlamay qolyapti. Oddiy ko‘cha tilida aytsak, soqqali masalalarda “pachka-pachka” yopiq qarorlar chiqib yotibdi. Yopiq qaror degani – odamlardan yashirish degani. Yashirilgan har qanday narsa borki, tabiiy ravishda o‘g‘rilik, lobbizm va korrupsiyaga shubha uyg‘otadi.
Avvalgi haftalarda Toshkent shahar hokimi o‘zi chiqarayotgan qarorlar va farmoyishlarning katta qismini ochiqlamayotgani muhokamalarga sabab bo‘lgan edi. Adliya vazirligining munosabatidan ma’lum bo‘lgandiki, bu qarorlarni yashirib qo‘yish – shaxsan Jahongir Ortiqxo‘jayevning ishi bo‘lgan. Ya’ni u hujjatlarni elektron imzolayotgan paytida ularni E-qaror tizimida ochiq e’lon qilmaslikni tanlagan. Ularning orasida shahar budjeti pullari qayerga ishlatilgani haqidagi hujjat ham bor.
Xalq bilan bemaslahat qabul qilinayotgan qarorlar bu hafta ham muhokama markazida bo‘ldi. Ma’lum bo‘lishicha, O‘zbekiston hukumati o‘tgan oyda Toshkentdagi uchta onkologik shifoxonani yer maydoni bilan birga sotib yuborishga qaror qilgan. Bu qaror ham, albatta, hech qayerda ochiq e’lon qilinmagan. Jamoatchilik bu haqda auksionlar haqidagi e’lonlardan bilib qoldi.
Respublika onkologiya markazi hamda uning Toshkent shahar va Toshkent viloyati filiallari yeri va binolari sotilyapti. Toshkentning xaridorgir nuqtalarida joylashgan bu uchta shifoxonaning umumiy maydoni 17 gektar. Uchala obekt bo‘yicha ham auksion bir kunda – 12 dekabrda o‘tkaziladi.
Bir necha yuz milliard turadigan mulklar shoshma-shosharlik bilan sotilayotganga o‘xshaydi. Chunki sotuv haqida e’lon qilingan sana bilan auksion bo‘lib o‘tadigan sana orasi hatto 2 oy ham emas. Bunaqa qisqa vaqtda normal investorlar aktivning foydalilik darajasini baholashi, pul tikish-tikmaslik bo‘yicha bir qarorga kelib ulgurishi qiyin masala. Bu esa o‘z-o‘zidan potensial xaridorlar sonini kamaytirib, davlat mulkining arzon sotilib ketishiga sabab bo‘lishi mumkin.
Bu uchta onkologiya shifoxonasi shahar chekkarog‘ida qurilayotgan yagona kompleksga ko‘chiriladi. Olmazor tumanida qurilayotgan kompleks keyingi yil may oyida ishga tushirilishi aytilyapti. Uning qurilishi uchun 600 mlrd so‘m ajratilgan. Bu 53 mln dollardan ko‘proq mablag‘ degani. Bunaqa katta qiymatdagi davlat buyurtmasini olgan quruvchi kompaniya ham albatta begona emas: oxirgi yillarda Toshkentdagi qurilishlar bo‘yicha milliardlab so‘mlik davlat buyurtmalarini tendersiz olayotgan Mimar Group. Biz bu kompaniyaning Toshkent shahar hokimi Jahongir Ortiqxo‘jayevga aloqadorligi haqida avval ham gapirgan edik. Onkologiya kompleksini qurish ham Mimar Group'ga Vazirlar Mahkamasining yopiq qarori bilan topshirilgan.
Boshidan oxirigacha yopiq qarorlar bilan bo‘layotgan bu ishlarga nisbatan savollar ko‘p. Uchta shifoxonadagi hozirgi o‘rinlar soni jami 836 ta, yangi kompleksda esa bundan kamroq – 750 ta o‘rin bo‘ladi. Qolaversa, sotilayotgan shifoxonalar yaqindagina rekonstruksiya qilingan va ularga yangi binolar qurilgan edi. Agar baribir sotiladigan bo‘lsa, ularni ta’mirlashga pul sarflash nega kerak edi?
Afsuski, ko‘chirilayotgan faqat onkologiya shifoxonalari emas. Respublika neyroxirurgiya ilmiy markazi shahar tashqarisiga, hozir joylashgan joyidan 37 km masofadagi “Zangiota-2” shifoxonasiga ko‘chirilyapti. Aftidan, bu ketishda navbat universitetlarga ham yetib keladi. Rasmiylar bunaqa niyati borligini 2019 yildayoq aytishgan edi.
Davlat xarajatlarini so‘raydigan odam yo‘qmi?
Davlat xarajatlari va tendersiz buyurtmalar mavzusini davom ettiramiz. Shu hafta Mahallabay ishlash agentligi birgina axborot tizimi uchun 8,4 mlrd so‘m ajratgani muhokamalarga sabab bo‘ldi. “Onlayn mahalla” platformasini shuncha mablag‘ evaziga ishlab chiqish tender o‘tkazmasdan Realsoft kompaniyasiga topshirilgan. Bu kompaniya IT-xizmatlar bo‘yicha davlatdan yana boshqa buyurtmalarni ham olgan.
“Onlayn mahalla” orqali odamlar subsidiyalar olish, ishga joylashish, monomarkazda o‘qish uchun arizalar berishi mumkin. Hokim yordamchilari kelib tushgan arizalarni onlayn ko‘rib chiqadi. Qator dasturchilar bunaqa platformani 8,4 mlrd so‘m, ya’ni 755 ming dollardan ancha arzonroqqa ham yasash mumkinligini aytyapti. Loyiha logotipi esa Play Market'dagi ilovalardan birining logotipi bilan ikki tomchi suvdek o‘xshash. Bu ilova oxirgi marta 2020 yilda yangilangan, shundan kelib chiqilsa, 2022 yilda yaratilgan “Onlayn mahalla” logotipi plagiat bo‘lishi mumkin.
“Onlayn mahalla”ga shuncha pul ajratilayotgan paytda, real mahallalardagi ahvol havas qilguli emas. Shu hafta Toshkentning biqinida joylashgan, 30 yildan beri asfalt ko‘rmagan ko‘chalar haqida reportaj e’lon qildik. Yuqori Chirchiqdagi Iyk ota mahallasining O‘zbekiston, Oqibat va Baxt ko‘chalarida yashovchilar kuzdan bahorgacha loy kechib yashaydi. Tuman hokimi o‘rinbosari bu ko‘chalar davlat dasturiga kiritilmagani uchun odamlarga “Tashabbusli budjet”da ovoz yig‘ishni tavsiya qildi va hokimlik 1 so‘m ham ajratolmasligini aytdi.
Bir amaldor loyko‘chani asfaltlash uchun 1 so‘m ham pul yo‘qligini aytayotgan bir paytda, oddiy qo‘mita darajasidagi boshqa bir mansabdor ming dollarlik unitazda hojat chiqaryapti. Bizga ma’lum bo‘lishicha, Ekologiya qo‘mitasining yangi binosi qurilayotgan paytda rahbarlardan biri foydalanadigan hojatxonaga avvaliga 100 dollarlik unitaz qo‘yilgan, lekin amaldorning talabi bilan u olib tashlanib, o‘rniga 1000 dollarligi olib kelib o‘rnatilgan. Qo‘mita o‘zining yangi binosiga tillarang liftlar o‘rnatgan. Qurilish bitganiga ancha bo‘lgan, lekin quruvchi tadbirkorlarning puli haligacha berilmayapti.
Biz hafta davomida tadbirkorlarning davlat tashkilotlaridan pulini ololmayotgani bo‘yicha boshqa holatlarni ham yoritdik. Avtomobil yo‘llari qo‘mitasi qo‘mitaning binosiga liftlar o‘rnatgan tadbirkor ayolning haqini 4 yildan beri bermayapti. Bu haqda maqola e’lon qilganimizdan keyin qo‘mita ayolga “ko‘cha qonunlari” uslubida shart qo‘ydi: “Pulingni olmoqchi bo‘lsang, maqolani o‘chirtir”.
Andijonning Paxtaobod tumanida esa hokimlik 3 yildan beri quruvchining pulini bermaydi. Tumanning sobiq hokimi tadbirkorga uchta ma’muriy bino va ikkita stela qurdirgan. Rasmiylar 758 mln so‘mlik bu qarzni uzish uchun hozir tuman budjetida pul yo‘qligini aytyapti. Pul bo‘lmasa, qo‘sha-qo‘sha ma’muriy binolar-u, stellalar qurdirishga balo bormidi?
Shu hafta 2022 yilgi budjet taqchilligini 3 foizdan 4 foizga oshirish bo‘yicha qonun loyihasini ko‘rib chiqish boshlandi. “Undan ortiq defitsitga mablag‘ning o‘zi yo‘q”, – deya izoh berdi moliya vaziri Timur Ishmetov.
Shuningdek, hafta davomida ma’lum bo‘lishicha, 1 iyul holatiga O‘zbekistonning davlat qarzi 26 mlrd dollarga teng bo‘lgan. Olingan qarzlarni foizi bilan qaytarish xarajatlari olti oyda 1,1 mlrd dollarga yetgan.
Juda qimmatga tushayotgan energetika muammolari
Andijonda chiroq o‘chgan paytda reanimatsiyadagi bemor vafot etdi. Qo‘rg‘ontepa tumani tibbiyot birlashmasining jonlantirish bo‘limida yotgan erkak chiroq o‘chib qolgan vaqtda jon bergan. Kun.uz muxbiri gaplashgan marhumning yaqinlari o‘limga elektrdagi uzilish ham sabab bo‘lgan deb hisoblamoqda. Shifokor bu fikrga qo‘shilmasligi, barcha reanimatsion apparatlar akkumulyatorda ishlaganini aytdi. Prokuratura holat bo‘yicha tekshiruv boshlagan.
Farg‘onaning Buvayda tumanida esa yangi kelin-kuyov is gazidan zaharlanib vafot etdi. 23 yoshli kuyov va 17 yashar kelinning to‘yi fojiadan bor-yo‘g‘i 3 kun oldin bo‘lib o‘tgan. Kun.uz'dagi ma’lumotga ko‘ra, ular yashagan qishloq gazlashtirilmagan hudud hisoblanadi.
Boshqa bir fojia esa gazlashtirilgan hudud – Qarshi shahrida ro‘y berdi. Viloyat markaziga Koson tumanidan kelib o‘qigan 17 yoshli abituriyent qiz o‘zi ijarada turgan kvartiraning hammomidan o‘lik holda topilgan. O‘limga is gazi sabab bo‘lgani taxmin qilinyapti.
Bu voqealar fonida O‘zbekiston Xitoyga gaz sotishni ko‘paytirgani ma’lum bo‘ldi. Xitoy tomoni bergan ma’lumotga ko‘ra, mamlakat 2022 yilning 10 oyi davomida O‘zbekistondan salkam 917 mln dollarlik gaz import qilgan. Bu – o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 1,5 barobarga ko‘p. Sotilgan gazning fizik hajmi ma’lum emas. Eslatib o‘tamiz, bir necha yillardan beri O‘zbekistonda gaz qazib olish hajmi kamayyapti.
Imtiyozlilarga yana yangi imtiyozlar
O‘zbekiston hukumati o‘ndan ortiq turdagi tovarlar importini kamaytirmoqchi. Tashqi savdo vazirligi bunga bel bog‘lagan. Importi kamaytiriladigan mahsulotlar qatorida suv va ichimliklar, lok-bo‘yoq mahsulotlari, yengil avtomobillar uchun ehtiyot qismlar va shinalar, yig‘ma qurilish konstruksiyalari, markaziy isitish qozonlari, konditsionerlar, muzlatkichlar, o‘tkazgichlar, elektr isitkichlar va boshqalar bor.
Agar bu haqiqatan ham amalga oshsa, ro‘yxatdagi mahsulotlarning narxi oshishini bemalol taxmin qilsa bo‘ladi. Avto ehtiyot qismlar va shinalarni “O‘zavtosanoat” kompaniyalari, maishiy texnikalarni esa “O‘zeltexsanoat” kompaniyalari ishlab chiqaradi, ularga shundog‘am ko‘pdan ko‘p imtiyozlar yaratib qo‘yilgan.
Shu tariqa, mahalliylashtirish shiori bilan ichki bozorni o‘zimizda ishlab chiqarilgan, lekin qimmat va sifati savol ostida bo‘lgan mahsulotlar bilan to‘ldirish davom etishi mumkin. Hafta davomida elektromobillarni mahalliylashtirish bo‘yicha aytilgan rejalar ayrim iqtisodchilarda ana shunday xavotirlarni kuchaytirdi.
Ma’lum bo‘lishicha, O‘zbekistonda elektromobil ishlab chiqaruvchi kompaniya ochilganidan keyin, bu kompaniya utilizatsiya yig‘imi to‘lamaydi, butlovchi qismlar va jihozlar importi uchun boj to‘lashdan ham ozod etiladi. Qolaversa, davlat tashkilotlari shu kompaniyaning elektromobillarini sotib olishni boshlaydi. Elektromobilda taksichilik qiluvchilarga litsenziya uchun davlat bojini to‘lashda yengillik beriladi.
Yana bir yangilikka ko‘ra, ishlab chiqarish jarayoni to‘liq yo‘lga qo‘yilgunga qadar investorlarga elektromobillarni imtiyozli shartlar asosida olib kirishga ruxsat beriladi. Bu elektromobil importi uchun sanoqli kompaniyalarga imtiyoz berilib, ularning qolganlar bilan raqobatda ustun bo‘lib qolishiga olib kelishi mumkin.
Haydovchilarga jarima ballari va parkomatlar
Haydovchilarga taalluqli yana ayrim yangiliklar. 1 dekabrdan boshlab, qoidabuzarlik uchun jarima ballarini hisoblash boshlanadi. Masalan, tezlikni oshirganlik uchun 1 ball, qizil chiroqdan o‘tganlik uchun 3 ball. Agar 12 oy ichida 12 ball yig‘ilib qolsa, haydovchi 1 yil muddatga mashina haydash huquqidan mahrum etiladi. 1 yildan keyin guvohnomasini qaytarib olish uchun imtihon topshirishga majbur bo‘ladi.
Buning muhimligi shundaki, amaldagi tartib qo‘pol qilib aytganda xohlagancha qoida buzishga ruxsat beradi, faqat pulini to‘lasa bo‘ldi. Masalan, sentabr oyida Toshkentda yashovchi haydovchi 63 ta qoidabuzarlik uchun 50 mln so‘m jarima to‘lagan edi. Yangi tartib, agar korrupsiyasiz ishlasa, bu kabi ashaddiy qoidabuzarlarni tiyib turishi kerak.
Yana bir yangilik – Toshkent transport boshqarmasi poytaxtning markaziy ko‘chalarida o‘rnatiladigan parkomatlar loyihasining chizmalarini e’lon qildi. Unga ko‘ra, yo‘l bo‘yi avtoturargohlarning 5 foizi imkoniyati cheklangan shaxslar uchun bepul ajratiladi. Narxlar va muddatlar haqida hozircha yangi ma’lumot yo‘q.
Yil boshida imzolangan qarorga ko‘ra, yil oxirigacha shahar markazidagi 10 ta ko‘cha bo‘yida 57 ta parkomat o‘rnatilishi kerak edi. Ularning samarali ishlashini ta’minlash uchun 2 ta parkon va 2 ta evakuator ham sotib olinadi. Parkonlar o‘nta ko‘chada patrullik qilib, to‘xtash qoidalariga rioya etilishini nazorat qiladi. Noto‘g‘ri qo‘yib ketilgan avtomobillarni evakuator olib ketadi.
Xalqaro tajribada bu chora tirbandlikni qisman kamaytirgan, avtomobil qo‘yish uchun joy topishni osonlashtirgan. Masalan, ishxonasi shahar markazida joylashgan minglab haydovchilar ertalab ishga keladi, kechqurun ketadi, mashinasi esa kuni bilan yo‘l bo‘yida joy egallab turadi. Agar bu pulli qilinsa, ularning bir qismi ishga metroda yo avtobusda kelib-ketishni afzal ko‘rishi mumkin.
Bu hafta yana nimalar ro‘y berdi?
Rossiyalik juftlik o‘z to‘yini Toshkentdagi Chorsu bozorida o‘tkazdi. Yevgeniy va Dominika Ukrainadagi urush fonida O‘zbekistonga ko‘chib kelgani aytilmoqda. Ular milliy kolorit ufurib turgan Chorsu bozorida fotosessiya qilishgani, rastalarda raqs tushib, ovqat bozorida osh yeyishgani ijtimoiy tarmoqlarda iliq qarshi olindi. Bu to‘y karantin paytidagi ixcham to‘ylarimiz yana kattalashib ketganini esga soldi.
Toshkentda noma’lum shaxslar bir ayolni majburan mashinaga solib olib ketdi. Ma’lum bo‘lishicha, videodagi erkaklar ayolning eri va qaynotasi bo‘lgan. Oila Qashqadaryoning Koson tumanida yashagani, ayol oilaviy kelishmovchilik sabab Toshkentga ketib qolgani aytilmoqda. Ayolga himoya orderi berilib, ikki erkakka nisbatan jinoyat ishi qo‘zg‘atildi.
Prezident Shavkat Mirziyoyev Parijga rasmiy tashrif bilan borib, Fransiya prezidenti Emmanuel Makron bilan uchrashdi. Prezidentlar Luvr muzeyidagi O‘zbekiston ko‘rgazmasini ochib berdi. Tashrif doirasida 6 mlrd dollarlik kelishuvlar imzolangani aytildi. O‘zbekiston Fransiya kompaniyalaridan 17 ta samolyot sotib oladi. Toshkent tramvayini Fransiya kompaniya qurishi, birinchi navbatda “Yangi O‘zbekiston” bog‘iga tramvay liniyasi tortilishi kutilmoqda.
Normat Tursunov Navoiy viloyati hokimi etib tasdiqlandi. Prezident Navoiyga tashrifi chog‘ida bu viloyatda ishsizlik va kambag‘allikni 1 yil ichida to‘liq bartaraf etishga topshiriq berdi.
Sirdaryo viloyati hokimi G‘ofurjon Mirzayev Prezident maslahatchisi etib tayinlandi. U prezidentga davlat xizmati, aholi bilan muloqot va mahalliy hokimiyat organlari faoliyatini muvofiqlashtirish masalalari bo‘yicha maslahatchilik qiladi. Shu bilan birga, hududlarda Prezident administratsiyasi rahbari Sardor Umrzoqovning yordamchilari ish boshlamoqda. Yordamchilar bevosita o‘zlari biriktirilgan hududlarda ishlaydi va administratsiyaning hududlar bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri aloqasini ta’minlaydi.
