СССРга қочиб келган америкаликлар ким эди? Иттифоқ парчалангач унутилган оила тарихи

1986 йилда Америкада яшовчи оила СССРга қочиб келади. Бунга оила бошлиғи бўлган эркакнинг азалдан советларга хайрихоҳлиги сабаб бўлади. У 1960-йиллардаёқ АҚШ коммунистик партиясига аъзо бўлган эди. Оила СССРга кўчиб келгач кўп ўтмай мамлакат парчаланиб кетади ва америкаликлар тамоман унутилади. Сўнг оила аъзолари турли томонга тарқаб кетиб, эркак ёлғиз қолади.

1917 йилда содир бўлган Октябр тўнтаришидан кейин Россияда сўнг СССРда мислсиз қатағонлар бошланиб кетган бўлса-да, бу давлат ташқи дунёга ўзини адолатпарвар ва халқчил қилиб кўрсатарди.

Шу сабабли 1920-йиллардан бошлаб дунёнинг кўплаб давлатларида коммунистик партиялар тузилади. Бу партияларга СССРдаги мислсиз қатағонлардан бехабар инсонлар аъзо бўла бошлайди.

Улар коммунистлар томонидан ўтказилаётган «қизил террор» ва бошқа қатағонлар ҳақида эшитмаган, «советлар юрти»да бойлар ва ўртаҳолларнинг мулклари тортиб олинганини билмас, ҳамма тенг, барча нарса халққа берилган деб ўйларди.

Аслида эса вазият тамоман бошқача, ўтмиши шубҳали бўлган бир гуруҳ шахслар СССРда ҳокимиятни эгаллаб олиб, одамларни мислсиз қатағон қилмоқда эди. АҚШ коммунистик партияси ҳам ўша талатўп замонларда, 1919 йилда тузилганди.

Википедия маълумотларига кўра, 1930-йилларда АҚШ коммунистик партиясининг 30 минг аъзоси бўлган. 1939 йилга келиб уларнинг сони 100 минггача кўпайган.

Иккинчи жаҳон урушидан сўнг уларнинг сони кескин камайган ва 1950-йиллар ўрталарида бор-йўғи 10 минг нафар қолган. 2017 йил маълумотларига кўра ҳозирда АҚШ коммунистик партиясининг 5 минг аъзоси бор.

Ўтган асрнинг 60-йилларида айрим америкаликлар коммунистик партия таъсирига тушар экан, улар Кубага борганда Фидел Кастро қандай қилиб ҳаммани йўқсилга айлантирганини кўришса ҳам ўз маслакларидан қайтишмасди.

Ана шундай инсонлардан бири америкалик биолог олим Арнолд Локшин ва унинг хотини Лорен Локшин эди. Улар коммунистик ғояларга шунчалик содиқ эдики, охир-оқибат эр-хотин фарзандлари билан СССРга қочиб келади.

Коммунистлар оиласи

Арнолд Локшин 1939 йилда Сан-Францискода туғилган. 1960 йилда Берклидаги Калифорния университетини тугатган. Сўнг Мадисондаги Висконсин университетида аспирант бўлган. 1965 йилда биохимия бўйича докторлик диссертациясини ёқлаган.

Кейинроқ Ҳарвард университетига ишга ўтган ва у ерда талабаларга биохимиядан дарс берган.

Арнолд Америкада Янги сўллар деб аталган коммунистик ва социал-демократик қарашларга эга ҳаракат аъзоси бўлган. 1960 йилда у АҚШ коммунистик партиясига аъзо бўлади ва Кубага бориб келади.

У асосий ишидан айрилмаган ҳолда бир неча йил АҚШ коммунистик партиясининг Оҳайо штатидаги сиёсий ташкилотчи вазифасида ҳам ишлайди.

1972 йилда Жанубий Калифорнияга кўчиб ўтади ва маҳаллий университетда ишлай бошлайди.

Арнолднинг хотини, Лорен Локшин 1945 йилда Ню-Аркда туғилган. 1967 йилда Майами университетини Америка маданияти йўналишида битиради.

Лорен аспирантурани Ҳайворддаги Калифорния университетида ўқийди ва 1969 йилда Арнолдга турмушга чиқади. Лорен ҳам эри каби Янги сўллар ҳаракати аъзоси, шунингдек урушга қарши бўлганлар ҳаракати активи эди.

Лорен АҚШдаги Ёш ишчилар озодлик ҳаракати аъзоси ҳам бўлган ва унинг Оҳайо бўлими раиси сифатида ишлаган. Бу ташкилот СССРдаги комсомол ташкилотининг Америкадаги ўхшаши эди. Шу сабабли Лоренни 1970 йилда комсомолларнинг 16-съездида қатнашиши учун СССРга таклиф этишади. Кейинчалик у ҳам АҚШ коммунистик партиясига аъзо бўлади.

Эр-хотин Локшинлар АҚШда бирмунча таниқли одамлар бўлишган. Шу сабабли уларни доимо МРБ ёки ФҚБ ходимлари кузатиб юришган. Айниқса 1970 йилда Арнолд Лорен СССРга келиб кетганидан сўнг кузатувлар давомли тус олган.

1980 йилда Арнолд Локшин Хюстондаги онкологик тадқиқотлар лабораториясига ишга киради. Бироқ 1986 йилда уни тўсатдан ишдан бўшатишади. Ўша пайтда у биохимия соҳаси бўйича профессор унвонига эга эди.

Ўша пайтда хусусий компаниялардан бирида косметика маҳсулотлари савдоси бўйича агент бўлиб ишлаётган Лоренни ҳам ишдан бўшатишади. Эр-хотин ишсиз қолишади.

Арнолд ва Лорен уч нафар фарзанд кўришган. Женнифер 1971 йилда, Жеффри 1975 йилда, Майкл эса 1981 йилда туғилган.

СССРдан сиёсий бошпана сўраш

Ишдан бўшатишгани Локшинга ёмон таъсир қилади. Шунда у СССРга кўчиб ўтишга қарор қилади. Бироқ бу ишни ошкора қилишнинг иложи йўқ эди. Шу сабабли эр-хотин Локшинлар Европа орқали СССРга қочишга қарор қилишади.

Локшин оиласи билан аввал ГФРга келади. Шу ерда у совет консулхонасига бориб сиёсий бошпана сўрайди. Советлар унинг сўровини қондиришади ва СССРга келиб яшашга рухсат беришади. Шундан сўнг Локшинлар оиласини Москвага жўнатиб юборишади.

Ўша пайтда Локшин СССРдаги ҳаёт тарзи Америкадагидан кескин фарқ қилишини билмасди. Океан ортидаги шоҳона ҳаётни СССРдаги камтарона ҳаётга тенглаб бўлмасди. Балки у совет иттифоқидаги вазиятни билганда бу давлатдан сиёсий бошпана сўрамасди.

Таниқли олимнинг “чириган капитализм”даги ҳаётдан воз кечиб, СССРдан сиёсий бошпана сўраши совет амалдорларини жуда хурсанд қилиб юборади.

Мамлакатдан ҳар йили минглаб одамлар турли йўллар билан Ғарбга қочиб кетаётган пайтда америкалик оиланинг гарчи улар коммунистик қарашларга эга бўлса ҳам СССРга кўчиб келиши советлар учун кичик бир юпанч, эҳтимолки катта ғалаба эди.

Эр-хотин уч нафар фарзанди билан Москвага етиб келганда уларни кимсан СССР олий совети президиуми раиси Андрей Громико кутиб олади.

Сўнг дарҳол қочоқлар иштирокида матбуот анжумани ташкиллаштирилади. Матбуот анжуманини Арнолд “Бизни энди эркин ҳаёт кутмоқда” деган баландпарвоз гаплар билан бошлайди.

Сўнг Арнолд ва Лорен коммунистик қарашларга эга бўлишгани учун Америка махсус хизматлари ўзларини тинч қўймагани, охири СССРга кўчиб келишга қарор қилишгани ҳақида гапириб беришади.

Матбуот анжуманидаги гаплар қўшиб чатилган ҳолда бироз кўпиртирилиб СССРдаги барча газета ва журналларда берилади. Телевидениеда кўрсатилади, аудио кўринишида радиода эфирга берилади.

Кейинчалик маълум бўлишича, СССР Локшинларга “бегона” эмас, миллати яҳудий бўлган Арнолднинг бобоси ва бувиси бир пайтлар Россияда яшаган, инқилобдан аввал Америкага кўчиб кетишган экан.

Кейинчалик, Россия ОАВларидан бирига берган интервюсида Арнолд нега СССРни танлаганини гапира туриб шундай деганди:

“Ўша пайтда аввалига Кубага кетиш режаси ҳам бор эди. Мен бу давлатда 1960 йилда бўлганман. Бироқ кўп ўтмай АҚШдан Кубага чиқиш бутунлай тақиқланди. Шундан сўнг СССРга келишга қарор қилдик. Чунки Россия бизга бегона эмас, бобом ва бувим шу давлатда туғилган ва яшаган. Ота-онам эса Хитойдаги Харбин шаҳрида руслар орасида туғилган ва уларнинг иккаласи ҳам рус тилини яхши билишарди”.

Ўша пайтда Локшинлар ҳақида эшитганлар ҳайрон қолишади. Кўплаб совет фуқаролари Ғарбга чиқиб кета олмаётган пайтда америкалик қандай қилиб ўз оиласи билан қамоқхонадай бўлган давлатга кўчиб бориши мумкин?

Ёлғон тарғибот кўп ишларга қодир ва у ҳатто Америкада шоҳона яшаётган оилани ғариб бир давлатга қочиб келишга ундай олади. Локшинлар билан айнан шундай бўлади.

СССРдаги ҳаёт ва унутилиш

Локшинлар оиласига дарҳол ҳукуматга тегишли кўп қаватли уйдан тўрт хонали квартира ажратишади. Бу уйлар оддий одамларнинг уйларига қараганда яхшироқ жиҳозланган эди.

Кейин эса Арнолд ва Лоренни дарров ишга жойлаштиришади. Арнолд Н.Блохин номидаги онкология илмий марказида ишлай бошлайди.

Ўша пайтларда Афғон уруши туфайли СССР иқтисодиёти ортга кетаётган, мамлакат муаммолар гирдобига тушаётган даврлар эди. Арнолд буларнинг барчасини кўриб турарди, бироқ ортга қайтишнинг иложи йўқ эди.

АҚШ ҳукумати Локшинлар оиласи СССРга қочиб кетганидан уларнинг фуқаролигини бекор қилган, эр-хотин ортга қайтмоқчи бўлса ҳам катта эҳтимол билан АҚШга киритилмасди. Шу сабабли Арнолд ва Лорен СССРда чидаб яшашга мажбур эди.

Лекин Арнолд сир бой бермасди. 1989 йилда у “Пинҳона террор: АҚШдаги оиланинг сиёсий таъқиб қилиниши тарихи” деб номланган автобиографик асарини чоп эттиради.

Арнолд Горбачёвнинг қайта қуриш ислоҳотларига қарши бўлган. Ўша пайтларда у “Мен демократик эмас, социалистик давлатга келганман”, деб айтиб юрган.

1991 йил СССР парчаланиб кетгач Локшин ишлаётган муассаса ҳам оғир иқтисодий вазиятга тушиб қолади. Лаборатория ёпилади ва Арнолдни ишдан бўшатишади. Эр-хотин СССРга келганидан афсусланади.

Бироқ улар АҚШга қайтиб бора олмасди. Бунга АҚШ ҳукумати қарши бўлмасди, шунчаки Арнолд ва Лореннинг ғурури йўл қўймайди.

Арнолд ва унинг оиласи совет даврида СССР фуқаролигини олишга ҳам улгурмаганди. 1992 йилда Елцин уларга Россия фуқаролигини беради.

Ишсиз қолган Арнолд таржима билан шуғулланади, хотини эса пулли тўгарак очиб болаларга инглиз тилидан дарс бера бошлайди. Лекин барибир вазият оғирлигича қолади.

“СССР парчаланиб кетгач оиламиз учун оғир дамлар бошланди. Лорен ва мени ишдан бўшатишди. Таржима ортидан топаётган пулимиз оилага зўрға етарди. Ўша пайтда бизни танийдиганлар “қийинчиликларга чидай олмай тез орада Америкага қайтиб кетади”, дейишарди. Бироқ менда бундай режа бўлмаган”, деган эди кейинчалик Арнолд.

Интервю ва ёлғизлик

Арнолд Россия ОАВдан бирига сўнгги марта 2017 йилда интервю берганди. Ўшанда у Москвадаги квартирасида ёлғиз яшаётган эди.

Олим интервюда СССР парчаланиб кетгандан сўнг бир неча йил оиласи билан қийин шароитда яшаганини, оқибатда хотини уни ташлаб Америкага кетиб қолганини, болалари билан кўришмаслигини гапириб берганди.

Маълум бўлишича, болалари улғайгач алоҳида яшай бошлашган. Арнолд ва хотини ёлғиз қолган. Кейинчалик Арнолд хотини билан ажрашади ва Лорен АҚШга қайтиб кетади. Шундан сўнг у бутунлай яккаланиб қолади.

Қизи Женнифер физика, математика ва иқтисодиёт бўйича мутахассис бўлган. Ўғли Жеффри ҳам иқтисодиёт йўналишида таҳсил олади ва кейинчалик Қозоғистонга кўчиб ўтади ва Назарбоев номидаги университетни очиб, ўша ерда дарс беради.

Русча Михаил исмини олган Майк Москва давлат университетининг психология йўналишида таҳсил олади. Бироқ у ўз соҳасида ишламайди ва кинематографияга ўтиб кетади.

Михаил Россияда ишлаб юрган бўлса ҳам у анча йиллар аввал АҚШ фуқаролигини олганди. 2021 йилда у АҚШга кўчиб кетади.

2022 йил 24 феврал куни Россия Украинага бостириб киргач Михаил урушга қарши чиқади. Шундан сўнг унга қарши кампания бошлаб юборилади.

Михаил 2020 йилда Михаил Булгаковнинг «Уста ва Маргарита» асари асосида филм суратга олиш ишларини бошлаб юборганди. 2024 йил январ ойида Россияда филмнинг тақдимоти ўтказилади ва бу катта жанжал келиб чиқишига сабаб бўлади.

Умуман олганда совет даврида жуда катта-шов-шувлар билан СССРга қочиб келган ва ҳамманинг эътиборида турган Локшинлар оиласи давлат парчаланиб кетгач барчанинг эсидан чиқди.

Бугун у ёлғиз ҳолда Москвадаги оддий квартирасида давлат томонидан берилаётган камтаргина 20 минг рубл (200 доллардан сал ошади) ҳисобидан яшаяпти.

У анча йиллардан буён гоҳ-гоҳида “Америка имперализми” ҳақида танқидий мақолалар ёзиб уларни турли сайтларда чоп этиб туради. Шунингдек, у СССРнинг парчаланиб кетишида КГБ ва Горбачёвни айблайди.

Шунингдек, анча йиллардан буён ФСБ ўзини синчковлик билан кузатишини, электрон почтасига кириб у ерга келган хабарларни яширинча текшириб туришларини айтади.

Арнолд Локшин оиласи билан узоқ йиллардан буён алоқаси йўқлигига шундай изоҳ беради:

“Мен на хотиним ва на болаларим билан анча йиллардан буён мулоқот қилмайман. Бизнинг ажрашиб кетишимизга турли бўлган қарашларимиз сабаб бўлган. Бу оддий келишмовчилик эмас. Хотиним ва болаларим баррикаданинг нариги томонига ўтишди. Мен эса ўз қарашларим билан бу ёқда қолиб кетдим”.

Ғайрат Йўлдош тайёрлади.