Odamzot hamisha nimagadir ishonib, intilib yashaydi. Ertangi kunga, do‘stlarga, qarindoshlarga va hamda maslakdoshga ishonadi. Agar odamlar orasida o‘zaro ishonch tuyg‘usi bo‘lmaganida, davlatlar, jamiyatlar, oilalar va turgan gapki, bugungi odamlar, bugungi sivilizatsiya ham dunyoga kelmagan bo‘lar edi. Haqiqatan ham shunday. Lekin hozir odamga qon bilan kiradigan o‘zaro ishonch tuyg‘usi va uni suiiste'mol qiluvchilar haqida to‘xtalib o‘tmoqchiman.
Buxoro tumani IIB tergov bo‘linmasi katta tergovchisi, katta leytenant Laziz Rajabov faoliyati davomida ishonchni suiiste'mol qilib dunyo orttirmoqchi bo‘lgan shaxslar qilmishi yuzasidan ko‘plab tergov harakatlarini olib borayapti. Uning navbatdagi tergov ishi – jiyanlarini chuv tushirgan tog‘a xususidadir.
Tog‘a azaldan otaning o‘rnini bosuvchi buyuk zot sifatida qadrlanadi, hurmat qilinadi. Ana shunday zotlar ham ba'zan ishonchni oyoqosti qilib, firibgar, muttaham degan sharmandali nom orttirishini xayolimizga o‘ylab ko‘rmagan ekanmiz.
Shu o‘rinda bir ilova keltirib o‘tsak: “Qahramon”imiz – Naim Rasulov (maqola qahramonlarining ism-familiyasi o‘zgartirilgan) o‘qimishli, rahbar lavozimlarida ishlagan shaxs. Yoshi ellikka yaqinlashgan, ayni paytda oddiy ishchi bo‘lib ishlaydi. U jiyanlari – Dildosh va Dilbarlarning ishonchini qozonib, “devor” ushlatmoqchi bo‘ladi?! Ammo, lekin, biroq...
MA'RAKADAGI KeLIShUV
Mehmonlarning oyoqlari uzila boshlagach, Dildosh Naim tog‘asiga “ketmang, sizga maslahatli ish bor”, dedi. Naim tomog‘ini qirib qo‘ydi va xursand bo‘lib bir chekkaga o‘tirdi. So‘ng “Aka-singillar xorijdan yaxshi ishlab kelgan ko‘rinadi. Menikilar esa nonga tovon...”, deya ko‘ngliga hasad alomati yo‘rg‘aladi.
- Naim tog‘a, Dilbar yangi qurilayotgan namunali uylardan olmoqchi. Shunga yordam bersangiz, albatta sizni ham quruq qoldirmaymiz, - dedi Dildosh mehmonlarni kuzatib bo‘lgach.
- Shumi... gaping... man o‘ylabmanki, - Naim o‘zini arazlagandek ko‘rsatib, yolg‘ondakam ketmoqchi bo‘ldi va oxirgi so‘zini ilmoqli qilib, –ma'rakachang yo‘qmi?! Unda uy keyinga qoldiriladi, - dedi.
Hammasi bo‘ladi. Tushlikka. Bu ish qo‘lingizdan keladimi?!
Dildoshning so‘zlari Naimning nafsoniyatiga tekkanday bo‘ldi. Shu bois u bir qizarib oldi-da, jiyanini gap bilan “yedirish” uchun og‘iz juftladi:
San ham puldor bo‘lib, boylarga o‘xshab...
Naim so‘zini davom ettirmay kulib yubordi. Dildosh ham unga jo‘r bo‘lib, “Qo‘ysangiz-chi, tog‘a”, deya uni ichkariga olib kirdi. Ichkariga Dildoshning onasi Saida xola nabiralarini o‘ynatib turgan ekan. Ular hol-ahvol so‘rashgach, Dildosh onasiga qarab:
- Tog‘am bilan Dilbarning masalasini gaplashib olinglar. Men ungacha u-bu tayyorlatib kelaman. Hozir o‘zini ham chaqirib yuboraman, - deya tashqariga yo‘naldi.
*/*
- Qizim domga qisilib qolgan. U namunali qurilayotgan hovlilardan olmoqchi, - dedi soddadil onaxon Naimga yuzlanib.
- Hovliga katta pul kerak, xola. Dilbarning puli yetarmikan?! – deya o‘smoqchilab so‘radi Naim.
Yetmasa, biz bor, akasi bor...
Naim xolasining gapidan so‘ng ular ancha pul jamg‘arganini sezdi. Birdan ko‘ngliga g‘araz niyat tug‘ilib, shu pullarning egasi bo‘lmoqchi bo‘ldi. Hatto u eshik ochilib, Dilbar kirganini ham sezmay qoldi.
- Tog‘a, onam aytgan bo‘lsalar kerak. Bir qo‘llab yuborsangiz, sira yaxshiligingizni unutmasdik, - dedi Dilbar ham salom-alikdan so‘ng darrov maqsadga ko‘chib. – Yana xizmat xaqingizni beramiz.
Buxoro shahrida tanishim yo‘q. Ammo tumanimizda bor. Lekini borki, tumanimizda yashaydiganlarga beriladi o‘sha namunali...
Naim ataylab gapini uzib qo‘ydi. Chunki ulardan taklif kutayotgandi. Buni Dilbar ilg‘adimi yoki o‘zi taxmin qildimi, harqalay:
Biror iloji bo‘lsa kerak, tog‘ajon, - deya taklifga monand ilmoq tashladi.
Naimga shu kerak edi. U avvaliga tumanda qurilayotgan namunaviy qishloq qurilish uy-joylaridan bank orqali 15 yilga pulini to‘lash sharti bilan yangi hovlilar sotib olish imkoniyati borligini aytdi. So‘ng “Bitta tog‘a yettita otaning o‘rnini bosadi”, degan maqol bejiz aytilmaganligini qistirib o‘tib, ishning “o‘g‘il bola”siga ko‘cha qoldi:
- Agar xohlasangizlar uyni nomimga rasmiylashtirib olishim mumkin. Qurilish ishlari bitgach va albatta, pulini to‘laganlaringizdan so‘ng, Dilbarning nomiga o‘tkazamiz. Bunga muammo bo‘lmaydi. Hammasi qonuniy hal bo‘ladi.
- Narxi nechi pul turadi? – Dilbarning chehrasi ochilib, so‘radi.
Bir yuzi o‘ttiz million so‘m atrofida, - deya Naim uyning olish tartibini tushuntira ketdi. – Dastlab, yigirma besh foizini birlamchi to‘lov sifatida bankka to‘lash shart. Qolganini esa o‘n besh yil davomida har oyda bankka qismlarga bo‘lib to‘lanadi. Masalan, ayni paytda dastlabki to‘lovi o‘ttiz besh million so‘mdan nari beri bo‘ladi, - u ona va qizning berilib eshitayotganidan foydalanib, ishonchliroq va uchrab turadigan “unumli” kelishuvni o‘rtaga tashladi. – Bu kabi uylarni hamma ham olavermaydi. Buning evaziga ba'zibir mansabdor shaxslarga “shapka” berish kerak. Usiz ish bitmaydi.
Dilbar ajablanmadi. U bunday bo‘lishini ilgaridan bilardi. Shu bois “shapka”ning miqdorini so‘radi. Naim ikki nafar mansabdor shaxsga 3800 AQSh dollar va kotibaga 100 AQSh dollar bermasa bo‘lmasligini aytdi.
Shunday qilib, ona va qiz Naimning hiyla tuzog‘iga osongina ilindi.
2013 yilning mart oyi oxirlarida Naim ulardan 3900 AQSh dollar miqdoridagi pullarini qo‘lga kiritdi.
Shu o‘rinda yana bir ilova keltirsak: Naim 2013 yilning yanvar oyida “Shexoncha” mahallasida qurilayotgan namunaviy uy-joylardan olmoqchi bo‘lib, tuman hokimligiga ariza yozgan edi. Uning arizasi qanoatlantirilib, navbatga qo‘yilgandi. Dilbar uy olmoqchi bo‘lganidan so‘ng, u arizasini tezlatishga harakat qildi.
Oradan bir oy o‘tmasdan Naimga hokimiyatdan xushxabar aytib qolishdi. U go‘yo qanot chiqarib, Saida xolasiniki tomon uchdi.
Ariza qanoatlantirildi. Endi biz boshlang‘ich to‘lovni to‘lashimiz kerak, - dedi Naim xolasiga.
Ertasi kuni ular Qishloq qurilish bankining Buxoro tuman filialida uchrashishdi. Kelishilganday bank kassasiga 35 million so‘m pulni Naim Rasulovning nomiga rasmiylashtirilayotgan uy uchun to‘lashdi. Bu quvonchli kun esa Saida xolanikiga “yuvildi”. Ziyofatda ham Naim uy masalasida gapirib, hammasi yaxshi bo‘lishini qayta-qayta takrorlab, jiyanlarini ishontirdi. Ko‘p o‘tmay Dildosh va Dilbar xorijdagi ishlarini davom ettirish maqsadida jo‘nab ketishdi.
Sentyabr oyida Saida xola farzandlariga qo‘ng‘iroq orqali uy uchun har oylik foiz puli sifatida jami 15 million 650 ming so‘mdan ziyodroq pulni to‘lashlari to‘g‘risida Naim bank xabarnomasini keltirganini ma'lum qildi. Dildosh Fazila singlisining turmush o‘rtog‘idan qarzga pul olib turishlarini aytdi. Shu tariqa, bankning xabarnomasidagi pul foiz sifatida to‘landi.
2014 yilning aprel oyida Dilbar kelganini eshitgan Naim oyog‘ini qo‘liga olib, Saida xolasinikiga chopdi. Ular bilan u yerdan, bu yerdan picha gaplashib, maqsadga ko‘chdi:
- Dilbar, yana uyning to‘lovi uchun 28 million so‘m berishing kerak. Bu pulni to‘lamasang tug‘averadi.
- Naim tog‘a, kam-kam o‘n besh yil davomida to‘laysan, degandingiz. Bu nimasi? – hayron bo‘lib so‘radi Dilbar.
- Keyinroq summalari kamayadi.
Dilbar Naimdan shubhalandimi yoki qonuniy yo‘l bilan pul berishni xohladimi, harqalay onasi va jiyani oldida tog‘asidan tilxat yozdirib oldi.
Bankka o‘zingiz borib to‘lasangiz ham bo‘ladimi? – Dilbar katta summa chiqim bo‘lganidan haliyam o‘ziga kelolmaganligini namoyishkorona oshkor qildi.
Dilbarning bu ishi Naim uchun ayni muddao edi. U jiyanining ko‘nglini xotirjam qilib, sekingina “quyon”ning rasmini chizdi.
YaNA PULMI, TOG‘A!
Naimning gapidan so‘ng Dildoshning xunobi oshdi. Ammo o‘zini zo‘rg‘a qo‘lga olib:
- Yana pul deysizmi, tog‘a?! Qayerdan olaman? – dedi.
- Jiyan, uyning pulini qanchalik tez to‘lab tugatsak, uy ham Dilbarning nomiga tezroq o‘tadi. Qolaversa, har oylik foiz pullarini to‘lamasdinglar. Bu senga ham, singlingga ham qulay, - deya Naim ayyorona qarash qildi.
- Mayli, siz aytganchalik bo‘la qolsin. Lekin katta miqdorda pulim yo‘q. Dilbar ham yaqinda ketdi.
- Dildoshjon, seni tushunaman, - dedi Naim anchadan beri o‘ylab yurgan rejasini amalga oshirishga kirishib. – Ko‘pincha xorijda bo‘lasan. "Spark"ni hech kim haydamaydi. Shuni nomimga o‘tkazib ber. Men uni sotib, pulini bankka to‘layman. Sen ham ovora bo‘lib yurmaysan.
Noiloj qolgan Dildosh tog‘asining taklifiga rozi bo‘ldi:
- Tog‘a, "Spark"imiz qancha ketadi?
- O‘ttiz olti millionga sotsa bo‘ladi. Balkim undan sal ko‘prog‘iga ham...
- Yaxshi tog‘a. Uydagilar bilan maslahatlashib ko‘ray. Qolganini ertaga gaplashamiz.
- Otni qamchilab bosmaysanmi, jiyan! Bu safar ishlab, “Neksiya” olasan. Maslahat-paslahatingni yig‘ishtir, - dedi Naim o‘zini xafa bo‘lganday ko‘rsatib.
Ma'qul...
Shunday bo‘lsa ham Dildosh onasi va xotini bilan maslahatlashdi. Ular ham rozi bo‘lishdi. Ayniqsa, onasining gapi ishni tezlatishga sabab bo‘ldi:
- Naim bir baloni bilmasa gapirmaydi. Yana omading chopsa, "Neksiya"li bo‘lasan.
*/*
Dildosh Naimga qo‘ng‘iroq qilib, notarial idorasiga borish kunini rejalashtirdi. Biroq to‘satdan Naim shamollab shifoxonaga tushib qolgani hech kimga shubha uyg‘otmadi. U Dildoshning ikkinchi qo‘ng‘irog‘iga kulimsirab javob berdi.
Burga tepdi, jiyan! Shifokorlar yotib davolanmasangiz bo‘lmaydi, deyishayapti. Shuning uchun mashinani onamning nomiga rasmiylashtira qolinglar. Men onamga tushuntirganman, - deya Naim xastaligini oshkor qilish maqsadida bir-ikki yo‘talib, “voy jonim”, deb ham qo‘ydi. Uning bu holatini qo‘l telefonida eshitib turgan Dildosh ham: “Bechora tog‘am, yomon shamollabdi”, deb o‘yladi va unga tezroq tuzalishini tiladi.
Shunday qilib, Dildosh “Spark” avtomashinasini xolasi – Chamanoy opaning nomiga rasmiylashtirib berdi. Naim esa singlisiga olayotgan uy uchun bankka 36 million so‘m to‘lamoqchi bo‘ldi. Bu masala ikkala tomonning guvohlari o‘rtasida aytib-eshitildi.
Dildosh xorijdagi ishiga qaytishdan oldin ko‘nglini xotirjam qilish maqsadida bankka bordi. Bank xodimlaridan 2014 yil aprel oyidan keyin Naim Rasulovning nomiga 28 million va 36 million so‘m tushgan tushmaganligini so‘radi. Bank xodimlari uni lol qoldirdi. Chunki pullar tushmagan ekan. U darrov o‘zini qo‘lga olib, Naim bilan uchrashdi. Tog‘asi qo‘rqoq oldin musht ko‘tarar qabilida, tutoqib:
Sen nega bankka borasan? Sening ishing bo‘lmasin, pulni to‘layman deb olganmanmi, demak to‘layman. Yana aniqrog‘i, o‘n besh yil davomida to‘lab yopaman, - deya g‘udurlandi.
Dildosh ham tog‘asining muomalasidan tutoqib ketmoqchi bo‘ldi. Biroq shaytonga hay berdi. U muloyimlik bilan gapirdi:
O‘zingiz tezroq to‘lasang, foizi bo‘lmaydi, degandingiz. Bunaqada foizi ko‘payadi.
Naim oshirib yuborganini sezdi. Hozir Dildosh bilan muomala qilmasa, amaldagi rejasi barbod bo‘lishini xayoliga keltirib, tishlarini g‘ijirlatib qo‘ydi. So‘ng o‘zini tinchlantirib, to‘nini o‘ngaytirib kiydi:
- Jiyan, xolamdan olgan 28 million so‘mga Romitan tumanidan do‘kon va unga mahsulot sotib oldim. Savdo-sotiq ishlarim yaxshilanishi bilan pullarni bankka topshiraman. Mashinani esa bir-ikki oy minay, keyin sotaman.
- Ichidan pishgansiz, tog‘a. Ammo foizi ko‘payib ketsa, o‘zingiz to‘laysiz. Menga farqi yo‘q, - Dildosh gapning o‘g‘il bolasini aytdi.
- Buyog‘idan xavotirlanma. O‘sha pulni 30 million so‘m qilib to‘layman. Foizi ham kechikmaydi. Ko‘nglingni tinch qilib, safaringga bexovotir ketaver, - dedi Naim ham yolg‘onni yamlamay yutib.
*/*
Saida xola Buxoro tumanidagi Shexoncha aholi punktida qizi uchun qad rostlayotgan kottejga kelib, ustalarning holidan xabar olib ketardi. Imoratning ta'mirlash ishlari tugagach, Saida xola ikki-uch kunlab yashab, so‘ng shahardagi uyiga qaytardi. Ana shunday kunlarning birida bank xodimlari kelib, uy uchun pul to‘lanmayotganligini, shu bois ham shartnoma bandlari buzilayotganligini aytib, Naimni so‘rashadi.
- Naimni bilmayman, o‘rgilaylar, - deydi onaxon soddaligiga borib. – O‘zi qancha to‘lash kerak?
O‘n million so‘m bankka to‘lamasanglar shartnomani buzamiz, - dedi bank xodimlardan biri.
Saida xola bank xodimlari ketgach, darhol Dildoshga qo‘ng‘iroq qildi va bo‘lgan holatni tushuntirdi. Ko‘p o‘tmay Dildosh safardan kelib, bankka aytilgan pulni to‘ladi.
Shundan so‘ng, Dildosh Naim tog‘asi bilan uchrashib, uyni butunlay Dilbarning nomiga rasmiylashtirib berishini iltimos qildi. Naim esa bugun-erta, deb buni orqaga tashlab yurdi. Bu orada aka-singil yana xorijga safar qilishdi.
Oradan bir yil o‘tib, safardan qaytishgach, Dildosh yana Naim tog‘asini yo‘qlab, telefon qildi. Naim yana va'dani quyuq berib, uchrashishni paysalga solib yurdi. Dildoshning keyingi qo‘ng‘iroqlariga esa umuman javob bermadi. Aksincha, telefon raqamini o‘chirib qo‘ydi.
Dildosh noiloj Naimnikiga bordi. Uyidan esa uni topolmadi. Oilasidagilar ham keyingi paytlarda u kelmayotganini aytib, Naimning childirmasiga o‘ynashardi. Buni sezib qolgan va yangasidan bir xil javob olgan Dildosh oxir-oqibat andishalikni orqaga surib, Buxoro tuman IIBga murojaat qildi. Jiyanlarini aldab, ishonchiga kirib, mo‘maygina daromadga ega bo‘lgan Naim Rasulov darhol qo‘lga olindi.
Tergov harakatlari davomida uning asli niyati ayon bo‘ldi. Ya'ni uy haqidagi cho‘pchagi bilan jiyanlarni chuv tushirib, nomiga bo‘lgan kottedjning xarajatlarini bir qismi - 61 million so‘mini to‘lattirdi. Bundan tashqari, yana 28 million so‘m pulni va Dildoshning nomidagi “Spark” avtoulovini 36 million so‘mga hisoblab, bankka topshiraman, deb aldab jiyanlarning ishonchini suiiste'mol qildi. Bunda unga jiyanlarining o‘zbekona ishonuvchanligi, soddaligi qo‘l keldi.
Ushbu voqeaga xotima yasar ekanmiz, nazarimda firibgarlar birovni emas, balki o‘zini o‘zi aldayotgandek tuyuladi. Qolaversa, ular boshi berk ko‘chaga kirib, chiqishga yo‘l topolmayotgan kishini eslatadi. Naim Rasulov ham xuddi shunday ahvolga tushdi va qilmishiga yarasha jinoiy javobgarlikka tortildi.
