O‘zbekistonda kon ajratish tartibi belgilandi 

Vazirlar Mahkamasining qarori bilan Foydali qazilmalarni qazib olish uchun kon ajratish tartibi to‘g‘risidagi nizom tasdiqlandi.
 
Nizomga ko‘ra, qazib olish uchun kon ajratish litsenziyaga muvofiq yer qa'ridan foydalanish huquqini tasdiqlaydigan hujjat hisoblanadigan kon ajratish dalolatnomasi asosida beriladi. 
 
Foydali qazilmalar konini yoki uning bir qismini litsenziyasiz va kon ajratmasisiz yoki uning chegarasidan tashqarida qazib olish taqiqlanadi 
va ishlab chiqarish xarajatlari qoplanmagan holda belgilangan tartibda to‘xtatiladi. 

Foydali qazilmalarni qazib olish uchun kon ajratmasi yer osti uchastkasidan foydalanish huquqini beruvchi litsenziya asosida kon ajratish dalolatnomasini belgilangan tartibda rasmiylashtirgan (olgan) O‘zbekiston Respublikasining, boshqa davlatlarning yuridik va jismoniy shaxslariga, fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarga berilishi mumkin. 

Foydali qazilmalar konini yoki uning bir qismini ishlatish uchun kon ajratmasi asosiy zaxiralar va u bilan birgalikda joylashgan foydali qazilmalar va ularning tarkibidagi komponentlar zaxiralari O‘zbekiston Respublikasi Davlat geologiya qo‘mitasi huzuridagi Foydali qazilmalar zaxiralari bo‘yicha davlat komissiyasi tomonidan tasdiqlanishi va kon belgilangan tartibda sanoat yo‘li bilan o‘zlashtirish uchun berilishi, shuningdek, litsenziya va yer qa'rini muhofaza qilish hamda ishlarni bexatar olib borish qoidalari va normalari talablari hisobga olingan holda bajarilgan foydali qazilmalarni qazib oluvchi korxonalarni qurish, rekonstruksiya qilish yoki kengaytirishning tasdiqlangan loyihasi mavjud bo‘lgan taqdirda beriladi. 

Tajriba-sanoat ko‘lamida foydali qazilmalarni kavlab olish kon ajratmasi bermasdan (neft va gaz konlari bundan mustasno) litsenziya yer qa'rini geologik jihatdan o‘rganish muddatiga, biroq 5 yildan ortiq bo‘lmagan muddatga berilgan litsenziya va belgilangan tartibda tasdiqlangan va konchilik munosabatlarini tartibga solish sohasida maxsus vakolatli organlar bilan kelishilgan loyiha asosida beriladi. Tajriba ishlari tugagandan so‘ng, sanoat ko‘lamida qazib olish uchun ushbu foydalanuvchi Nizomda belgilangan tartibga muvofiq kon ajratmasini rasmiylashtirishi kerak. 

Neft va gazni tajriba-sanoat yo‘li bilan qazib olish O‘zbekiston Respublikasi Davlat geologiya va mineral resurslari qo‘mitasi tomonidan 
uch yildan ortiq bo‘lmagan muddatga beriladigan litsenziya va Davlat geologiya qo‘mitasi huzuridagi Kon-geologiya faoliyatini nazorat qilish inspeksiyasi tomonidan beriladigan va belgilangan tartibda kon ajratmasi rasmiylashtirilgan holda kon ajratmasi asosida amalga oshiriladi. 

Kon ajratmasi loyihalari va tajriba-texnik foydalanishning texnologik sxemalari operativ tasdiqlangan zaxiralarga tuzilishi mumkin. Konlarni tajriba-sanoat yo‘li bilan foydalanish uchun ishga tushirish qazib olishning ushbu bosqichiga qo‘yiladigan talablarga rioya qilingan taqdirda mumkin bo‘ladi. Shoshilinch kon ajratmasi berish tartibi va talablari muddatsiz kon ajratmasi berish bilan ayni bir xildir. 

Foydali qazilmalarni kavlab olish uchun qurilayotgan, rekonstruksiya qilinayotgan va kengaytirilayotgan korxonalar uchun kon ajratish ushbu korxonalar qurilishi, rekonstruksiya qilinishi yoki kengaytirilishi boshlanishidan oldin rasmiylashtiriladi.

Foydali qazilmalarni kavlab oluvchi va foydali qazilmalar konlarini ishlatuvchi korxonalar qurilishi uchun yer uchastkasi ajratish kon ajratilgandan keyin O‘zbekiston Respublikasining yer haqidagi qonunlarida nazarda tutilgan tartibda amalga oshiriladi.

Yer qa'ridan foydalanuvchi tomonidan unga ajratilgan konni boshqa yuridik va jismoniy shaxslarga berish taqiqlanadi. Korxonaning nomi o‘zgargan taqdirda kon ajratish dalolatnomasi va topografiya rejasi nusxasidagi yozuv qayta rasmiylashtiriladi.

Korxonalar, binolar, inshootlar, aholi punktlari, shaharsozlik faoliyatini tartibga soluvchi umumdavlat va mahalliy ahamiyatga ega obektlar va alohida qo‘riqlanuvchi hududlar (kurortlar, o‘rmonzor bog‘lar, qo‘riqxonalar, suv ta'minoti manbalari va boshqalar), daryolar, suv havzalari, tarix, madaniyat va san'at yodgorliklari, qimmatli qishloq xo‘jaligi ekin maydonlari, chegara zonalari, aerodromlar, maxsus vazifali poligonlar, ajratib olingan zonalar, mustahkamlangan rayonlar, qabristonlar va boshqa obektlar joylashgan joy hududi ostidagi foydali qazilma konlarini ishlatish uchun kon ajratish mahalliy davlat hokimiyat organlari, Davlat ekologiya qo‘mitasi, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari, shuningdek, qonun hujjatlarida belgilangan tartibda kon ishlari uchun beriladigan hududda joylashgan yer uchastkasidan doimiy va vaqtincha foydalanish huquqiga ega bo‘lgan yuridik va jismoniy shaxslar bilan kelishilgandan keyin amalga oshiriladi.

Maxsus vazifali yerlar doirasida kon ajratish qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi.

Yer uchastkasidan foydalanish (egalik qilish) huquqining mavjudligi ushbu uchastkada joylashgan foydali qazilmalarni qazib olish huquqini bermaydi.

Foydali qazilmalarni kavlab olish bo‘yicha korxonalarni qurish, rekonstruksiya qilish va kengaytirish ishlarini mablag‘ bilan ta'minlashga faqat kon ajratilishini tasdiqlovchi dalolatnoma, shuningdek, davlat ekologiya ekspertizasining ijobiy xulosasi mavjud bo‘lganda yo‘l qo‘yiladi va ular olib qo‘yilganda to‘xtatiladi.

Yer egalari va yerdan foydalanuvchilar ularga berilgan yer uchastkalari doirasida yer qa'ridan keng tarqalgan foydali qazilmalarni, yer osti suvlarini xo‘jalik va maishiy ehtiyojlar uchun qazish maqsadida litsenziya va kon ajratish dalolatnomasi olmasdan quyidagi shartlarga rioya qilish sharti bilan foydalanish huquqiga ega bo‘ladilar:

keng tarqalgan foydali qazilmalarni kavlab olish ochiq usulda, bir o‘yiqning balandligi ikki metrdan ortiq bo‘lmagan va Inspektsiya bilan kelishgan holda amalga oshirilishi kerak;

ishlar texnika xavfsizligi qoidalariga rioya qilingan holda olib borilishi kerak;

unumdor qatlamni olib tashlash va saqlash, shuningdek, buzilgan yerni keyinchalik qayta tiklash masalasi hal etilishi kerak;

kon ishlari boshlanishidan 10 kun oldin Inspektsiya va mahalliy hokimiyat organlari xabardor qilinishi kerak;

qazib olingan keng tarqalgan foydali qazilmalar va yer osti suvlaridan 
yer uchastkasi egasi (foydalanuvchi)ning xo‘jalik yoki maishiy ehtiyojlari uchungina foydalanilishi kerak. 

Foyda olish maqsadida qazib olingan foydali qazilmalarni boshqa korxonalar, tashkilotlar va fuqarolarga sotish yoki berishga yo‘l qo‘yilmaydi.

Kon ajratishga qo‘yiladigan asosiy talablar

Kon ajratish yer osti boyliklaridan foydalanuvchiga konni sanoat yo‘li bilan o‘zlashtirish uchun berish-qabul qilib olish dalolatnomasi bo‘yicha sanoat yo‘li bilan o‘zlashtirish uchun beriladigan tasdiqlangan zaxiralar joylashgan butun maydonga va uning chuqurligiga beriladi.

Ushbu talab foydali qazilmalarning birgalikda joylashgan bir necha turlaridan iborat bo‘lgan kompleks konlarga nisbatan ham tatbiq etiladi.

Yirik konlarni ishlatish uchun kon ajratmasi mustasno hollarda ushbu konning muayyan uchastkasidan foydalanish huquqiga litsenziyasi bo‘lgan ikki 
yoki bir necha yer qa'ridan foydalanuvchilarga berilishi mumkin.

Bir maydonda joylashgan har xil turdagi foydali qazilma konlarini ishlatish zarurati tug‘ilganda kon ajratmasi har bir konni ishlatish uchun alohida beriladi. Ushbu holda, shuningdek,yirik foydali qazilma konlari bir necha yer qa'ridan foydalanuvchilar tomonidan qazilganda konni yoki uning qismlarini qazish izchilligi hamda kon ishlari o‘zaro aloqadorligi yer qa'ridan topilgan zaxiralarning eng to‘liq, kompleks va iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq qazib olinishini, yer osti boyliklari to‘g‘risidagi qonun hujjatlari va ishlarni bexatar olib borish talablari bajarilishini ta'minlashi kerak.

Bir maydondagi neft va gaz gorizontlari ikkita yer qa'ridan foydalanuvchi tomonidan qazib olingan xollarda ushbu Nizomda belgilangan tartibda ikkita mustaqil kon ajratmasi rasmiylashtirilishi zarur.