Amerikadagi saylovlarga o‘lim aralashdi. Bundan kim yutadi?

«Men yangi haftada nomzodimni ko‘rsataman. Bu ayol kishi bo‘ladi. O‘ylaymanki, bu lavozimni ayol kishi egallashi kerak, chunki ayollar menga erkaklardan ko‘ra ko‘proq yoqadi», degan Tramp dam olish kunlari o‘tkazilgan miting chog‘ida.

Umrbodga saylanadigan 9 kishidan iborat Oliy suddagi mafkuraviy muvozanat Qo‘shma shtatlardagi qonunchilik qarorlarini qabul qilishda muhim o‘rin tutadi.

2016 yil fevralida Barak Obama Oliy sud a'zosi, konservator Antonin Gregori Skalia vafot etgach, uning o‘rniga liberal Merrik Garland nomzodini ilgari surganida respublikachilar ko‘pchilikni tashkil etgan Senat bunga yo‘l qo‘ymagandi. Keyinroq Senatdagi respublikachilar yetakchisi Mitch Makkonnell bu qarorni prezidentlik saylovlari yaqinligi bilan izohlagandi.

«Biz hozirda prezidentlik saylovlari jarayonining o‘rtasida turibmiz. Biz Oliy sudning keyingi a'zosi kim bo‘lishini Amerika xalqi tanlashi kerak deb hisoblaymiz», degandi o‘shanda Makkonnell. Uning nuqtayi nazariga ko‘ra, 2016 yil fevrali (saylovlargacha 9 oy bor edi) AQShda saylovlar jarayoni o‘rtasi bo‘lgan, 2020 yilning sentyabrida esa (saylovlargacha 1,5 oy vaqt qoldi) vaziyat boshqacha. U hozirda Tramp taklif qiladigan nomzodni darhol ko‘rib chiqishga tayyorligini aytmoqda. 

BBC’ning siyosiy sharhlovchisi Entoni Zurker Oliy sudning yangi a'zosi tayinlanishi hozirgi murakkab sharoitda qanday muhim rol o‘ynashi haqida tushuntirish berdi.

Tramp Ginzburg o‘rniga nomzodni saylovlardan oldin tayinlay oladimi?
Donald Trampda prezidentligi davrida 9 kishidan iborat Oliy sud hay'atiga uchinchi marta o‘z nomzodini tayinlash imkoniyati paydo bo‘ldi. 2016 yilgi saylovlarda g‘alaba qozonganida u Nil Gorsachni sudyalikka tayinlagandi, 2019 yilda esa Brett Kavano nomzodini umrbod hakamlikka o‘tkazgan. Shundan so‘ng Oliy sudda konservatorlar soni liberallar sonidan oshib ketgandi - 4 nafar liberalga qarshi 5 nafar respublikachi. Ginzburg xonimning o‘rniga ham Tramp nomzodi qo‘yilsa, Oliy sudda konservatorlarning ustunligi yanada mustahkamlanadi.

Prezident bu ishni noyabrdagi saylovlargacha yoki undan keyin qilmoqchi. Agar saylovlar natijalariga ko‘ra respublikachilar Senatdagi ustunlikni boy berishsa ham, Tramp tomonidan taklif qilingan nomzodning tasdiqlanishi yil oxirigacha ro‘y berishi mumkin, bu vaqtda palatalarning eski tarkibi o‘z vakolatlarini saqlab qolishgan bo‘lishadi.

Bu o‘rinni shu yildayoq to‘ldirishga bo‘lgan har qanday urinish demokratlarga respublikachilarni ikkiyuzlamachilikda ayblash uchun bahona bo‘ladi. Ular respublikachilar, xususan, ularning Senatdagi yetakchisi Mitch Makkonnell 2016 yilda muddati tugayotgan demokrat prezident Barak Obamaga Oliy sudda bo‘shab qolgan o‘rinni o‘z nomzodi bilan to‘ldirishiga ruxsat berishmaganini va Trampning g‘alabasini kutib, u taklif qilgan nomzodni tayinlashganini unutishmagan.

O‘shanda respublikachilar saylovchilar o‘z so‘zini aytishi kerakligini aytishgandi. Keyinroq Makkonnell va Respublikachilar partiyasining boshqa ayrim vakillari bunday qoida bir partiya ham Senatni, ham ijro etuvchi hokimiyatni nazorat qilayotgan vaqtda tatbiq etilmasligi haqida gapira boshlashdi - hozirda aynan shunday vaziyat yuzaga kelgan.

Tramp ilgari suradigan nomzod tasdiqlanadimi?
Bu arifmetikaga va hammasi qachon sodir bo‘lishiga bog‘liq.

Respublikachilar hozirda Senatda 53 o‘ringa ega, Oliy sudga nomzodni tasdiqlash uchun 50 ovoz yetarli bo‘ladi.

Ammo hozirdanoq erkin fikr yuritishi bilan tanilgan respublikachi senatorlar - Men shtatidan bo‘lgan Syuzan Kollinz va alyaskalik Liza Murkovski agar noyabrdagi saylovlarda Jo Bayden g‘alaba qozonsa, Ginzburgning o‘rniga yangi sudyani aynan u tayinlashi uchun imkon berishlarini - Trampning nomzodiga qarshi ovoz berishlarini aytishgan.

Kollinz bu yil qayta saylanadigan respublikachi senatorlardan biri, ammo unga g‘alaba kafolatlanmagan. Bu senatorlarga bosim haddan tashqari yuqori: bir tomondan ular mo‘'tadil saylovchilarni o‘zlariga og‘dirishlari, boshqa tomondan o‘zlarining konservativ elektoratini saqlab qolishlari kerak bo‘ladi.

Respublikachi senatorlar Oliy sudning yangi a'zosini tayinlashni saylovlardan keyinga qoldirish orqali vaziyatni yumshatishlari ham mumkin. Senatorlar saylovoldi kampaniyasi olib borishlari lozimligi hisobga olinsa, ularga sudyani saylovgacha tayinlash uchun ham tinglovlarni, ham ovoz berish jarayonini rejalashtirish juda qiyin bo‘ladi.

Ammo agar ular bu tayinlovni keyinga qoldirishsa, Bayden va demokratlar prezidentlik saylovida g‘olib chiqishsa, demokratlarning g‘azabi yanada qo‘rqinchliroq tus oladi, ular respublikachilarni xalq irodasini inkor etishda ayblay boshlashadi.

Oliy sudda kim o‘tirishi nega bunchalik muhim?
Mazkur tayinlov atrofidagi vaziyat nafaqat Ginzburgning o‘limi saylovlar arafasiga to‘g‘ri kelgani tufayli, balki bu tayinlovning oqibatlari Amerika adliya tizimi uchun sezilarli bo‘lishi mumkinligi tufayli ham shov-shuvga aylandi.

Tramp Ginzburg xonimning vorisi sifatida okrug apellyatsiya sudi sudyasi Emi Koni Barrett nomzodini ko‘rsatishi ehtimoli yuqori, u prezident tomonidan avval ham ikki marta Oliy suddagi vakansiya uchun nomzod sifatida ko‘rilgandi. Agar u yoki Trampning boshqa bir nomzodi Ginzburgning o‘rnini egallasa, bu suddagi mafkuraviy kuchlar muvozanatini o‘ngchilar tomonga keskin og‘dirib yuboradi.

Bu holatda liberallarning shu yil boshida abort, immigratsiya va prezident vakolatlari masalalari bo‘yicha qiyinchilik bilan erishilgan g‘alabalari o‘rnini konservatorlarning g‘alabalari egallashini kutish mumkin.

Sud yaqin orada Obamaning sog‘liqni saqlash tizimidagi islohotlari va bir jinsli oilalarga farzand asrab olish huquqi berilishi kabi masalalarda qaror qabul qilishi kerak. Keyinroq qurol olib yurish va saqlash haqidagi, saylov qonunchiligi haqidagi, odil sudlov va din erkinligi to‘g‘risidagi qonunlar ko‘rib chiqilishi ko‘zda tutilgan - konservatorlar 9 o‘rindan 6tasiga egalik qila boshlashsa, Oliy sudning Amerika jamoatchiligini ikkiga ajratuvchi ushbu masalalardagi pozitsiyasi hozirdagi kabi bo‘lmasligi tayin.

Bu Trampga yoki Baydenga prezidentlik kampaniyasida yordam beradimi?
Mamlakatda koronavirus pandemiyasi tufayli yuzaga kelgan iqtisodiy va ijtimoiy holat, politsiyachilarning shafqatsizligi va irqchilikka qarshi namoyishlardan keyin ham prezidentlik poygasida Tramp va Baydenning imkoniyatlarini teng baholash mumkin.

Bayden so‘nggi bir necha oy mobaynida Trampni katta bo‘lmagan farq bilan ortda qoldirayotgandi - umummilliy so‘rovlarda ham, «tebranuvchi shtatlar»da ham - bu esa ko‘pchilik amerikaliklar kimga ovoz berishini belgilab olgani to‘g‘risida tasavvur uyg‘otardi.

Ginzburgning o‘limi esa poygada yangi noaniqlikni keltirib chiqardi.

2016 yilda Oliy sud hay'atida vakansiya yuzaga kelishi Trampning tarafdorlarini safarbar etishda qo‘l kelgandi - ular orasida buni sudning abortga ruxsat berish to‘g‘risidagi qarorini qayta ko‘rib chiqish imkoniyati deb bilgan yevangelistlar ham bor edi. So‘rovlardan ma'lum bo‘lishicha, aynan shu vakansiya saylov uchastkalariga konservativ qarashlardagi saylovchilar ko‘proq kelishini ta'minlagan, bu esa Trampning g‘alabasida ma'lum darajada hissa qo‘shgan.

2020 yilgi saylovlar arafasida ham Oliy sud hay'atidagi o‘rinlarning biri bo‘shashi saylovlarga xuddi shunday ta'sir ko‘rsatishi ehtimoli mavjud. Agar respublikachilar saylovlargacha sudyani lavozimga tayinlashsa, bu o‘ng qarashlar tarafdorlariga uning boshqaruvi davrida shuncha tartibsizlik yuzaga kelganiga qaramay nima uchun Trampni qo‘llashlari kerakligini esga soladi.

Boshqa tomondan, Rut Beyder Ginzburgni salkam ilohiylashtirgan, uning qiyofasidagi haykalchalarni sotib oladigan, u haqidagi filmlar va hujjatli ko‘rsatuvlarni tomosha qilib yetishgan avlod, uning sog‘ligi haqida qayg‘urib kelgan liberallarda saylovga borish uchun katta sabab bor - uning merosini himoya qilish. Agar Ginzburgning o‘limi yoshlarda va siyosatdan uzoqroq bo‘lgan boshqa saylovchilarda entuziazm o‘sishiga olib kelsa, bu o‘lim demokratlar foydasiga xizmat qilishi ham mumkin.

Umuman olganda, oldinda to‘la mavhumlik, ammo Bayden ustunlik qilayotgan poyga dinamikasidagi vaziyatni murakkablashtiruvchi har qanday o‘zgarish - Tramp uchun yaxshi yangilikdir.

Demokratlar qanday qasd olishi mumkin?
Bir narsa aniq: agar Tramp saylovga qadar Ginzburg o‘rniga o‘z odamini qo‘yishga ulgursa va noyabrda Bayden va demokratlar g‘alaba qozonishsa, so‘llar qasos olish ishtiyoqida yona boshlashadi.

Agar respublikachilar baribir o‘z nomzodlarini tayinlashsa, qanday siyosiy o‘ch olinishi haqida muzokaralar ham boshlangan.

Quyidagilar shunday oshkora qadamlardir - yaqinda bunday choralar haddan tashqari radikal choralar sifatida qaralardi, endi esa muhokama qilishmoqda: filibasterni bekor qilish (Senatda ozchilikni tashkil qiluvchilar istalgan qonun loyihasi muhokamasini ortga surishiga imkon beruvchi qoida), Oliy suddagi sudyalar sonini oshirish va yangi o‘rinlarni liberallar bilan to‘ldirish, demokratlar ustunlik qiluvchi Kolumbiya poytaxt okrugi va Puerto-Riko hududlarida yangi shtatlar barpo etish.

2020 yil Amerika uchun barcha jabhalarda og‘ir keldi - siyosiy, ijtimoiy, madaniy jihatdan. Endi bularga Oliy suddagi o‘rin uchun kurash qo‘shildi va bu jang avvalgilaridan ko‘ra shiddatli bo‘lishi kutilmoqda.