Soxta kooperativ: Qashqadaryoda davlat mablag‘larini talon-toroj qilishning o‘ziga xos usuli «ixtiro» qilindi

Asl mohiyatni tushunishingiz uchun voqeani bir boshidan hikoya qilib beramiz. Erinmay oxirigacha o‘qishingiz so‘raladi.

Qarshi tumanida kooperatsiya tashkil etilishi

Demak, 2020 yili Qarshi tumanida «SULTON TEX GROUP» klasteri tugatilib (bu haqda Kun.uz’da ko‘p chiqish qilingan edi), 27 aprel sanasida uning o‘rniga «SILVER FIBER AGRO KOOPERATSIYASI» MChJ tuziladi.

Xullas, «SULTON TEX GROUP» klasteri o‘rniga tuzilgan kooperatsiya MChJning Nizom jamg‘armasi 200 mln so‘m qilib belgilanadi, uning 50 foizi «Beshkent paxta tozalash zavodi» AJga, 25 foizi Astonov Bahriddin Ergashevichga, yana 25 foizi Mo‘minov Nurbek Davronovichga tegishli etib belgilanadi.

Lekin fermerlar kooperatsiyasining bu tarzda tashkil etilishi O‘zbekiston prezidentining 2020 yil 7 mart sanasidagi «Paxtachilik sohasida bozor tamoyillarini keng joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qaroriga zid edi.

Prezident qarorida paxta-to‘qimachilik klasterlari tashkil etilmagan (Qarshi tumanida esa tugatilgan) hududda paxta tozalash korxonalari negizida fermer xo‘jaliklarining ixtiyoriy kooperatsiyalari tashkil etilishi belgilangan.

Sudlashuvlar asnosida bu xatosi ko‘rsatilgach, zudlik bilan kooperativ ustavi o‘zgartiriladi, MChJ shu nomdagi ishlab chiqarish kooperativiga aylantiriladi.

Kooperativning Nizom jamg‘armasidagi 79,01 foiz ulush o‘sha paytda Meyliyev Bekzod Usmonqulovich rahbarlik qilayotgan «Beshkent paxta tozalash zavodi» AJga, qolgan 20,99 foiz ulushi esa Qarshi tumanida faoliyat ko‘rsatayotgan 40 nafarga yaqin fermerlarga bo‘lib beriladi.

Aslida, kooperativdagi ishlar shu kungacha ham mana shu tarzda davom etsa bo‘laverardi. Hech kimda hech qanday e’tiroz bo‘lmasdi.

«Beshkent paxta tozalash zavodi» AJ kooperativdan qanday chiqarildi?

«SILVER FIBER AGRO KOOPERASIYASI» ishlab chiqarish kooperativi 2020 yil paxta yig‘im yakunlariga ko‘ra o‘zlari kutmagan holda 77 milliard so‘m sof foyda oladi. O‘z-o‘zidan tushunarliki, olingan sof foyda «Beshkent paxta tozalash zavodi» AJ va kooperativga ta’sischi bo‘lgan fermerlar o‘rtasida teng taqsimlanishi kerak.

Ammo 7,5 mln AQSh dollariga ekvivalent summani ko‘rgan «Beshkent paxta tozalash zavodi» AJ direktori Bekzod Meyliyevning fe’li ayniydi va paxta tozalash zavodi nomidan «SILVER FIBER AGRO KOOPERATSIYASI» ishlab chiqarish kooperativiga uning ta’sischiligidan chiqish haqida 2021 yil 20 mart kuni №10-sonli xat beradi.

Xo‘sh, nima bo‘pti shunga dersiz?

Gap shundaki, 77 mlrd so‘mlik sof foydaning 79,01 foizi «Beshkent paxta tozalash zavodi» AJga tegishli. Bu 60 mlrd 837 mln so‘mdan ziyodni tashkil etadi. Bu summaning 51 foizi davlatga o‘tkazilishi kerak — summa 31 mlrd so‘mdan ziyodni tashkil etadi.

«Beshkent paxta tozalash zavodi» AJning 17 foiz aksiyasi «SULTON TEX GROUP» MChJga tegishli va ular oladigan foyda 10 mlrd 342 mln so‘mni tashkil etishi kerak edi.

Ana shu pullarni davlatga va aksiyadorlarga bermaslik maqsadida, «SILVER FIBER AGRO KOOPERATSIYASI» ishlab chiqarish kooperativiga aloqador ta’sischi va mas’ul shaxslar va «Beshkent Paxta tozalash zavodi» AJ ijrochi direktori Bekzod Meyliyev o‘zaro til biriktirib, Meyliyevni shaxsan kooperatsiya ta’sischilari safiga qo‘shish evaziga «Beshkent Paxta tozalash zavodi» AJni kooperatsiya ta’sischilari safidan chiqarish bo‘yicha undan o‘sha noqonuniy xatni olishga erishganlar.

Aytmoqchi bo‘lganimiz, Bekzod Meyliyev o‘zi rahbarlik qilayotgan eng katta ulushdor korxona nomidan aksiyadorlarni ogohlantirmasdan bunaqa xat berishga haqqi yo‘q edi. Bunday xatti-harakatga qo‘l urishi uchun u nimadandir manfaatdor bo‘lishi kerak edi.

Manfaat nimada edi?

«Beshkent paxta tozalash zavodi» AJni kooperatsiya ta’sischiligidan chiqarish bo‘yicha majlis bayonining o‘zida Bekzod Meyliyev kooperatsiyaning ta’sischilari safiga qo‘shilgan. Bu kuppa-kunduz kuni ochiq-oydin qilingan o‘g‘rilikning o‘zginasidir.

2021 yilda kooperativning ayni paytdagi ta’sischilari — Meyliyev Bekzod Usmonqulovich, Qarolov Sanjar Ismoilovich, Rashidov Farrux Ismoilovich, Olimov Alisher Choriyevich, Otamurodov Jasur Yo‘ldoshevich Nizom jamg‘armasini 20 foizdan teng taqsimlab olishgan.

Albatta, Bekzod Meyliyevning bu xatti-harakati «Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida»gi O‘zbekiston respublikasi qonuniga ham zid.

«SULTON TEX GROUP» MChJ bosh yuristkonsulti Eshqobil Pardayevning aytishicha, «SILVER FIBER AGRO KOOPERASIYASI» ishlab chiqarish kooperativining ustavi uch marta o‘zgargan. Lekin o‘zgarishlardan oldingi ustavlar tikib qo‘yilmagan. 5 kishi muassis bo‘lib olgan so‘nggi variant xuddi birinchi variantdek bo‘lib turibdi.

Qolaversa, so‘nggi o‘zgartirishda «SILVER FIBER AGRO KOOPERASIYASI»dagilar shunchalik shoshilishganki, boshqa bir kooperativning tayyor ustavini olib, ichini almashtirishgan, muqovasidagi yozuvlarni ko‘rmay qolishgan.

O‘z-o‘zidan tushunarliki, 2020 yil yakunlari bo‘yicha 77 mlrd so‘m sof foydadan «Beshkent paxta tozalash zavodi» AJga, ya’ni na davlatga, na «SULTON TEX GROUP»ga dividend berilgan.

Masalaning yana bir qiziq jihati bor. Xo‘p, 2021 yildan «SILVER FIBER AGRO KOOPERASIYASI» ishlab chiqarish kooperativining ta’sischilar tarkibi o‘zgartirilgan ekan, sud uni qonunchilikka ko‘ra to‘g‘ri (aslida, noqonuniy) o‘zgartirilgan deb topgan ekan, mayli, nega 2020 yil yakunlari bo‘yicha sud sof foydadan dividendlar to‘lab berilishi kooperativ zimmasiga yuklanmayapti? Axir 60 mlrd so‘mdan ziyod dividend egasi «Beshkent paxta tozalash zavodi» AJ va qolgan fermerlar 2021 yil mart oyida ta’sischilikdan haydalyapti-ku?

Sudlashuvlar boshlanishi

Shundan so‘ng tegishli idoralarga murojaat qilinadi. Bu borada «Beshkent paxta tozalash zavodi» AJ (bu vaqtga kelib aksiyadorlik jamiyatiga boshqa direktor tayinlanadi) «SILVER FIBER AGRO KOOPERATSIYASI» ishlab chiqarish kooperativi ta’sischiligiga qaytish borasida Qarshi tumanlararo iqtisodiy sudida ham ish ko‘rib chiqilgan.

AJ ta’sischilaridan biri, kuzatuv kengashida ovoz berish huquqiga ega bo‘lgan «SULTON TEX GROUP» bosh yuriskonsulti Eshqobil Pardayevning aytishicha, ish birinchi instansiyada ko‘rilganida ham, apellyatsiya instansiyasida ko‘rilganida ham ular bundan bexabar bo‘lishgan.

Faqat ish Oliy sudda kassatsiya tartibida ko‘rila boshlaganida u AJdan ishonchnoma olib, da’vogar tomon manfaatlarini ko‘zlab qatnasha boshlaydi.

Bungacha birinchi va ikkinchi instansiya sudlari «SILVER FIBER AGRO KOOPERATSIYASI» ishlab chiqarish kooperativi ta’sischilari tarkibini almashtirishda qonunbuzilish holatlariga yo‘l qo‘yilmagan, deb topadi.

Holbuki, bunday qarorlar kuzatuv kengashi yig‘ilishi va aksiyadorlarning umumiy majlisida ko‘rib chiqilishi kerak. Bekzod Meyliyev esa bir varaq qog‘ozdagi imzosi bilan masalani hal qilgan.

O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi iqtisodiy masalalar bo‘yicha sudlov hay’ati kassatsiya arizasini ko‘rib chiqib, birinchi va ikkinchi instansiya qarorlarini bekor qiladi va ishni qayta ko‘rib chiqish uchun birinchi instansiyaga qaytaradi.

2022 yil 19 sentabrda Qarshi tumanlararo iqtisodiy sudi sudyasi Husan Mirzayevich Tursunov raisligida ish qaytadan ko‘rib chiqilib, da’vogar «Beshkent paxta tozalash zavodi»ning da’vosi yana qanoatlantirishdan rad etilgan.

Ochilgan jinoyat ishlari-chi?

Bu o‘rinda eng hayratlanarlisi, ham da’vogar tomonning va ham javobgar tomonlarning mansabdor shaxslariga nisbatan aynan shu holat va xatti-harakatlar yuzasidan jinoiy ish ochilgan.

Bunday sharoitda Iqtisodiy protsessual kodeksning tegishli moddasi talabiga asosan va Oliy Sud Plenumi qarori tushintirishlariga ko‘ra sud masalani ko‘rib chiqishni to‘xtatib turishi kerak edi.

19 sentabr kuni H.Tursunov raisligidagi sud da’vogarning shu asoslarda to‘xtatib turish haqidagi iltimosnomasini va uchinchi shaxsning keyinroqqa qoldirish iltimosnomasini rad etgan. Biroq, vajlar va iltimosnomalar to‘liq rad etilib, Qarshi tumanlararo sudi tomonidan o‘ta zudlik bilan hal qiluv qarori chiqarilgan. Go‘yoki hammasi avvaldan hal qilib qo‘yilgandek.

Davlatning pullari hech kimga qiziq emas

Bu ishda o‘z ulushini undirish uchun «SULTON TEX GROUP» MChJ bosh yuristkonsulti, «Beshkent paxta tozalash zavodi» AJ kuzatuv kengashi a’zosi Eshqobil Pardayev barcha harakatlarni qilmoqda.

Davlat g‘aznasiga tushishi kerak bo‘lgan 31 mlrd so‘m pul uchun esa hech kim chopmayapti. Davlat aktivlarini boshqarish agentligi hududiy boshqarmasi xodimlariga esa baribir — pashsha qo‘rib o‘tirishibdi.

Biz o‘sha kuni «Beshkent paxta tozalash zavodi» AJning kuzatuv kengashi yig‘ilishida qatnashdik. Kuzatuv kengashi yig‘ilishi qay tarzda o‘tganiga e’tibor bering. Eshqobil Pardayevning aytishicha, u 3,5 oy yelib yugurib, ko‘plab murojaatlar qilib, shu tarzda o‘tkazishga erishgan. «Beshkent paxta tozalash zavodi» AJ ijroiya organi rahbari, direktori 3,5 oy deganda bir marta kuzatuv kengashi majlisida qatnashgan.

Mazkur noxush holatlarni bartaraf etish uchun na aksiyadorlarda, na davlat tomonidan qo‘yilgan kuzatuv kengashi a’zolarida qiziqish bor.

«SULTON TEX GROUP» MChJ rahbari Nurbek Ergashev «Beshkent paxta tozalash zavodi» AJning ijroiya organida o‘z daromadi uchun kurashish istagi yo‘q ekan, kuzatuv kengashi yig‘ilishida davlat ulushi hisoblangan aksiyadorlik jamiyatining 51 foiz aksiyasini auksion orqali sotuvga qo‘yish kerakligini taklif qildi.

Apellyatsiyaga berish uchun to‘siqlar

19 sentabr kuni birinchi instansiya sudida da’vosi yana qanoatlantirilmagan «Beshkent paxta tozalash zavodi» AJ apellyatsiya shikoyati berishga shoshilmayapti. 19 oktyabr — shikoyat berishning oxirgi kuni. Nafaqat apellyatsiya shikoyat bermayapti, shuningdek «SULTON TEKS GROUP» MChJ bosh yuristkonsulti Eshqobil Pardayevga ham sudda qatnashish uchun ishonchnoma bermayapti.

19 sentabr kungi sudda «Beshkent paxta tozalash zavodi» AJ yuristi E.Pardayevning sudda chiqish qilishiga qarshilik qilganini qanday izohlasa bo‘ladi?

Garchi ushbu masala jamiyat kuzatuv kengashining 2022 yil 14 oktyabrdagi kuzatuv kengashi majlisida ko‘rib chiqilgan bo‘lsa-da, na apellyatsiya arizasi berildi, na yuristga ishonchnoma berildi.

Endi kassatsiya instansiyasiga ariza berish ham shunday paysalga solinsa kerak. Bundan xulosa kelib chiqadiki, sudda «Beshkent paxta tozalash zavodi» AJ yutqazishi, «SILVER FIBER AGRO KOOPERASIYASI» ishlab chiqarish kooperativi yutishi uchun kimlardir manfaatdor.

Kooperativmi yoki «soxta kooperativ»?

Aslida, kooperatsiya hududdagi fermer xo‘jaliklarining ixtiyoriy uyushmasi bo‘lishi kerak. Kooperativning mavjud bo‘lishi sohada raqobat yuzaga kelishi uchun ham kerak. Hattoki klasterlar tashkil etilgan tumanlarda ham raqobat uchun kooperatsiyalar kerak.

Lekin Qarshi tumanida kooperatsiyaning bu tarzda tashkil etilishi ko‘proq reyderlikka o‘xshab ketyapti. Tuman paxtakorlari 17 ming gektarda yetishtirgan paxtadan sof foydani allaqanday 5 kishi tasarruf etishida korrupsion tarkibiy qismlar borligi aniq. Bir mavsumda 7–8 mln AQSh dollari miqdorida sof foyda oluvchi bir guruh insonlar qarshisiga chiqa oluvchilar topilmayapti.

Balkim, shu sababli ham Qashqadaryoda huquqni muhofaza qiluvchi va davlat mulki uchun mas’ul bo‘lgan organlar bu ish uchun nomiga jinoyat ishi qo‘zg‘atib qo‘yish kifoya, uning yakuni muhim emas qabilida ish tutayotgandirlar?

Qiziq, O‘zbekiston Respublikasida qilni qirq yorib, bu mujmal ishni ipidan ignasigacha o‘rganib, voqea ishtirokchilarining qilmishi fosh bo‘lsa, ularning xatti-harakatlarida rostdan ham jinoyat alomatlari aniqlansa, chindan ham davlatning mablag‘lari talon-toroj qilingan bo‘lsa — barchasiga nuqta qo‘ya oladigan zabardast qonun posbonlari topilarmikan?

Shuhrat Shokirjonov, jurnalist
Tasvirchi va montaj ustasi: Jahongir Aliboyev