«Боксга ким қарши?» Ўзбек спорти энди кимларнинг қўлига тушиб қолди?

Бир ҳафта олдин Бутунжаҳон бокс серияси мусоабақаларида иштирок этаётган «Uzbek Tigers» жамоаси фаолиятини тугатиши ҳақида хабарлар тарқалди. Кўп ўтмай миллий олимпия қўмитаси раҳбари Умид Аҳмаджонов МОҚ расмий сайтида чиқиш қилиб, бу хабарларни инкор қилди: «Бу хабарларнинг барчаси асоссиз бўлиб, аксинча Миллий олимпия қўмитаси Жисмоний тарбия ва спорт вазирлиги ҳамкорлигида бокс бўйича Бутунжаҳон бокс серияси (WSB) мусобақасида уч йилдан буён мунтазам иштирок этиб келаётган «Uzbek Tigers» жамоасини қўллаб-қувватлаш, мамлакатимизда бўлиб ўтадиган жангларни янгича форматда, мухлислар учун хақиқий бокс шоуси даражасида ташкил этиш ниятида кенг кўламда иш олиб бормоқда».

Аҳмаджоновнинг «ҳақиқий бокс шоуси»га баёнотдан кейинги абзацда тушунтириш бериб ўтилган. Унда 27 февраль ва 1 март кунлари Термизда бўлиб ўтиши керак бўлган учрашувлар манзили Тошкентга кўчирилгани маълум қилинган. Бунинг сабаби ҳам ажойиб. Расмий сайтда келтирилган изоҳда «мухлисларга хақиқий спорт байрами муҳитини яратиш мақсадида» бу ишга қўл урилгани айтилган. Стоп. Мен тушунмаган нарса, спорт байрами муҳитини яратиш учун Термиз билан Тошкентнинг қандай фарқи бор ўзи? Термизда «мухлисларга ҳақиқий спорт байрами муҳитини яратиш» учун шароит йўқми? Умуман, спорт байрамига айлантириш учун қандай шароит бўлиш керак? Термиз вариантидан воз кечилиши учун пойтахтнинг қандай устун томони бор эди? Термиз мезбонлиги нима учун бекор қилинди ўзи? Термизлик оддий мухлис билан тошкентлик мухлиснинг нима фарқи бор, жаноб масъуллар? Ёки уларни мана шу байрамни жонли томоша қилишдан маҳрум қилиш учун Тошкентда яшовчи Ўзбекистон фуқароларининг қандайдир устунлиги борми? Мамлакатнинг энг жанубий нуқтасидаги термизлик ҳам, пойтахт Тошкентдаги фуқаро ҳам шу давлат ривожи учун ишлайди, шу давлат қонунлари асосида солиқ тўлайди. Шу давлат режаси асосида пахта, ғалла планини топширади. Шу давлатда ҳар бир фуқаро учун тенг бўлган барча қонунлар асосида меҳнат қилади.

Спорт мусобақалари ўтказилиши ҳақида гап кетганда вилоятларда ўтган мусобақлар пойтахтга қараганда, доим кўпроқ томошабин йиққан. Яъни, одатда мухлислар ташрифи билан шоуга айланган ўйинлар вилоятларда кўпроқ. Оддий футболни олинг. Тошкентда деярли ҳеч ким футболга тушмай қўйган, лекин водий, Самарқанд ва Бухорода ҳалигача стадионлар тўлиб келади. Ёки «Uzbek Tigers»нинг ўтган йили Самарқандда ўтказган жангларини эслайсизми Амфитеатр томошабинларга тўлиб-тошган, кўчада қанчадан-қанча мухлис қолиб кетганди. Билмадим, мен учун ҳақиқий спорт байрами муҳити мана шу. Ҳақиқий спортча атмосфера шунақа бўлиши керак. Водий ва Бухородаги футбол, Самарқанддаги бокс — мана шу ҳақиқий спорт байрами.

Хўп, бунисига ҳам кўндик. Тошкентда ўтказилса бир томондан яхши ўзимиз ҳам бориб кўриш имкониятига эга бўламиз, деган худбиннамо хаёллар ҳам ўтди, тан оламан. Шу маънода Ўзбекистон таэквондо ассоциациясига қарашли «Универсал» спорт мажмуасида бўладиган жанглар ташкилотчилиги билан қизиқиб кўрдим ва йиғлагим келди тўғриси. Мусобақа учун 900тадан ошиқроқ жой қилиняпти экан. Тасаввур қиляпсизми, 900та! Рақибимиз кимлиги ёдингиздан чиққан бўлса, эслатаман бокс спортида мунтазам энг кучли сифатида қараладиган Кубанинг «Cuba Domadores» жамоаси. Таркибида учта олимпиада чемпиони, бир неча марта жаҳон чемпиони ва олимпиадаларда бошқа совринли ўринларни қўлга киритган спортчилар билан келаётган Куба терма жамоасига қарши 900 кишилик «спорт байрами»га гувоҳ бўламиз. Рақиб таркибику майли. Бизнинг таркибда ҳам икки олимпиада чемпионлари Ҳасанбой Дўсматов ва Шаҳобиддин Зоиров, ЖЧ совриндори Иқболжон Холдоров, Осиё чемпиони Исроил Мадримов рингга чиқадиган ҳақиқий бокс шоуси учун шунақа сарой танланадими? Боксдаги Куба дегани футболдаги Бразилия деганику, жаноблар? Сўнгги йиллардаги натижаларимизга қараб Ўзбекистон боксини футболдаги Германияга тенглаштирсак, тасаввур қилинг Германия ва Бразилия терма жамоалари учрашувини «Жар» стадионида ўтказяпмиз. Тасаввур қиляпсизми? Энди тушунтириб берингчи, ҳурматли масъуллар, раҳбарлар, сиз ваъада қилаётган «мухлисларга хақиқий спорт байрами муҳитини яратиш» шуми? Ўзи 900 кишилик, келинг ана боринг, 1000 кишилик дейлик, саройга қайси мухлисни сиғдирмоқчисиз? Ўзи мухлислар киритиладими бу тадбирга? Журналистлар, ТВ техник ходимлари, масъуллар, МОҚ ва бошқа спорт федерацияси, вазирлик ходимлари, спортга алоқадор бошқа одамлар, волонтёр-у, хавфсизликка жавобгар одамлар сонини қўшсак ўша минг кишига бориб қолмасмикан? Қанақа байрамни ваъда қиляпсиз, бизга?

Самарқандда бўлиб ўтган «Cuba Domadores» билан жангларда нима бўлганидан хабарингиз бордир, ахир? Кўчада қолиб кетган минглаб одамлар ҳаттоки порталгача ёзишганини биласизми? Беш минг кишилик амфитеатр кичикли қилганидан кейин самарқандлик мухлислар бокс федерациясидан норози бўлиб давлат раҳбаригача мурожаат билан чиқишган. Агар ўша куни жанглар 15 минг одамни сиғдира оладиган «Динамо» стадионида ўтказилганда ҳам, ишонч билан айтаманки, ўйингоҳ тўлиб-тошган бўларди. 

Хўп, Тошкентга кўчириш учун яна сабаб бордир, буни ҳеч қаерда очиқламаган бўлсангиз ҳам шунақа деб ҳисоблаб турамиз. Балки меҳмонларни жойлаштириш учун қулайроқ шароит кўзлангандир, трансляция масаласида қандайдир имкониятлар кўпдир Тошкентда. Лекин бу дегани боксдаги сўнгги йилларнинг энг кучли икки терма жамоаси жангларини минг киши кўриши керак дегани эмаску?! Тошкентда спорт мажмуалари каммиди?

Билмадим, балки спортга янги келган раҳбариятнинг боксга, бокс федерациясидагилар билан шахсий келишмовчилиги, шахсий хусумати борми, худдики, боксдаги аҳволимиз ёмонлашаётганини кўрсатмоқчи бўлаётгандекмиз. Гуёки, бокснинг аҳволи мана шу деб барча нишонни кимгадир, кимларгадир тўғирламоқчи бўлишмаяптими? Қандайдир шахсий муносабатни деб бутун бошли спорт жабр кўраётган бўлса, кечирасизу, асл хоинлик мана шу бўлади. Худо кўрсатмасин, эртага боксчиларимиз қўллаб-қувватлаш етарли даражада бўлмагани сабабидан ҳам ютқазса, мана ўзбек бокси орқага кетмоқда, деган фикрни асос қилиб олиб балки кимларнидир четга суриб қўйишса, ажабланмайман.

Албатта бу гапларим фақат фараз бўлиб қолишини жудаям истардим...

Умид Аҳмаджонов юқорида тилга олинган баёнотида бир гапни айтади. Бокс Рио-2016да, биринчи, Ҳамбургда ўтган ЖЧда иккинчи ўринни олган бўлишига қарамасдан «Ўзбекистон бокс федерациясининг фаолияти ислоҳотларга муҳтож эканлигини айни ҳақиқат», дейди МОҚ президенти. Албатта, бокс федерацияси ҳақида Аҳмаджоновда мендагидан кўпроқ маълумот бўлиши табиий. Федерациянинг ички фаолияти ҳақида кўп маълумот билмайман, бу унчалик қизиқ ҳам эмас. Асосийси — натижалар. Кўпчилик спорт тури қайд этаётган натижалардан келиб чиқиб хулоса қилади ва менимча ҳам бу энг тўғри йўл. Лекин мен тушунмаган битта жиҳат бор. Сўнгги йилларда Ўзбекистонда натижалари бўйича ягона, ҳа айнан ягона спорт тури бўлиб турган боксда ҳам ислоҳотларга муҳтож эканмиз, бошқа спорт турларининг аҳволи қанақа унда? Олимпиадада учта олтин медаль олиб келган спорт тури ислоҳотга муҳтож бўлса, бошқа федерацияларни, кечирасиз-у, ёпиб юбориш керак эканда унда? 

1994 йили мустақил Ўзбекистон илк марта Осиё ўйинларида иштирок этган ва илк иштирокидаёқ умумжамоа ҳисобида кучли бешликка кирганди. Ўша мусобақада бизга энг кўп олтин медалларни келтирган спорт тури байдарка ва каноэ эди. Нақд тўртта олтин медални ўзимизники қилганмиз. Умуман, Осиё ўйинларининг бошқа йилларида ҳам айнан шу спорт турида доим етакчи бўлганмиз. Вадим Меньковдек жаҳон чемпионларини етиштириб чиқарганмиз. Лекин бугунчи? 2014 йилдаги Осиё ўйинларида Вадим Меньков ва Мочалов ўзининг ўша олдинги йиллардаги захираси билан бу спорт турида юзага келаётган хаосни ёпиб кетишгандек бўлишганди. Лекин энди Меньков йўқ. Кимнинг айби бу? Айнан шу спорт турида ислоҳотлар қилишимиз кераклигини англатмайдими? Қани ўша 10 йил олдинги дунёга машҳур ўзбек каноэ мактаби?

Ёки енгил атлетикани олайлик. Ўша узоқ 1994 йилги олимпиадада 3та олтин медални ҳисобимизга олиб келган спорт турида бугун ишонганимиз кимлар? Кимдан биз медаль кута оламиз? Ҳалигача Светлана Радзивилдан ҳеч қачон эришмаган 2 метрлик баландликдан сакраб ўтиши кутиб яшаяпмиз. Бир пайтлари Испаниянинг энг машҳур нашри ўзбек спорти ҳақида мақола ёзганди. Нега биласизми? Жамолиддин Абдужабборов велоспортда эришган натижалари билан шунга мажбур қилганди. Ўша мақоладаги «Ўзбек спорти деганда биринчи навбатда велоспорт кўз олдимизга келади. Чунки бу юртдан Жамолиддин Абдужаббаров каби велоспортчилар чиққан», деган жумлаларни ҳалигача эслайман. Бугун эса деярли ҳеч қаерда ёритилмаган Осиё чемпионатидаги кумуш бронза медалларимиздан бошқа велоспорт ҳақида ҳеч нарса билмаймиз. Абдужабборовлар, Тўйчиевлар бошқа чиқмаётгани ислоҳотлар бу спорт турига кераклигини кўрсатмаяптими?

Спорт курашларичи? Кавказ юртларидан маҳаллийлаштирилган спортчилар билан бу спорт туридаги камчиликларни ёпиб келяпмиз. Буниям якуни нима бўлганини кўрдик-ку? Очилбой Раматов айтганидек, «уларга допингни урдик, уравердик, нима бўлди охири?». Дзюдода бронза медалларини байрамдек кутиб оляпмиз. Янги Ришод Собиров, янги Армен Багдасаров чиқмай қўйганига анча бўлди. Сузиш спорт туридан Равиль Начаев олтин ютган даврларни бугунги натижаларимизга қараб, ёш авлодга айтиб берсангиз, ишонмайди, сузишдан олтин ютишимиз мумкинлигини тасаввур қилиб бўлмайдиган даражага келиб қолганмиз. Шунақа. Ўқ отишдан иккиталаб олтин ютган спортчиларнинг авлодлари қани? Бунақа мисолларни санасак, кўплаб топилади. 2014 йилги Осиё ўйинларида умумжамоа ҳисобда кучли ўнликка ҳам кира олмаганимиз, умумий спортимиз қайси нуқтага келаётганини кўрсатади. Ўша мусобақаларда кутилган натижаларни кўрсата олмаган, бокс, хатоларни тезда хулоса чиқариб, 2016 йилда Риода нималар қилганини ҳаммамиз биламиз. Энди худди шундай етакчи спорт турлари ичида ягона барқарор бўлиб қолаётган боксни тинч қўйиб, бошқаларини билан шуғуллансак, бўлмайдими? Фристайлда олимпиада чемпионлари чиққан юрт спортчиси слаломда оддий маррага ҳам етиб бора олмай қолгани аслида ислоҳотлар бошқа турларда бўлиши кераклигидан далолат эмасми?

Шундоқ ҳам худди аранг-аранг ҳаракатланаётган спортимиздаги камчиликларни ёпиб турган ўзи битта шу бокс бор. Уни ҳам қандайдир бизга номаълум сабаблар билан ислоҳотлар ўтказамиз деб йўқотиб қўйсак, кейин қайси спорт турига ишонамиз. Олдимизда турган Токио олимпиадасида натижаларни икки баравар яхшилаш ҳақида гап бўлганди. Лекин қайси спорт туридан ишониб бу ишни қилмоқчимиз ўзи? От спортими, ўқотишми? Қиличбозликми? Қиличбозликда ким ёрдам беради медаль олишимизга? Кечирасиз-у, агар шундай мақсад бўлса, биз ишонаётганлар рапира ёки шпага текканда ёнадиган датчик пультини қўлида ушлаб туришмайди ва шу кунгача айтарли ҳеч нарса ютмаган спортчилар билан мўъжиза яратиб, уларни чемпионга айлантириб бера олишмайди...

Шу кунгача ҳақиқий потенциал медалга даъвогар спортчилар етиштириб бераётган спорт турларида даъвогар тугул, олимпиада йўлланмаларини ҳам қўлга кирита олмаётганимиз — мана бу ҳақиқий ўйлантираётган масала. Ҳақиқий ислоҳот шу каби спорт турларидан талаб қилинади. Умид Аҳмаджонов интервьюсида назарда тутган «кўплаб спорт турлари қатори»дан эса бокс бир бош устунлигини исботлаб бўлган.

Мақоладаги бош мавзуга қайтиб шуни айтмоқчиманки, балки ҳали ҳам кечмасдир, мухлисларга ҳақиқий спорт байрамини улашиш учун ҳали ҳам бундай ўта муҳим бокс жангларини каттароқ, кўпроқ одамни ўз бағрига сиғдира оладиган жойларга кўчириш мумкин. Эй, спортни жонидан ортиқ севадиган ўзбек халқига рекламани, афишани чиройли қилиб, чипта чиқаринг. Бир-икки кунда ўша чипталарингиз сотилиб кетишига ишончимиз комил. Чунки бу халқ, бу миллат спортни, спорт байрамларини яхши кўради. Ва улар бунга ҳақиқий байрам атмосферасида ўтиришга ҳақли, 1000 кишилик ходимлар билан тўладиган залга эмас.

Азамат Муродов