Володимир Зеленский 6 июл куни маҳаллий расмийлар билан Украинага қурол-яроғ етказиб бериш ҳамда ўз мамлакатининг НАТО ва Европа иттифоқига киришини қўллаб-қувватлаш бўйича музокаралар ўтказиш учун Болгарияга ташриф буюрди.
Софияга ташриф украин армияси учун катта аҳамиятга эга бўлиши мумкин. Шунингдек, бу болгарларнинг Украинага кўрсатаётган ёрдами учун миннатдорчилик ифодасидир.
Ўтган йили Болгария Украина учун ўқ-дори ва ёнилғи етказиб берувчи асосий ҳамкорлардан бирига айланганди.
Бу давлат советлар давридан буён минтақада ўқотар қуроллар ва артиллерия снарядларининг энг йирик ишлаб чиқарувчиларидан бири ҳисобланади. Украина армиясида эса айнан совет калибридаги снарядлар учун катта эҳтиёж мавжуд.
2022 йил баҳорида Болгария Украинага ўқ-дори етказиб беришдан расман бош тортганди. Бу коалиция ҳукумати таркибига кирган социалистлар талаби билан бўлган, шунингдек мамлакат президенти Румен Радевнинг ҳам қарашлари уларникига яқин эди.
Аммо ўша вақтдаги бош вазир Кирил Петков ва молия вазири Асен Василев («Ўзгаришларни давом эттириш» либерал ҳаракати асосчилари) Украинага ёрдам юбориш йўлини топади.
Кейинроқ улар Германиянинг Die Welt нашрига берилган интервюда урушнинг илк ойларида Болгария учинчи томон орқали Украинага ўқ-дориларнинг учдан бир қисми ва ёнилғининг 40 фоизини етказиб берганини айтишганди.
Европанинг Euraktiv янгиликлар сайти хабарига кўра, ўтган йилда Болгариядан Украинага билвосита қурол ва ўқ-дорилар экспорти ҳажми камида 1 млрд долларни ташкил этган.
Жами расмий экспорт ҳажми эса 1,7 млрд долларга тенг бўлган (2021 йилда Украинанинг Болгариядан жами импорти миқдори 500 млн доллар атрофида эди).
Бироқ, Украина Болгариядан текинга ҳам ёрдам бўлишини хоҳлайди: Болгария армиясининг ўқ-дори омборлари, С-300 зенит-ракета комплекслари, ўзиюрар артиллерия қурилмалари, МиГ-29 русумли 16 та қирувчи ва Су-25 русумли 14 та штурмовик (улардан фақат бир қисминигина ҳавога кўтариш мумкин).
2022 йил декабрида Болгария парламенти ва ҳукумати Украинага ҳарбий ёрдам кўрсатишни маъқуллаганди, аммо бунга президент Радевнинг позицияси халал берганди.
Ўшанда мамлакат сиёсий инқирозни бошдан кечираётганди. Украинани қўлловчи партиялар ҳукуматни шакллантира олмаган, вақтинча ҳукумат эса президентга бўйсунарди. Жорий йил февралида Радев Украинада тезлик билан тинчлик ўрнатишга чақирди ва Киевга қурол етказиб бериш оловни бензин билан ўчиришга уринишга баробар эканини таъкидлади.
2023 йил 20 мартида Болгария Украинага 155 мм калибрли миллионта артиллерия снарядлари етказиб бериш бўйича ЕИнинг 19 мамлакатидан иборат коалицияга қўшилмади. Радев Болгария Европанинг бошқа мамлакатларига ўқ-дорилар ва қуролларни улар кейинчалик Украинага топширилмаслиги шарти билан етказиб беришини айтди.
Шундай бўлди ҳам, июн ойида мамлакатда сиёсий инқироз барҳам топиши эса Украина учун ёқимли совғага айланди.
Николай Денков ва ЕИнинг ёшлар масалалари ва инновациялар бўйича собиқ еврокомиссари Мария Габриэл бошчилигидаги янги ҳукумат келишувга эришган икки етакчи сиёсий партиянинг бирлашувини ифода этади.
Улар мамлакатда ислоҳотлар ўтказиш борасида турлича қарашларга эга бўлса-да, уларнинг Украинага ёрдам кўрсатиш бўйича позицияси якдил.
Янги ҳукумат шакллантирилганидан икки ҳафта ўтиб Киев учун ҳарбий ёрдам пакети тасдиқланди. Болгария шунингдек Украинани 155 мм.ли снарядлар билан таъминловчи Европа иттифоқи коалициясига қўшилишни истамоқда.
«Бу украин-болгар муносабатлари учун энг яхши ҳукумат. Янги мудофаа вазири Тодор Тагарев НАТО ва Украинанинг қизғин тарафдори сифатида танилган, аввал у Украина мудофаа вазирлигида маслаҳатчи бўлиб ишлаган», дея қайд этади New Geopolitics Research Network тадқиқот тармоғининг Жануби-шарқий Европа бўлими раҳбари Игор Федик.
Президент Зеленскийнинг Болгарияга ташрифи шуни англатадики, ушбу мамлакат ҳукумати қабул қилган ёрдам пакети Киев томонидан қадрланади: ҳозирда Украина президенти қуруқ қўл билан ёки деярли ҳеч нарсасиз қайтиши мумкин бўлган жойларга бормаяпти.
Аммо бу пакетга айнан нималар кириши очиқланмаслиги ҳам мумкин.
«Мудофаа вазири Тагарев менга берган интервюсида бу ёрдам махфийлигича қолишини айтганди», дейди Игор Федик.
Унинг тахмин қилишича, Болгария Украинага артиллерия снарядлари, ўқотар қуроллар, шунингдек қўлда олиб юрилувчи зенит-ракеталар ва танкка қарши комплекслар етказиб беради.
Шу билан бирга, зирҳли техникалар, масалан Т-72 танклари ва ҳарбий самолётлар берилиши қийинроқ ва уларни кейинги пакетларда кутиш мумкин, деб ҳисоблайди Федик. Украинага етказиладиган қуроллар эвазига Болгария НАТОнинг бошқа мамлакатларидан техника ёки молиялаштириш сўраши мумкин.
С-300 зенит-ракета комплекслари ҳақида умуман гап бўлиши мумкин эмас, улар Болгариянинг ўзига керак.
Бундан ташқари, президент ташрифи доирасидаги муҳокамалар кун тартибида ҳарбий саноатда ҳамкорлик қилиш масаласи ҳам турган бўлиши мумкин.
Украина аллақачон Чехиянинг ҳарбий корхоналари билан қўшма лойиҳалар тузишга киришган. Шу йил апрелида Киевга келганида Чехия президенти Петр Павел гап ўқ-дорилар, милтиқ ва автоматлар ишлаб чиқариш, танкларни таъмирлаш, шунингдек ўқув самолётлари тайёрлаш имконияти ҳақида боришини айтганди.
Болгария билан ҳам шундай келишувларни кутиш мумкин, чунки мамлакатда мудофаа маҳсулотларига ихтисослашган корхоналар жуда кўп, давлат тасарруфида ҳам, хусусий секторда ҳам.
Аммо Болгариянинг янги ҳукуматига бу борада қаттиқ эътироз билдирадиганлар топилади. Украинага ҳарбий ёрдам етказилишига қарши бутун мамлакат бўйлаб акциялар ўтказилиб, «тинчлик ва суверенитет учун референдум» ҳамда мудофаа вазири Тодор Тагаревнинг истеъфоси талаб қилинади.
Айниқса социалистлар ва Россия элчихонаси билан яқин алоқалари туфайли рақиблари томонидан «Костей Копейкин» лақабини орттирган Костадин Костадинов раҳбарлигидаги «Уйғониш» ултраўнг партияси фаол қаршилик кўрсатмоқда.
«Бу якшанбага яна бир марш режалаштирилган, унда ҳукумат линиясига қарши кучлар мудофаа вазирига руҳий босим ўтказиш учун унинг уйигача бормоқчи», дейди Игор Федик.
Унинг фикрича, Украина учун Россиянинг мамлакатдаги таъсирига қарши курашишини эълон қилган Болгариянинг янги ҳукумати имкон қадар узоқ вақт давомида ҳокимиятда қолиши муҳимдир. Бу ҳукумат махсус хизматлардаги кадрлар алмаштирилиши ҳақида эълон қилган.
Болгария махсус хизматларига эса саволлар мавжуд. Айниқса сўнгги ўн йилликда ҳарбий омборхоналар ва заводларда рўй берган сирли портлашлар ва ёнғинлар бўйича. 25 июн куни ҳам Карнобат шаҳри яқинида болгариялик тадбиркор, аввал Украинага қурол сотган ва 2015 йилда «Новичок» қурбонига айланишига сал қолган Емелян Гебревга тегишли бўлган EMCO компаниясининг қурол-яроғ сақланадиган омборида ёнғин рўй берди. Бу унинг корхоналарида рўй берган биринчи шу каби ҳолат эмас.
Болгариянинг собиқ мудофаа вазири Бойко Наев аввал «Кремл Болгария ҳарбий саноатини йўқ қилишни исташи» ҳақида огоҳлантирганди.
