Тери ва танани ёш сақлаш омиллари: эрта қаримаслик учун нима қилиш керак?

Қариш – табиий жараён. Аммо баъзида инсон организми ёшига нисбатан тезроқ қариб, тери, мушак, ички аъзолар ва асаб тизимида ўзгаришлар юз беради. Ажин тушиши, сочлар оқариши, тез чарчаш, иммунитет пасайиши, касалликларга чалиниш ва метаболизм секинлашиши каби белгилар кузатилади. Хўш, айнан қайси омиллар организм фаолиятини издан чиқариб, танани эрта қаритади? Соғлом қариш учун нималарга кўпроқ эътибор бериш керак? Ушбу мақолада жараёнга сабаб бўлувчи асосий омиллар ва танани узоқ йиллар давомида соғлом, ёш сақлаш бўйича амалий тавсиялар тақдим этилади.

Қаришни тезлаштирувчи одатлар

Нотўғри овқатланиш. Меъёрдан ортиқ шакар, оқ нон, транс ёғлар ва қайта ишланган маҳсулотларни истеъмол қилиш организмда эркин радикаллар (организмдаги ҳужайраларда ҳосил бўладиган реактив, яъни кимёвий жиҳатдан фаол молекулалар)ни кўпайтиради. Эркин радикаллар ҳужайра мембраналари ва ДНК’ни зарарлайди, натижада тери эластиклигини йўқотади, ажинлар эрта пайдо бўлади ва метаболизм секинлашади. Шу билан бирга, ортиқча шакар қондаги глюкоза даражасини оширади, бу эса гляциялаш жараёнини тезлаштириб, коллаген толаларини қотириб қўяди ҳамда терини қуритиб юборади.

Чекиш ва алкогол. Тамаки ва спиртли ичимликлар организмга кўплаб салбий таъсирларни кўрсатади. Никотин қон томирларини торайтиради ва қон айланишини секинлаштиради, оқибатда терига етказилиши зарур бўлган кислород ва озуқа моддаларининг миқдори камаяди. Бу тери эластиклигини пасайтиради, ажинлар эрта пайдо бўлишига сабаб бўлади. Спиртли ичимликлар эса жигарни зарарлайди, метаболизмни бузади ва токсинлар чиқариш жараёнини секинлаштиради. Бунинг таъсирида тери эрта қуруқлашади, юз ранги сарғаяди ва қариш белгилари кучаяди.

Уйқу етишмовчилиги. Сифатли уйқу организмни тикланиш жараёни билан таъминлайди. Уйқу етишмаса, мелатонин гормони етарли даражада ажралмайди, бу эса ҳужайраларнинг янгиланишини секинлаштиради. Натижада тери эластиклигини йўқотади, ажинлар пайдо бўлади ва иммун тизими заифлашади. Доимий уйқусизлик стресс гормонлари миқдорини оширади ва метаболизм секинлашади, бу эса қариш жараёнини тезлаштиради.

Кундалик стресс. Доимий тушкун кайфият организмни заифлаштиради. Кортизол гормони ортиқча ажралганда иммунитет тизими пасаяди, яллиғланиш жараёнлари кучаяди, тери ҳамда ички органлар тезроқ қарий бошлайди. Стресс таъсирида одамлар кўпинча нотўғри овқатланади, кам ухлайди ва зарарли одатларга амал қила бошлайди, бу эса қаришни янада фаоллаштиради.

Қуёш нурлари. Ултрабинафша (УВ) нурлар тери коллаген толаларини парчалайди ва эластин синтезини камайтиради. Оқибатда тери тонуси пасаяди, ажинлар пайдо бўлади. Шунингдек, қуёш нурлари тери пигментациясини бузади, доғлар ва қизаришларни келтириб чиқаради. Қуёшдан ҳимоя қилувчи кремлардан фойдаланмаслик эрта қариш белгиларини сезиларли даражада оширади.

Камҳаракатлик. Мунтазам жисмоний фаоллик тана соғломлиги ва ёшлигини сақлашда муҳим рўл ўйнайди. Жисмоний фаол бўлмаслик қон айланишини секинлаштиради, мушакларни заифлаштиради ва метаболизм фаолиятини сусайтиради. Шу билан бирга, камҳаракатлик ҳужайралар оксидланишини оширади, бу эса қариш жараёнини тезлаштиради. Мунтазам машқлар бажариш мушак ва тери тонусини сақлаш, юрак-қон томир тизимини мустаҳкамлаш ва умумий соғлиқни яхшилашга ёрдам беради.

Эрта қаришга қарши самарали чоралар

Аввало, соғлом овқатланиш муҳим аҳамиятга эга. Мева ва сабзавотларда мавжуд антиоксидантлар (C ва E витамини, бета-каротин) ҳужайраларни эркин радикаллардан ҳимоя қилади, балиқ, ёнғоқ ва авокадо каби омега-3 ёғ кислоталари терининг эластиклигини оширади. Шу билан бирга, етарли миқдорда оқсил истеъмол қилиш мушак массасини сақлашга ёрдам беради. Қайта ишланган маҳсулотларни камайтириб, ўрнига табиий ва тўлиқ овқатларни кўпайтириш эса организмни қариш жараёнидан ҳимоя қилади.

Жисмоний фаоллик қаришга қарши самарали воситалардан биридир. Ҳафтасига камида 150 дақиқа юриш, югуриш ёки сузиш юрак-қон томир тизимини мустаҳкамлайди. Жисмоний машқлар эса мушакларни фаол сақлаб, метаболизм секинлашишидан ҳимоя қилади.

Уйқу гигиенаси ҳам бирламчи омил ҳисобланади. Ҳар кеча 7–8 соат сифатли ухлаш ҳужайралар тикланиш жараёнини таъминлайди. Тунда электрон қурилмалардан фойдаланмаслик ва ётоқ хонасида сокин муҳит яратиш уйқу сифатини оширади, организмни эртанги кун учун тайёрлайди.

Стрессни бошқариш эрта қариш жараёнини секинлаштиради. Медитация, нафас машқлари, йога стресс гормонларини камайтиради, ижтимоий алоқаларни мустаҳкамлаш эса психологик қаришга қарши кучли омил ҳисобланади.

Тери парвариши ва қуёшдан ҳимоя ҳам зарурдир. Кундалик SPF кремлардан фойдаланиш ажин ва пигмент доғларининг пайдо бўлиши олдини олади, намловчи воситалар эса терининг табиий ҳимоя қатламини сақлаб туришга кўмаклашади.

Зарарли одатлардан воз кечиш қаришни секинлаштиришда алоҳида ўрин тутади. Чекишни тўхтатиш энг самарали чорадир, спиртли ичимликларни камайтириш ёки бутунлай чеклаш эса жигар ва тери саломатлигини асрайди.

Тиббий профилактика. Йиллик умумий тиббий кўрик ва лаборатор текширувлар касалликларни эрта аниқлашга имкон беради. Витамин D, магний, рух каби микроелементлар етишмовчилиги ҳам қариш жараёнига таъсир қилиши мумкин.

Эрта қаришнинг олдини олишга фақат ёшлик ва гўзалликни асраб қолиш эмас, ҳаёт сифатини сақлаш омилидек қараш ҳам фойдадан ҳоли бўлмайди. Мунтазам жисмоний фаол бўлиш ва тўғри овқатланиш юрак, қон томирлар ҳамда мушаклар фаолиятини қўллаб-қувватлайди, сифатли уйқу ва стрессни бошқариш эса иммунитетни оширади. Шунинг билан бирга, терини парваришлаш ва қуёшдан ҳимоя қилиш ажинлар, пигмент доғлар тушишидан сақлайди, зарарли одатлардан воз кечиш ички органларни мустаҳкамлайди. Эрта қариш жараёнини секинлаштириш орқали инсон фаол, соғлом ва сермаҳсул ҳаёт кечиради: нафақат ташқи кўриниши, балки руҳий ва жисмоний саломатлиги ҳам яхшиланади.

Диёрахон Набижонова