Немцова, Ходорковский ва Чичваркин россияликларнинг активлари масаласини муҳокама қилди

Россия Урушга қарши қўмитасининг 3 ноябр куни Брюсселда ўтган анжуманида Борис Немцов фонди асосчиларидан Жанна Немцова миллионлаб санкция остига тушмаган россияликларнинг музлатилган активларини очиш бўйича кейинги қадамларни тақдим этди. Музлатилган активлар ҳақидаги мунозарада сиёсатчи ва тадбиркор Михаил Ходорковский ҳамда бизнесмен Евгений Чичваркин иштирок этди.

Немцова фонди ташаббуси — Ideas for Russia — ўтказган тадқиқотга кўра, активлар 3,5 миллион кишининг ҳисобларида музлатилган. Улар орасида фақат РФ фуқаролари эмас, балки Россия молиявий тизимидан фойдаланган Украина ва Қозоғистон фуқаролари ҳам бор ва шу боис амалда санкция эҳтиёжига дуч келган.

Аниқ суммаларни аниқлаш имконсиз бўлди: на Россия ҳокимияти, на Белгия ва Люксембург молия вазирликлари, на Euroclear ва Clearstream депозитарийлари бу маълумотларни ошкор этмади.

Шунга қарамай, тадқиқотчилар жисмоний шахсларга тегишли активлар умумий қиймати 14 миллиард долларга, юридик шахсларнинг активлари эса 56 миллиард долларга етгани ҳақида хулоса қилди. «Демак, гап ўнлаб миллиард доллар ҳақида бормоқда, — деди Жанна Немцова. — Шу билан бирга Euroclear ва Clearstream якуний бенефициарларни кўрмайди, улар фақат санкцияланган ташкилотларни кўради».

Унинг айтишича, Россиянинг Украинага тўлақонли босқинидан кейин мамлакатни тарк этган кўплаб «ўрта синф» вакилларининг активлари музлатилган. «Музлатилган активга эга одамларни топиш — йўқларини топишдан осонроқ. Бу жуда оммавий муаммо, — дейди Немцова. — Агар сўраб кўрсангиз, одамлар жавоб беради. Аммо очиқча сўрамасангиз, одатда, шахсий молия ҳақида гапиришмайди».

У, шунингдек, ЕИни танқид қилиб, «суд қарорисиз молиявий инфратузилмага санкция қўллаш орқали ўрта синфдан тортиб, кўплаб илғор қарашли одамлар аудиториясини санкцияга туширмоқда», натижада улар «Европа қадриятларидан бироз кўнгли қолган», деди.

Активларни очиш тартиби ЕИнинг индивидуал ва юридик шахсларга оид директиваси билан белгиланган: Белгия ёки Люксембург молия вазирлигидан лицензия олиш керак — бу қимматга тушади ва йиллаб чўзилиши мумкин. Ҳокимият лицензия бермаслиги ҳам мумкин, бундай ҳолда қарор устидан шикоят қилишга тўғри келади.

«Икки киши менга мустақил равишда айтди — аллақачон 60 минг евро сарфлабди, — деди тадқиқот муаллифи. — Шундай экан, бундай лицензияни сотиб олиш фақат жуда катта пакетлар ҳақида гап кетганда тўғри бўлади. Шу боис мени “бойлар манфаатини ҳимоя қиляпти” деб айблаган евроамалдорларга жавоб бермоқчиман: йўқ, мен бойларни эмас, ҳозирги тартиб бойлар манфаатини ҳимоя қилади — шунинг ўзида ҳатто улар ҳам лицензияни осон ололмаяпти».

Немцовага кўра, амалдаги механизм ишламайди. У аввал активларни инвентаризация қилишни — кимга нима тегишли эканини аниқлашни таклиф қилди. Кейин эса ариза бериш жараёнини соддалаштириб, юристлар ёрдамисиз ҳам — айнан ЕИ ҳудудидаги одамлар учун — мурожаат қилиш имконини яратиш керак. «Албатта, ариза берувчилар текширилиши, санкция рўйхатларида эмаслиги ва санкцияланган шахслар манфаатига ишламаётганига ишонч ҳосил қилиниши шарт», — деди у.

Бундан ташқари, Борис Немцов фонди раҳбари лицензия учун 10 фоиз «комиссия» жорий этишни таклиф қилди. Бу маблағларни Белгия ва Люксембург молия вазирликлари йиғади ва уларни Украинага ўтказиш имкони яратилади.

«Бу миллиардлар эмас. Украинага ҳозир миллиардлар кераклигини биламан, шунинг учун РФнинг суверен активларидан фойдаланиш йўллари изланмоқда. Лекин бу — ўнлаб, эҳтимол, юз миллионлаб доллар, — деди у. — Активлари очилган барча одамлар ЕИнинг турли мамлакатларида солиқ тўлайди. Бу турли солиқлар ва улар ҳам турли эҳтиёжларга, жумладан Украинага ёрдамга йўналтирилиши мумкин».

Европада бўлмаганлар активлари учун ечим топиш анча қийин, деб ҳисоблайди у. Бу тоифа учун санкциялар бекор этилгунча активларни бошқарувчи ихтисослашган компания ташкил этиш керак, «чунки бу маънода Euroclear яхши бошқарувчи эмас».

«Ҳозирги вазиятда ҳамма ютади, — дея урғулади у. — Таклиф этилаётган ёндашув муросавий ва содда, ундан ҳеч ким жуда мамнун бўлмаслиги мумкин, аммо барибир барча тарафлар ютқазмайди».

Михаил Ходорковский таклифнинг жозибадорлигини актив эгаларининг ўзи баҳолаши кераклигини айтди. Унинг тахминича, музлатилган маблағи тахминан минг евро атрофида бўлганларга — тадқиқотга кўра, улар 80 фоиздан кўпроқ — бу маблағдан воз кечиш осонроқ туюлиши мумкин.

«Агар улар таклифни қизиқарли деб ҳисобласа — яхши. Кейин эса муайян миқдорда эгаларни бирлаштириб, амалдорлар билан гаплашиш мумкин», — деди у. Бундай мулоқот самарадорлиги ҳар икки томоннинг сиёсий иродаси ва умумий вазиятга боғлиқ: «Менимча, яхши эҳтимол бор».

Евгений Чичваркиннинг айтишича, бундай шароитда музлатилган активлар эгалари ютса ҳам, бу «руслар 10 фоиз тўлаб қутулибди» деган манзарани бериши мумкин. «10 фоизлик “пора” — нолинчи йиллар бошидаги каби — исталган рус бизнесменига тушунарли», — деб ҳазил қилди у.

Бизнесмен фикрича, россияликлар энди европаликлар учун Европа қонунининг тўла ҳуқуқли субъекти эмас: «Биз жуда ночор ҳамкор ва қисқа мақсадли сиёсатчилар билан ишлаяпмиз, уларнинг вазифаси бу пулларни одамларга қайтариш эмас».

Чичваркин, шунингдек, санкциялардан чиқиш бўйича прецедентлар яратиш муҳимлигини таъкидлаб, «прецедент тизимни бузиши ёки камида дарз кетказиши мумкин» дея, Немцова ташаббусини қўллаб-қувватлашини маълум қилди.

Немцова айтишича, евроамалдорлар бу масалага қизиқмайди, қолаверса, «улар бу мавзу ҳақида деярли ҳеч нарса билмайди». «Мен ҳали Россия билан шуғулланадиган бирор амалдорни учратмадимки, бу санкцияни биламан деб айтса. Шунинг учун ҳам ушбу ҳисоботни ёздим», — деди у.

Ходорковскийнинг нуқтаи назарича, амалдорлар вазиятга оддийгина қарайди: «Активлар бор. Уларнинг эгалари давлат компаниялари ёки давлатга бўйсунувчи компаниялар. Улар ортида хусусий мулкдорлар тургани тўғридан тўғри кўринмайди. Нега — амалдор ё бюрократ нуқтаи назаридан — бу чуқурликка кириб, кейин уни чуқур ўрганиш керак? Ҳаммаси осон: активлар қўлга олинган, кейин улар билан нимадир қилинади. Бу ерда эса қандайдир хусусий мулкдорлар».

Сиёсатчи евроамалдорларни мажбурий реакцияга ундашнинг ягона йўли — оммавий ахборот воситаларида муаммони мунтазам кўтариш эканини қайд этди. «Ҳозирча хавф йўқ. Аммо шахсий инвесторлар бу мавзуни кўтара бошласа, бошқа хусусий инвесторлар ҳам ўз активларини Европа валютасига кўчириш ҳақида қарор қабул қилаётганда, дарҳол, бугуноқ, қўшимча хатар ҳақида ўйлаб кўради», — деди Ходорковский.

Унинг фикрича, европаликларга жисмоний шахсларга тегишли бир неча миллиардни ҳал қилиш анча осон, чунки молия бозорларида юзлаб миллиардларни йўқотишни ҳеч ким истамайди: «Гап 10–15 миллиард ҳақида кетяпти, бу орқали хитойлик ва араб инвесторларидан 100 миллиардни йўқотишга ҳеч ким тайёр эмас».

Мунозара иштирокчиларининг учаласи ҳам 10 фоиз Украинага йўналтирилиши назарда тутилганига қарамай, расмий Киев бундай ташаббусни ижобий баҳоламаслиги эҳтимолини тан олди. Чичваркин, масалан, украин томонини фақат анча каттароқ улуш қизиқтириши мумкинлигини айтди.

«Украинлар бу қарорни ҳозирги вазиятда расман қўллаб-қувватлашини тасаввур қилиш қийин, — деди Ходорковский. — Улар учун бугун дунё оқ-қора, агар мени бомбалашса, менинг фикрлашим ҳам кескин ўзгарган бўларди».

Украина бу қарорга қарши бўлишини Немцова ҳам тасдиқлади: «Украина томони бу масалани тўғри равишда иккинчи даражали деб ҳисоблайди, бу эса уни ҳал қилмаслик керак дегани эмас», — деди у.

Немцов фонди раҳбари учун энг принципиал масала бошқача: «Бу — хусусий мулк ҳуқуқига ҳужум. Агар хусусий мулк ҳимояси бўлмаса — эркинлик ҳам йўқ. Путинизм шундай бошланган, бу эса Европа учун жиддий кейс».

Михаил Ходорковский бунга қўшилиб, ушбу мавзу келажак учун ҳал қилувчи эканини қайд этди: «Европада айримлар барча нарсадан устун турадиган асос — хусусий мулк дахлсизлиги — эканини унута бошлади. Улар Совет Иттифоқида яшамаган, хусусий мулкнинг “муқаддаслиги” ҳиссиёти йўқолиши мамлакат учун қай даражада вайронкор эканини тушунмайди».

DW томонидан Жанна Немцова ташаббусини изоҳлаш сўралган ЕИ амалдорлари расмий шарҳ беришдан бош тортди. Улар ҳозир бу каби мунозара учун шароит йўқлигини таъкидлаб, ҳозирча асосий масала — Украинага РФнинг музлатилган суверен активлари ҳисобидан молиялаштиришни ҳал этиш эканини айтди. Шу билан бирга, расмий қадамлар ташланса, кейинроқ ушбу масалага ҳам навбат етиши мумкинлиги истисно этилмади.

“Россия Урушга қарши қўмитаси” анжумани Брюсселда 2–3 ноябр кунлари бўлиб ўтди.