Rossiya samolyotlari sanksiyalar tufayli yaroqsizga aylandi: endi nima bo‘ladi?

Qayd etish kerak, Rossiya Federatsiyasi aviakompaniyalarining aksariyat samolyotlari Bermud orollarida ro‘yxatdan o‘tkazilgan. Rossiya aviakompaniyalaridagi aksariyat Boeing, Airbus va Bombardier samolyotlarining raqami Bermud orollariga tegishli VP-B va VQ-B kodi bilan boshlanadi.

Bermud orollari fuqarolik aviatsiyasi boshqarmasi bayonotiga ko‘ra, Rossiyaga qarshi joriy etilgan sanksiyalar RF aviatsiya hukumatining samolyotlar xavfsizligini ta’minlash qobiliyatiga salbiy ta’sir o‘tkazadi. Bermud orollari reyestrida bo‘lgan (VP-B va VQ-B kodi bilan boshlanadigan) havo kemalari endi parvoz uchun yaroqli hisoblanmaydi.

Negaligini biroz tushuntirishga harakat qilamiz.

Ayni paytda xorijda — Bermud orollari va Irlandiyada Rossiya aviakompaniyalari tomonidan foydalanilayotgan 800 dan ortiq xorijda ishlab chiqarilgan samolyotlar qayddan o‘tkazilgan. Rossiyaning o‘zida ro‘yxatdan o‘tkazilgan xorijda ishlab chiqarilgan samolyotlar soni 20 ta.

Bu usuldan juda ko‘p davlatlar foydalanadi. Masalan, Qozog‘istonning Air Astana va Fly Arystan aviakompaniyalari samolyotlari Arubada ro‘yxatga olingan P4 kodi bilan boshlanuvchi yoki Irlandiyaning EI kodiga ega samolyotlardan foydalanadi. Qozoq aviakompaniyalarining Rossiyaga parvozlarni bas qilishining sababini ham shu yerdan axtarish kerak.

Qozog‘istonning kodi UP harflari bilan boshlanadi va faqat Qazaq air aviakompaniyasi barcha samolyotlarni o‘zlarida ro‘yxatdan o‘tkazgan.

Taqqoslash uchun: O‘zbekistonning Uzbekistan Airways va Qanot Sharq aviakompaniyalari O‘zbekistonning o‘zida ro‘yxatga olingan va UK kodiga ega samolyotlardan foydalanadi.

Rossiyalik oligarxlar o‘zlariga tegishli biznes jyetlarni Men orolida ro‘yxatdan o‘tkazishgan. Oligarx Alisher Usmonovga tegishli A-340 Bourkhan samolyoti ham Men orolida ro‘yxatga olingan va M-IABU kodiga ega.

Yuzaga kelgan vaziyatda Rossiya transport vazirligi samolyotlarning parvozga yaroqlilik sertifikatlarini Bermud orollaridan kelgan qarorga qaramasdan, 2022 yilning 1 sentyabrigacha uzaytirdi. Ya’ni samolyotlarning katta qismi endi haqiqiy bo‘lmagan parvozga yaroqlilik sertifikati bilan uchadi. Aslida, havo kemasi komandiri haqiqiy sertifikatsiz parvoz qilishga haqli emas. Ammo Rossiyada, tabiiyki, bunga ko‘z yumishmoqchi, — deb yozadi rus blogeri Ilya Varlamov.

Parvozga yaroqlilik sertifikati — havo kemasining uchish imkoniyatini ta’minlovchi asosiy hujjatlardan biridir. Sertifikat samolyot ro‘yxatdan o‘tgan mamlakat tomonidan beriladi. Agar o‘sha davlat ICAO (Fuqarolik aviatsiyasi xalqaro tashkiloti) a’zosi bo‘lsa, sertifikat boshqa davlatlar tomonidan ham tan olinadi.

ICAO esa o‘z navbatida davlatlarning aviatsiya hukumatini auditdan o‘tkazib turadi va ular tomonidan berilgan hujjatlar jahon talablariga mosligi va ularni tan olish mumkinligini tasdiqlaydi.

Rossiya aviakompaniyalari lizingga olingan samolyotlarni Rossiya reyestriga qo‘ymaslikni afzal bilishgan: chunki Rossiya bayrog‘i ostida parvoz qilgan bortlarni ikkilamchi bozorda sotishda ularga ishonch kamroq bo‘ladi. Bu jahonda Rossiya aviatsiya hukumati va ular texnik xizmat ko‘rsatish qoidalariga rioya qilishni yetarli tarzda nazorat qilishiga jahonda ishonch kamligi bilan tushuntiriladi.

Faqatgina Rossiyaning o‘zida ishlab chiqarilgan Il, Tu, Sukhoi SuperJet 100 kabi samolyotlar Rossiya reyestrida ro‘yxatga qo‘yilgan va Rossiyaga tegishli RA kodiga ega.

Biroq, ICAO’ning 83 bis kelishuvida, havo kemasining qayddan o‘tkazgan davlat samolyotdan foydalanayotgan davlatga parvozga yaroqlilik sertifikatini cho‘zish bo‘yicha vakolatlarning bir qismini berishi mumkinligi qayd etilgan. Rossiyaning «Aeroflot», S7, Ural airlines, Rossia kabi yirik aviakompaniyalariga nisbatan ham shu yo‘lni tutishgan: Bermud orollari Rosaviatsiyaga parvozga yaroqlilikni nazorat qilish topshirilgan.

Sanksiyalar tufayli ro‘yxatdan o‘tkazgan mamlakat (Bermud orollari) Rossiyada samolyotlarga texnik xizmat ko‘rsatish barcha talablarga javob berishiga javob bera olmaymiz, demoqchi bo‘lgan. Shu sababli samolyotlarning parvozga yaroqlilik sertifikatlari chaqirib olingan va endi ular jahon bo‘ylab haqiqiy hisoblanmaydi.

Rossiya esa o‘z navbatida avval berilgan sertifikatlarning barchasi uzaytirilgani haqida hukumat qarorini qabul qildi. Mamlakat ichida ular rasman amalda hisoblanadi.

Xalqaro qonunchilik u yoqda tursin, hattoki Rossiya qonunchiligiga ko‘ra bu samolyotlarni ekspluatatsiya qilishga doir barcha qoidalarni batamom buzish hisoblanadi. Rossiya Federatsiyasi Havo kodeksida va Federal avatsiya qoidalarida aniq-tiniq qilib yozib qo‘yilgan: havo kemasi komandiri samolyot hujjatlari ichida amalda bo‘lgan sertifikat borligiga amin bo‘lishi shart.

Hozir Rossiyada uchuvchilar huquqiy vakuumga tushib qolishdi. Bir tomondan sertifikat samolyot bortida bor, komandir yangiliklarni kuzatib borishga majbur emas va Bermud orollari sertifikatni chaqirib olganidan bexabar bo‘lishi mumkin. U shartli amaldagi hujjatga ko‘z yugurtiradi, sertifikatni uzaytirish haqidagi hukumat qarori borligini biladi va parvoz qilish haqida qaror qabul qiladi.

Boshqa tomondan, har qanday sud Bermud orollari sertifikatni chaqirib olganidan havo kemasi komandiri xabardor bo‘lganini osongina isbotlay oladi. Biroq uchuvchi xalqaro hujjatlar bo‘yicha emas, ularga zid keluvchi Rossiyaning ichki hujjatlariga tayanib parvoz qilish uchun qaror qilgani ma’lum bo‘ladi.

Bu vaziyatda uchuvchilar o‘zlarini qanday tutishlari kerakligi mutlaqo tushunarsiz. Ehtimol, ulardan kimdir bu haqda umuman o‘ylamayotgandir ham. Kimdir biror kor-hol ro‘y beradigan bo‘lsa, uni Rossiya qutqarib qoladi, deb o‘ylar. Boshqalari esa parvozlardan bosh torta boshlaydi.

Shuhrat Shokirjonov tayyorladi.