“Dorini vaqtida ichmaslik o‘limga olib keladi” - buyrak va jigar ko‘chirib o‘tkazilgan bemorlar norozi

O‘zbekistonda buyragi yoki jigari almashtirilgan bemorlar soni bugungi kunda 2600 nafarni tashkil etadi. Bunday bemorlar boshqa organizmdan ko‘chirib o‘tkazilgan organ o‘z organizmlariga moslashib ketishi uchun immunitetni pasaytiruvchi (immunosupressor) dorilarini muntazam qabul qilishlari kerak.

Amaldagi qonun hujjatlariga ko‘ra, transplantatsiya operatsiyasi o‘tkazilgan shaxslar davlat tomonidan sifatli (original) immunosupressor dori vositalari bilan bepul ta’minlanishi kerak va buning uchun Sog‘liqni saqlash vazirligi mas’ul hisoblanadi.

Vazirlik immunosupressor dori vositalarini yetkazib berish bo‘yicha tanlov o‘tkazadi. Bemorlarni bu zarur dori vositalari bilan ta’minlash “Davlat xaridlari to‘g‘risida”gi qonunga asosan amalga oshiriladi. Ya’ni dorilar tender tanlovida yutgan qaysidir firma tomonidan xorijdan olib kelingach, bemorlarga tarqatiladi.

Kun.uz'ga murojaat qilgan bemorlar davlat tomonidan berilishi kafolatlangan dorilar o‘z vaqtida hamda yetarli miqdorda yetkazib berilmayotgani, qolaversa, dorilar ta’minotida tez-tez uzilishlar kuzatilayotgani, bu esa ularning salomatligini xavfga qo‘yayotganidan shikoyat qilishmoqda.

— Andijon viloyatida buyrak transplantatsiyasi jarrohlik amaliyotini o‘tkazgan bemorlar nomidan yozyapman. Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan bizga zarur bo‘lgan dorilar o‘z vaqtida yetkazib berilmayapti. Transplantatsiya jarayonini o‘tkazgan bemorlarga qo‘yilgan begona organ immunitet tomonidan rad etilmasligi uchun doimiy ravishda 2 turdagi dorilarni ichib yurishi shart. Agarda bemor zarur dorilarni 1 sutka davomida ichmasa, jarrohlik yo‘li bilan unga boshqadan ko‘chirib o‘tkazilgan buyrak ishlamay qolib, alaloqibat bu o‘limga olib keladi.

2021–2022-yillar davomida SSVga va Andijon viloyati SSBga ko‘p marta yozma va og‘zaki murojaat qildik. «Inson a’zolari va to‘qimalarining transplantatsiyasi to‘g‘risida»gi qonun loyihasi muhokamasida ham Andijonga kelgan deputatlarga barcha muammolarimiz aytilgan. Biroq shuncha sa’y-harakatlardan keyin ham bizga berilishi kerak bo‘lgan dorilar yetarli miqdorda va o‘z vaqtida yetkazib berilmayapti. Natijada bemorlar o‘zlari uchun zarur bo‘lgan “Prograf” va “Sellsept” (“Pangraf”, “Mayfortik”, “Sandimmun neoral”) dorilarini qimmat narxlarda sotib olishga majbur bo‘lishmoqda. Bu dorilarni faqat Toshkent shahridagi dorixonalardan topish mumkin.

Bemorlarni operatsiya qilish bu birinchi bosqich, ammo undan keyingi bosqich – ko‘chirib o‘tkazilgan organning yaxshi ishlashi uchun bemorlarni zarur dorilar bilan ta’minlash va zarur tibbiy ko‘riklardan o‘tkazish eng muhim bosqich hisoblanadi. Agarda bu bosqichda bemorlarga kerakli e’tibor qaratilmasa, unga qadar amalga oshirilgan barcha harakatlar nolga teng bo‘ladi va oqibatda bemor vafot etadi.

Aksariyat bemorlar – 1-guruh nogironlari, ularning qo‘shimcha daromadi mavjud emas. Davlatdan oladigan 600-700 ming so‘m nafaqasi dori sotib olish uchun yetmaydi. Bundan tashqari, bemorlar har 2-3 oyda topshiriladigan turli tibbiy tahlillarga millionlab pul sarflashadi. Bunday vaziyatda ularning qo‘shimcha xarajat qilishga imkoniyatlari yetmaydi”, deydi murojaatchi Shuhratbek Usmonov.

Uning aytishicha, Andijonda transplantatsiya operatsiyasi o‘tkazilgan shaxslarni sifatli immunosupressor dori vositalari bilan ta’minlash bilan bog‘liq muammolar doimiy bo‘lib, yuqori instansiyalarga qilingan murojaatlardan ham aytarli natija bo‘lmayapti.

— Buyragi yoki jigari ko‘chirib o‘tkazilgan dorilarni o‘z vaqtida va to‘liq miqdorda ta’minlab berishda muammolar uzoq vaqtdan beri davom etmoqda. 1-2 oy beriladi va yana uzilish bo‘ladi. Hozirgi vaqtda “Adport” nomli dori bilan ta’minlashni rejalashtirishayotgani to‘g‘risida ma’lumot bor. Bu dorini boshqa davlatlarda bemorlarga berish to‘g‘risida faktlar yo‘q. Xuddi shunday holat 2019-2020 yillarda ham kuzatilgandi. Unda “Roligraf” degan dori olib kelingan, ammo uni ko‘pchilik bemorlar ichishmagan, sababi tavakkal qilib hayotini yo‘qotgisi kelmagandi.

Undan tashqari, bemorlar doimiy ichib kelayotgan dorilarini almashtiraversa bu holat onkologik kasalliklarning paydo bo‘lishiga olish kelishi mumkin. Bu holatlar SSV tomonidan hisobga olinyaptimi yoki yo‘q, bu haqda bizga zarracha ma’lumot berilmayapti”, deya yozg‘iradi Lazizbek Rahmonov Kun.uz'ga yo‘llagan murojaatida.

Samarqand viloyatining Payariq tumanida yashovchi, 2023 yilda buyrak ko‘chirib o‘tkazish operatsiyasini boshdan kechirgan Bekjon Abdurahmonov ham qonun hujjatlari bilan kafolatlangan dorilarni yetkazib berish sababsiz kechiktirilayotgani, mutasaddilar bu borada qoniqarli izoh bera olishmayotganini aytmoqda.

— 2023 yili Toshkentda buyrak ko‘chirib o‘tkazish operatsiyasini boshdan o‘tkazdim. Ayni paytda 1-guruh nogironiman. Men kabi transplantatsiya bemorlariga davlat tomonidan beriladigan dorilar – prograf va selsep berilmayapti. Vazirlikka muammomiz haqida ko‘p marta murojaat qildik. Dorilar ana keldi, mana keldi deb bizni aldab kelishyapti. Qachon bu muammoga yechim topiladi o‘zi, yana qachongacha bizni sarson qilishadi, deb yozadi Bekjon Abdurahmonov.

Toshkent viloyatining Angren shahrida yashovchi Javohir Qo‘chqorov buyragi yoki jigari boshqa birovdan ko‘chirib o‘tkazilgan bemorlar prograf, pangraf, sandunim neoral, mayfortik, sellsept, maysept singari dorilarni muntazam ichib yurishga majburligi, biroq davlat tomonidan uzluksiz yetkazib berilishi belgilangan ushbu vositalar SSV tomonidan o‘z vaqtida ta’minlanmayotganidan shikoyat qilgan.

— Davlat tomonidan yetkazib berilishi zarur bo‘lgan dorilar vaqtida berilmayapti. Tanasi boshqa dard bilmas deganlaridek yuqoridagi ba’zi beg‘am mansabdorlar va’da berishdan nariga o‘tishmayapti. Bu dorilar aksar dorixonalarda yo‘q, topilsa ham narxi juda qimmat. Hozir ko‘plab bemorlar dorisi tugagani bois bir-birlaridan so‘rab olib ichib turishibdi. Ammo bu ahvolda uzoqqa borolmaymiz. Mutasaddilardan o‘tinib, yolvorib iltimos qilamiz, muammoyimizga befarq bo‘lmanglar, bizga oson tutmanglar. Majburligimizdan so‘rayapmiz bu narsalarni, deya o‘kinib yozgan Oydin Kamolova.

2021 yil 30 dekabrdagi prezident qarori bilan tasdiqlangan 2022-2024 yillar uchun birinchi darajali budjet mablag‘larini taqsimlovchilarning budjet xarajatlari va rivojlantirish dasturlarining maqsadli indikatorida Buyrak va jigar transplantatsiyasi jarrohlik amaliyoti o‘tkazilgan bemorlarni dori vositalari bilan ta’minlash dasturida buyrak va jigar transplantatsiyasi jarrohlik amaliyoti o‘tkazilgan bemorlarni immunosupressor dori vositalari bilan uzluksiz ta’minlash uchun 2022 yilda 21,2 mlrd, 2023 yilda 22,5 mlrd, 2024 yilda 24,1 mlrd so‘m zarur bo‘lishi prognoz qilingan.

Kun.uz yuzaga kelgan muammoli vaziyat yuzasidan izoh olish maqsadida Sog‘liqni saqlash vazirligi matbuot kotibi Furqat Sanayev transplantatsiya operatsiyasi o‘tkazilgan shaxslarga davlat tomonidan yetkazib berilishi kafolatlangan immunosupressor dori vositalarining navbatdagi partiyasi Toshkentga yetib kelgani, bu dorilarni bemorlarga tarqatish boshlaganini ma’lum qildi. Biroq dorilar ta’minotida nima uchun uzilish yuzaga kelgani, kelgusida bu muammo qaytarilmasligining oldi olinganiga doir savollarimiz javobsiz qoldi.