Bola puli va moddiy yordam kimlarga beriladi: mezonlar va o‘zgarishlar

Pensiya jamg‘armasi bo‘lim boshlig‘i Sardor Fayzullayev Kun.uz'ga bergan intervyusida nafaqalar kimlarga to‘lanishi, ariza qachon rad etilishi va kutilayotgan o‘zgarishlar haqida gapirib berdi.

{Yii::t(}

O'tkazib yuborish 6s

O'tkazib yuborish

“Ijtimoiy himoya” yagona reyestri haqida

— O‘zbekistonda bolalar nafaqasi va moddiy yordam tayinlash “Ijtimoiy himoya” yagona reyestri orqali amalga oshiriladi. Bu tizim oilaning kam ta’minlaganlik holatini aniqlash, ularga bolalar nafaqasi va moddiy yordam tayinlash, shuningdek, davlat tomonidan beriladigan turli yordamlar haqidagi ma’lumotlarni o‘zida aks ettiradi. Hozirgi kunda 2,2 mln oilaga shu tizim orqali bolalar nafaqasi va moddiy yordam to‘lab kelinyapti.

Oilada 18 yoshga to‘lmagan farzandlari bo‘lganlar bolalar nafaqasini olish bo‘yicha murojaat qilishlari mumkin. Yakka fuqarolar, barcha farzandlari 18 yoshdan katta, kam ta’minlangan oilalar ham moddiy yordam uchun murojaat qilishi mumkin.

Oilalarning moddiy ahvoli yaxshilansa, moddiy yordam to‘lash to‘xtatiladi

— Ijtimoiy adolat prinsipi nuqtayi nazaridan nafaqalarni haqiqatda muhtoj bo‘lgan oila olishini ta’minlash maqsadida Vazirlar Mahkamasining qarori loyihasi ishlab chiqildi.

“Ijtimoiy himoya” yagona reyestri orqali bolalar nafaqasi va moddiy yordam tayinlab kelinayotgan bo‘lsa, mazkur tizimda 16 vazirlik va idoradan 53 turdagi ma’lumotlar olinadi va shu asosda oilaning kam ta’minlanganlik holati aniqlanadi. Bola puli, moddiy yordam tayinlash yoki rad etish dasturda avtomatik qabul qilinadi. Shunday bo‘lsa-da, ayrim o‘ziga to‘q oilalar tomonidan moddiy yordam olish holatlari uchramoqda. Bu qanday bo‘lishi mumkin?

Birinchi navbatda bolalar nafaqasi va moddiy yordam tayinlangandan keyin oila tomonidan avtotransport vositasi yoki daromad keltiruvchi mol-mulk xarid qilinishi yoki oilaning daromadlari oshgan holatlarda 12 oygacha bolalar nafaqasi to‘lab beriladi. Ya’ni oilaning iqtisodiy ahvoli o‘zgargandan keyin ushbu oilaning mezonlarga mosligi tayinlash davomida qayta ko‘rilmaydi. Shuningdek, shunday holatlar uchraydiki, oilada mavjud avtotransport vositalari yoki mol-mulkini o‘zining qarindoshlari nomiga o‘tkazib qo‘ygan holatda nafaqa olish uchun o‘z holatini sun’iy kam ta’minlangandek ko‘rsatish orqali nafaqa olgan holatlar bor.

Kam ta’minlangan oilalarga nafaqa tayinlashda manzilligiga e’tibor qaratish ko‘zda tutilgan. Ya’ni birinchi kiritilayotgan o‘zgarish bolalar nafaqasi tayinlaganidan keyin oilaning iqtisodiy ahvoli har oyda avtomatik tarzda o‘rganiladi, bolalar nafaqasini olib turgan oilaning iqtisodiy ahvoli, ish haqi ko‘rinishida olib turgan daromadi, qo‘shimcha mol-mulki yoki avtotransport vositasini sotib olganligi tegishli davlat organlari, Soliq qo‘mitasi, kadastr organlari yoki Ichki ishlar vazirligidan olingan ma’lumotlar asosida har oyda o‘rganiladigan tartib joriy qilinadi. Bolalar nafaqasi tayinlanganidan keyin oila yangi avtotransport vositasi yoki ikkinchi avtotransport vositasini xarid qiladigan bo‘lsa, daromad keltiradigan mol-mulk xarid qiladigan bo‘lsa, oilalar reytingdan avtomatik chiqariladi.

Yana bir holat bor: oilaning foydalanuvida bo‘lgan, lekin o‘zining nomiga rasmiylashtirilmagan mulki bo‘lsa, yangi tartibga asosan mahalla yettiligi tomonidan oilalarga borgan holda, oilaning mol-mulklari o‘rganiladi. O‘rganishlar natijasida olingan ma’lumotlar tizimga kiritiladi. Oilaning kam ta’minlanganlik holati o‘zgarmagan bo‘lsa, nafaqa to‘lashda davom etiladi. Agar moddiy ahvoli yaxshilangan bo‘lsa, to‘lov to‘xtatiladi.

Fuqarolar bolalar nafaqasi va moddiy yordam uchun onlayn ariza berishi mumkin bo‘ladi

— Elektron tartibda nafaqa olish uchun ariza berish tartibi joriy qilinyapti. Bu 2024 yilning aprel oyidan kuchga kirishi kutilyapti. Fuqarolar uyidan chiqmasdan, MFYlarga bormasdan ariza berishlari mumkin. Kiritilayotgan tartibga asosan, yagona interaktiv davlat xizmatlari portali orqali ariza berishlari mumkin bo‘ladi.

Shuningdek, inson ijtimoiy markazlarining xodimlariga ham fuqarolarning arizalarini kiritish vakolati beriladi. Chekka hududlarda, onlayn ariza berish imkoni bo‘lmagan oilalar uchun markaz xodimlari ariza kiritishi mumkin bo‘ladi.

Alohida yashayotgan ayollar bolalar nafaqasiga da’vogar bo‘la oladi

— Nikohi bekor qilinmagan, ammo alohida yashayotgan oilalar bor. Bu holatda oilaning moddiy tomondan qiynalishi ehtimoli bor. Birga yashamayotgan holda eri aliment bilan ta’minlayotgan bo‘lsa, erini oila tarkibiga kiritmasdan bolalar nafaqasini olish imkoni tug‘iladi. Shunday oilalarga qo‘shimcha imtiyoz bo‘ladi.

Bu holatda avtomatik aniqlash tartibi qo‘llanadi. Aliment oluvchilar ro‘yxati majburiy byuro axborot tizimidan taqdim qilinadi. Aliment olayotgani haqida ma’lumot reyestrga kelib tushadi va shu ma’lumot asosida eri oila tarkibiga qo‘shilmay turadi, shuningdek, ayolga yolg‘iz ona sifatida avtomatik bolalar nafaqasi tayinlanadi.

Nafaqa tayinlaganidan keyin tug‘ilgan bola uchun nafaqa avtomatik hisoblanadi

— Oilaga bolalar nafaqasi tayinlanganidan keyin bola tug‘iladigan holatlar bo‘ladi.

Hozirgi holatda yangi tug‘ilgan oila a’zolari to‘g‘risidagi ma’lumot mahallaga taqdim etilishi kerak. Ya’ni takroran murojaat qilish kerak. Kiritilayotgan o‘zgarishga ko‘ra, bola tug‘ilgach, oilaga tayinlangan bolalar nafaqasi miqdori avtomatik ravishda o‘zgaradi. Yangi farzand tug‘ilgani haqidagi ma’lumot FHDYo organlaridan avtomatik tarzda olinadi va bolalar nafaqasi qayta hisoblab beriladi.

Oila qachon bolalar nafaqasi va moddiy yordam olishi mumkin?

— Amaldagi tartibga ko‘ra, bolalar nafaqasi va yordam puli olishning mezonlari bor. Birinchi navbatda oilaning daromadiga qaraladi. Oilaning har bir a’zosiga to‘g‘ri keladigan miqdor 568 ming so‘mdan, hozirgi kundagi minimal iste’mol xarajatlaridan ortmagan holda oila kam ta’minlangan deb topiladi. Bundan tashqari, ariza beruvchi oilaga qarashli mol-mulklar – avtotransport vositasi, ko‘chmas mulklar hisobga olinadi. Agar oila a’zolarining nomida 7 yil ichida ishlab chiqarilgan transport vositalari bo‘lsa, bolalar nafaqasi yoki moddiy yordam tayinlash rad etiladi. Xuddi shunday, 15 yil ichida ishlab chiqarilgan yuk mashinalari, yoki ishlab chiqarilgan yilidan qat’i nazar bittadan ortiq avtotransport vositasi bo‘lgan holda nafaqa tayinlanmaydi. Oilada ko‘chmas mulk yoki bitta noturar joy bo‘lgan holda ham bolalar nafaqasi tayinlanmaydi.

Hozirgi kunda eng ko‘p nafaqa tayinlash rad qilinishi sabablaridan biri fuqarolar mehnatga layoqatli bo‘la turib, mehnat organlariga ish so‘rab murojaat qilmasdan ishsiz yurgan holatlardir. Deylik, oilada eri hech qayerda ishlamaydi, ayoli 3 yoshgacha bo‘lgan farzandi tarbiyasi bilan shug‘ullansa, oilaga nafaqa tayinlanmaydi. Chunki oila ish izlab murojaat qilmagan bo‘ladi. Agar oila ish so‘rab mehnat organiga murojaat qilsa, bolalar nafaqasi tayinlanishi mumkin.

Bolalar nafaqasi va moddiy yordam miqdori qancha?

— 2021 yil sentabrdan boshlab oldingi tartib bo‘yicha 2 yoshgacha va 14 yoshgacha bola parvarishi o‘rniga 18 yoshgacha bolalar nafaqasi joriy qilindi. Bu miqdor oiladagi bolalar soniga qarab belgilanadigan bo‘ldi. Bolalar nafaqasining miqdori bugungi kunda 3 yoshgacha bola borligi bilan farqlanadi. Masalan, bir oilada 2 nafar farzandi bo‘lib, kichik farzand 3 yoshdan kichik bo‘lsa, bu bola uchun 325 ming so‘m to‘lanadi, katta farzand uchun esa 150 ming so‘m beriladi. Oilada eng kichik farzand 3 yoshdan katta bo‘lsa, kichik farzand uchun 250 ming so‘m, katta farzand uchun 150 ming so‘m beriladi. 3-4-farzandlar uchun 100 ming so‘mdan qo‘shib beriladi.

Moddiy yordam miqdori bugungi kunda 380 ming so‘mni tashkil qiladi. Bu 6 oygacha tayinlanadi. Bolalar nafaqasi va moddiy yordam uchun qayta murojaat qilish tartibi bor, masalan oila 6 oy moddiy yordam, 12 oy bolalar nafaqasi olgandan keyin, qayta ariza berish kerak bo‘ladi.

Madina Ochilova suhbatlashdi.
Operator – Mirvohid Mirrahimov,
Montajchi – Abduqodir To‘lqinov.