Abdulla Azizov ayrim dorilar narxi ustidan nazorat to‘xtatilishini izohladi

Farmatsevtika agentligi rahbari Kun.uz bilan suhbatda retsepsiz sotiladigan dorilar narxiga cheklov bekor qilinayotganini xalqaro tajriba bilan izohladi. Uning aytishicha, 15 fevralgacha dori qutisidagi QR kod asosida uning ruxsat etilgan maksimal narxini ko‘rsatuvchi ilova ishga tushiriladi. Dori vositalariga QQS stavkasi qayta ko‘rib chiqiladi. Dorixonadan dori sotib olib, sifatini tekshirish yo‘lga qo‘yiladi.

Farmatsevtika sohasi bo‘yicha 28 yanvar kuni imzolangan prezident farmoniga asosan, 2025 yil 1 apreldan boshlab retsepsiz sotiladigan dorilarga nisbatan narx cheklovi bekor qilinmoqda. Bu narxlar sun’iy oshirilishi mumkin degan xavotirlarga sabab bo‘lyapti. Farmatsevtika agentligi direktori Abdulla Azizov Kun.uz'ga bergan intervyusida cheklovning olib tashlanishi aksincha raqobatga ta’sir qilib, narx pasayishini aytdi.

Uning so‘zlariga ko‘ra, hozirda O‘zbekistonda 9 500 ta dori vositalari ro‘yxatdan o‘tkazilgan bo‘lib, shundan 1 500 tasi retsepsiz sotiladi.

“Barcha o‘rgangan davlatlarimizda retsept bilan beriladigan dori vositalari narxini nazorat qilish mexanizmi mavjud, lekin retsepsiz beriladigan dori vositalari, ya’ni siz og‘ir kasal bo‘lganingizda eng zaruriy bo‘lmagan, faqat o‘zingizga qo‘shimcha sifatida olish mumkin bo‘lgan dori vositalari narxiga esa hech qanday davlat nazorati qo‘yilmagan.

Ya’ni retsepsiz beriladigan dori vositalarni sotishda dorixonalar bir-biri bilan raqobatga kirishishi, narxni tushirishi yoki oshirishi mumkin – o‘zining foydasidan kelib chiqadi. Retsept bilan beriladigan dori toifalari esa ijtimoiy soha bo‘lib, inson salomatligiga to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘liq. Shuning uchun O‘zbekistonda biz ham shunday tartibni joriy etyapmiz.

“Xalqimiz asosan go‘sht narxini emas, dori narxini gapiryapti”, deb davlat rahbarimiz ham ko‘p aytdilar. Bu bo‘yicha yana bir topshiriq berganlar. Mart oyigacha Iqtisodiyot va moliya vazirligi va Soliq qo‘mitasi bilan dori vositalariga kiritilgan QQSni qaytadan ko‘rib chiqishimiz kerak. Qandaydir yengillik yaratish imkoniyati bo‘lsa, o‘rganib, taklif kiritishimiz kerak. Bu ham narxlarni yanayam tushirish imkoniyatini yaratadi.

Hozirgi kunda referent narxlar bo‘yicha olib borayotgan faoliyatimiz ham to‘g‘ridan to‘g‘ri narxlarning tushishiga olib keladi. Ijtimoiy nazoratning keskinlashishi ham narx tushishiga olib keladi. Bu farmon bilan biz to‘g‘ri mexanizmni yo‘lga qo‘yish orqali, kutishimiz kerak bo‘lgan narsa – narxlar tushishi. Oldimizga hech qanday narx oshishi maqsad qilib qo‘yilmagan, faqatgina muhim dori vositalarining narxi tushishi kutiladi.

Faqatgina 14 foizida (retsepsiz sotiladigan dorilarning ro‘yxatdan o‘tkazilgan jami dorilardagi ulushi – tahr.) boshida qandaydir narxlar o‘sishi kuzatilishi mumkin, lekin hamma yerga ochib berilgandan keyin raqobatning oshishi orqali 4–5 oylarda yana narxlar tushishi kuzatiladi”, – dedi Azizov.

Farmagentlik rahbari dori vositalarining cheklangan referent narxlariga amal qilinmayotganiga ham to‘xtaldi. Bu holat haqida Kun.uz dekabr oyidagi surishtiruvida xabar bergandi.

“Referent narxni oddiy aholi tekshirishi juda qiyin: savdo belgisi degan tushuncha bor, bir-biriga taqqoslash, dozirovkasi – bular hammasi juda murakkab. Shuning uchun ham ko‘p aholi haligacha referent narx nimaligini bilmaydi. Buni yengillashtirish uchun agentligimiz mobil ilova ishlab chiqyapti. 15 kunlarda ishga tushadi. U yerda dori vositasining QR kodini rasmga olib, uning referent narxini topishingiz mumkin.

Bundan tashqari, u yerda analogi degan joyi bo‘ladi. Bitta tugmani bossa, xuddi shu dorining xalqaro patentlanmagan nomi bo‘yicha boshqa analoglarini ko‘rsatib beradi, natijada ro‘yxatdan arzonrog‘ini sotib olishingiz ham mumkin bo‘ladi”, – dedi u.

Abdulla Azizovga ko‘ra, bu platforma taxminan 15 fevraldan ishga tushishi mo‘ljallangan.

“Mobil ilova ishga tushgach, eng kamida referent narxni tekshirish mexanizmi bo‘ladi. Shunda bir dori vositasi bitta dorixonada 100 ming, boshqasida 150 ming so‘mga sotilishiga barham beriladi. Chunki referent narx – sotilishi mumkin bo‘lgan maksimal narx, hech kim undan yuqori sotishi mumkin emas. QR kodni skanerlab, narxni ko‘rgandan keyin e’tiroz bildirish yoki dorixona ustidan qimmat sotayotgani haqida shikoyat qilish mumkin. Markirovka orqali dorining sotilayotgan joyi, kim ishlab chiqargani, kim distribyutor bo‘lgani, hamma ma’lumoti bor, shu orqali bizning agentlik va Bosh prokuratura departamenti bu bilan shug‘ullanadi va keskin choralar ko‘riladi”, – dedi Farmatsevtika agentligi rahbari.

Uning qo‘shimcha qilishicha, referent narxlar bilan birga, dorilarning sifati ham alohida nazoratga olinadi. Bunda 2025 yilning oxiriga qadar barcha dorixonalarda GPP xalqaro sifat standarti joriy etiladi. Hozirga qadar, respublika bo‘ylab 30 foizdan ortiqroq dorixonalarda bu tizim yo‘lga qo‘yilgan.

“Bizga dori vositalarining sifatini ta’minlash vazifasi qo‘yilgan. Bu postmarketing tizimi orqali amalga oshiriladi. Bu tizim yanvardan boshlab birinchi bosqichda joriy etildi. Bu bosqichda mingga yaqin dori vositalari belgilangan. Farmatsevtika mahsulotlari xavfsizligi markazi o‘sha mingga yaqin dori vositalarini turli hududlarda, turli dorixonalardan sotib olib, laboratoriyada tekshiradi. Agar sifat standartiga javob bermasa, buning sababini aniqlash kerak bo‘ladi: ayb dorixonachidami, ishlab chiqaruvchidami, importyor yoki distribyutordami, aniqlanadi. Shunga ko‘ra, risk kategoriyalari shakllanadi. Biz tahlika-tahlil usulida kimlarni yoki qaysi dorixonani tekshirishimiz kerak, degan jarayon yo‘lga qo‘yiladi. Bu mexanizm AQSh farmakopeyasi qoshidagi dastur birgalikda shakllantirilyapti. Shu orqali biz, aytaylik, 1 yil ichida ancha-muncha muammolarni topib olamiz.

Bu muammolar nima bo‘lishi mumkin? Dorixona yomon ishlayaptimi, yoki haqiqatan ba’zi ishlab chiqaruvchilar yaxshi sifatda chiqarmagan. Shu orqali ularning reytingini belgilab boramiz va uni ochiqchasiga ko‘rsatib boramiz. Ertaga sotib oluvchi QR kod orqali ishlab chiqaruvchining reytingini ham ko‘radi, shunga qarab o‘zi qaror qabul qilishi mumkin”, – deydi Abdulla Azizov.