9/11. Dunyoni o‘zgartirgan kun

11 sentabr degan so‘zning o‘zi dunyodagi millionlab odamlar shuurida dahshat uyg‘otadi. Yangi asrning ilk 11 sentabrida dunyoni bir necha daqiqa xaos o‘rab olgandi. O‘sha kuni dunyoda hamma himoyasizdek ko‘ringandi. Mashhur serialda aytilganidek, dunyo 11 sentabr va undan keyingi davrga bo‘linadi. Bugun 2001 yil Nyu Yorkda sodir etilgan terakt haqida gaplashamiz.

{Yii::t(}

O'tkazib yuborish 6s

O'tkazib yuborish

G‘oyaviy asos

11 sentabr haqida gapirganda odatda ikkita samolyot butunjahon savdo markaziga urilgani haqida hikoya qilish bilan cheklanishadi. Keling, bugun bu ishga qo‘l urganlar nega bunday qilgani, ularni qanday da’vo bunga undagani haqida ham gaplashsak. Shu uchun 2001 yildan emas, biroz avvalroqdan boshlaymiz.

1970-yillar, Jidda. Saudiyalik milliarder, qirollik oilasi bilan juda yaqin bo‘lgan oila vakili Muhammad ibn Avadaning xotirjam, odobli, doim o‘ylab gapiradigan o‘g‘li do‘stlari bilan televizor ko‘rib o‘tirardi. Yigit Isroil Falastin yerlarini bosib olgani va u yerdagi millatdoshlariga yordam bera olmayotganidan ezilib yurgan o‘sha paytida televizorda isroillik politsiyachilar Falastinda himoyasiz ayollar va bolalarni urayotganini ko‘rib qoladi. Yigit dodlab yig‘lab yuboradi va do‘stlariga qarab shunday deydi: biz hali qasos olamiz.

Bu kamgap yigitning qasosi qanchalik dahshatli bo‘lishini hech kim tasavvur qila olmasdi. Yigitning ismi Usama edi. Uning otasi qirollik oilasidan bo‘lmagan eng boy saudiyalik edi. Muhammad ibn Lodin vafotiga qadar Quddusdagi Aqso masjidi ta’miri bilan shaxsan shug‘ullanib kelgan. 1967 yil aviahalokatda o‘lgan milliarderning barcha boyligi o‘g‘li Usama bin Lodinga qoladi.

Yigit otasidan juda katta pul meros qolgan bo‘lsa-da, hashamatga, dabdabali hayotga qiziqmaydi. 21 yosh vaqtida universitetdagi o‘qishini tashlab, sovet qo‘shinlariga qarshi kurashayotgan mujohidlarga yordam berish uchun avval Pokistonga, keyin Afg‘onistonga yo‘l oladi. Va o‘sha yerda global jihod g‘oyasi asosida o‘z tarafdorlarini yig‘a boshlaydi. Unga arab davlatlaridan juda katta pul oqib boradi.

Bin Lodin Afg‘onistonda mujohidlar uchun yo‘llar, arab jangchilari uchun yerosti harbiy lager quradi. Va oxir-oqibat “Al Qoida” deb atalmish terror tashkilotiga asos soladi. U shu qadar radikallashib ketadiki, yaqin tarafdorlari ham yonidan keta boshlaydi. Biroq qasos o‘tida yonayotgan Usamani hech kim to‘xtata olmasdi. Va bin Lodin 2001 yil 11 sentabr kuni o‘zi qasos deb atagan dahshatli teraktni amalga oshiradi.

Bu insoniyat tarixidagi eng dahshatli terakt edi. Shunchalik dahshatliki, har yili milliardlab dollar budjetga ega bo‘ladigan Amerika harbiylari-yu, maxsus xizmatlari teraktni CNN kadridan tomosha qilishadi xolos.

Terakt kuni

2001 yil 11 sentabr tongida Amerika aeroportlarida odatdagiday minglab reyslar parvozga tayyorlanayotgandi. O‘sha kuni “Al Qoida”ning 19 nafar a’zosi hech qanday muammosiz samolyotlarga chipta sotib olib ro‘yxatdan o‘tadi. Ular to‘rt guruhga bo‘lingan, har bir guruhda bittadan Boeing samolyotini boshqara oladigan jangari bor edi. Ular United Airlines aviakompaniyasining ikkita, American Airlines aviakompaniyasiga tegishli ikkita Boeing samolyotlarini egallab olib, ularni jonli bombaga aylantirishadi.

Samolyotlar birin-ketin GPSʼni o‘chirib, radarlardan g‘oyib bo‘ladi. Operatorlar nima bo‘lganini tushunmay garang bo‘lishadi. Shunda 11-reys bilan uchgan samolyot bilan aloqada bo‘lib turgan operator jiddiy nimadir sodir bo‘lgan deb o‘ylab, tezda harbiylardan qiruvchi samolyot so‘raydi. Harbiylar bu shunchaki harbiy mashg‘ulotning bir qismi deb o‘ylashadi, chunki o‘shanda chindan havo mudofaasi bo‘yicha harbiy mashg‘ulot davom etayotgandi.

Biroq vaziyat jiddiy edi. Asta-sekin 11, 175, 77 va 93-reys bilan uchayotgan samolyotlar yo‘nalish trayektoriyasini o‘zgartira boshlaydi. Lekin Amerika maxsus kuchlari shunda ham hech qanday harakatni boshlamaydi. Fuqaro aviatsiyasidagi oddiy operatorlar insoniyat tarixidagi eng dahshatli terakt ostonasida dushman bilan maydonda yakkama-yakka qolib ketishadi.

Harbiylar 11-reysdagi Boeingʼni qidirish uchun birinchi F-15 qiruvchi samolyotlarini osmonga ko‘targanda kech bo‘lgandi. N334AA bort raqamli Boeing 767 samolyoti Nyu Yorkdagi jahon savdo markazi shimoliy binosiga borib uriladi. Bu voqea ertalab soat 08:46 da sodir bo‘ladi.

Bilasizmi, butun boshli yo‘lovchi samolyoti ichidagi odamlari bilan Amerikadagi eng baland binoga borib urilganidan keyin ham Amerika maxsus xizmatlari vaziyatni qo‘lga ololmaydi, osmon xavfsizligi ta’minlanmaydi. Ko‘pchilik binoga samolyot urilganini sezmay ham qoladi. Tezda yirik telekanallar kameralarini jahon savdo markazi binosiga qaratib, jonli efirni boshlab yuboradi.

Birinchi samolyot urilganidan 17 daqiqa o‘tib binoga ikkinchi samolyot uriladi. Mahalliy vaqt bilan tong soat 09:03 da United Airlines aviakompaniyasiga tegishli Boeing endi egizak binolarning janubiysiga borib uriladi. Shunda amerikaliklar hammasini tushunib yetadi: bu terakt, dunyodagi eng qudratli davlatga hujum qilishdi.

Ikkinchi portlashdan keyin butun Amerika dahshatga tushadi. Odamlar qo‘rquvdan qaltirab, televizorni kuzatishadi. Bu vaqtda terrorchilar egallab olgan yana bir Boeing Virjiniyaga qarab uchayotgandi. Soat 9 dan 37 daqiqa o‘tganda samolyot AQSh Mudofaa vazirligi Pentagon binosiga borib uriladi. Amerika shunchalik himoyasiz holatda ediki, o‘shanda keyingi samolyotlar MRB yoki Oq uy binolariga urilishi ham hech gap emasdi. Hech kim hatto nechta samolyot egallab olinganini ham bilmasdi.

Tonggi 10:03 da bin Lodinning terrorchilari egallab olgan yana bir uchoq Pensilvaniya janubidagi ochiq maydonga qulaydi. Qora qutidagi yozuvlardan ma’lum bo‘ladiki, samolyot bortidagi ekipaj a’zolari va yo‘lovchilar qahramonlarcha kurashib, terrorchilardan samolyot nazoratini qaytarishga urinadi. Natijada samolyot uylar yoki biror bino ustiga emas, dalaga qulaydi. Bu samolyotdagi terrorchilar Kapitoliyni nishonga olgandi.

2977 qurbon

To‘rt samolyot ichida bo‘lgan hamma tabiiyki, o‘ladi. Xususan, 19 nafar xudkush terrorchi ham. To‘rt terakt oqibatida umumiy hisobda 2977 kishi o‘ladi. Eng ko‘p 2606 kishi jahon savdo markazi binosida, 246 kishi samolyotlar ichidagilar. Shuningdek, Pentagon binosida 125 kishi o‘ladi. Qurbonlar 92 davlat fuqarolari bo‘lgan. Qidiruv komissiyasi faqat 1600 jasadning shaxsini aniqlay oladi. Qolgan qurbonlar tanasi parchalanib ketadi. Jahon savdo markazi atrofida 10 ming odam parchalari topiladi.

Oqibat

Terakt butun dunyodagi siyosiy muvozanatning oyog‘ini osmondan qiladi. Amerika “Al Qoida”ga qarshi kurash iddaosi bilan Afg‘onistonga bostirib kiradi. Shu bilan 2020 yil Jo Bayden prezident bo‘lguniga qadar Amerika qo‘shinlari Afg‘onistonda bo‘lib “Tolibon” va “Al Qoida”ga qarshi kurashadi. Aynan shu teraktdan keyin Amerikada, G‘arbda islomofobiya, musulmonlarga yovqarash avj oladi. AQSh Yaqin Sharqda o‘z ta’sirini oshirishga kirishib, haddan tashqari agressiv operatsiyalar amalga oshiradi. Iroqda urush boshlaydi. To‘g‘ri, bu Saddamga qarshi urush deyiladi, lekin aslida barchasiga turtki bo‘lgan voqea aynan 11 sentabr teraktlari edi.

Konspirologiya

Teraktdan keyin butun dunyoda u haqda afsonalar, konspirologiyalar tarqaladi: «Amerikaning o‘zi qilgan», «Isroil qilgan», qabilida. Eng ko‘p tarqalgan konspirologiyaga ko‘ra, Amerika bu teraktni go‘yoki musulmon olamiga hujum qilish uchun uyushtirgan ekan. Lekin bu fitna nazariyalarining barchasi terakt markazidagi shaxs – Usoma bin Lodinni chekkaga chiqarishdan boshqa narsa emas.

Mening shaxsiy fikrimcha, 2001 yil 11 sentabr kuni shunchaki jiddalik Usoma bin Lodin butun boshli Amerika maxsus xizmatlari, qudratli Amerika armiyasi, qudratli markaziy razvedka boshqarmasi va umuman butun Amerika Qo‘shma Shtatlaridan kuchlilik qiladi. Keyin nima bo‘lgani boshqa masala, lekin aynan o‘sha kuni, o‘sha epizodda bin Lodin dunyodagi hamma narsaga qodirmiz deb katta ketib yuradigan amriqoliklardan kuchlilik qiladi.

Axir Amerika maxsus xizmatlari o‘shangacha terrorchi deganda chopon do‘ppida yuradigan, chekib olib, takbir aytib granata otadigan yoki oshib borsa, beliga bomba bog‘lab o‘zini portlatib yuboradigan soch-soqoli tartibsiz musulmon odamni tushunishgan. Basavlat, yevropacha kiyingan, qo‘lida sport sumkasi bilan samolyot biznes-klassiga chipta olgan arab ularning nazdida samolyot uchun hech qanday xavf tug‘dirmagan.

Bin Lodin bu yigitlarni butun boshli samolyotni boshqarishga o‘rgatgani, ular birgina kanselyariya pichog‘i bilan butun boshli ekipaj a’zolarini o‘ldirib, samolyotni egallashi, keyin GPSʼni o‘chirib, Pentagonga qarab bexato uchishi ularning tushiga ham kirmagan. Va mana shu xayolda, biz dunyodagi eng zo‘r davlatmiz, degan g‘urur bilan Usoma bin Lodinga mag‘lub bo‘lishgan.

Bu terakt butun dunyoda samolyotga chiqishdagi nazorat kuchaytirilishiga sabab bo‘ldi. Odamlar endi hamma yeri tekshirib uchoqqa chiqarilmoqda, hatto tirnoq oladigan qaychichani ham bortga olib chiqolmaysiz. Samolyotlarga maxsus tayyorgarlikdan o‘tgan erkak bort kuzatuvchilar ishga olina boshlandi. Hozirgacha Amerika samolyotlariga chiqsangiz, elektron uskunalarni yoqib ko‘rsatishni talab qilishadi. Xullas, terakt fuqaro aviatsiyasidagi tartibni ham o‘zgartirib yubordi.

Sabab

So‘zimiz oxirida terakt sabablariga to‘xtalsak. Birinchi sabab tabiiyki, Amerika maxsus xizmatlari, ichki va tashqi razvedkasining mas’uliyatsizligi. Bilasizmi, teraktni sodir etgan 19 kishidan uch nafari oxirgi bir necha oy davomida MRB tomonidan ta’qib qilingan, ularning bin Lodin bilan aloqador ekani aniq bo‘lgan. Shunday bo‘lsa-da, ular samolyotga bemalol chiqib uni Nyu Yorkda portlatishgan.

Va ko‘pchilik e’tibor bermagan yana bir sabab bor, bu haqda amerikalik maxsus ekspertlar ham gapirgan. Bu Amerikaning Yaqin Sharqdagi harakatlari. Vashington bu mintaqada bepisandlarcha davlatlarning ishiga aralashishi, Isroil Falastin yerlarini bosib olishiga tinimsiz yordam berishi, bu borada hech kim bilan hisoblashmasligi musulmon olamida AQShga nisbatan nafratni oshirib yuboradi. Bo‘lmasa, yosh-yosh 19 yigit o‘zi ham o‘lib ketishini bilib, nega bunday ishga qo‘l ursin? Ularni sovuqqonlik bilan 3 ming kishini o‘ldirishga shunchaki shahid bo‘lasan degan quruq gap bilan ishontirib bo‘lmaydi. Bin Lodin ularni aniq da’vo markazida birlashtirgandi.

Ha, azizlar, 11 sentabr voqealari insoniyat tarixidagi eng dahshatli, eng qo‘rqinchli terakt bo‘lib tarixga kiradi. Bu voqeani hech qachon unutmaslik, uning sabablarini o‘rganishdan to‘xtamaslik kerak. Chunki bu chindan dunyoni o‘zgartirgan voqea bo‘lgandi. Omon bo‘ling.

O‘tkir Jalolxonov tayyorladi.
Tasvirchi va montaj ustasi – Faxriddin Hotamov.