“Дорини вақтида ичмаслик ўлимга олиб келади” — буйрак ва жигар кўчириб ўтказилган беморлар норози

Ўзбекистонда буйраги ёки жигари алмаштирилган беморлар сони бугунги кунда 2600 нафарни ташкил этади. Бундай беморлар бошқа организмдан кўчириб ўтказилган орган ўз организмларига мослашиб кетиши учун иммунитетни пасайтирувчи (иммуносупрессор) дориларини мунтазам қабул қилишлари керак.

Амалдаги қонун ҳужжатларига кўра, трансплантация операцияси ўтказилган шахслар давлат томонидан сифатли (оригинал) иммуносупрессор дори воситалари билан бепул таъминланиши керак ва бунинг учун Соғлиқни сақлаш вазирлиги масъул ҳисобланади.

Вазирлик иммуносупрессор дори воситаларини етказиб бериш бўйича танлов ўтказади. Беморларни бу зарур дори воситалари билан таъминлаш “Давлат харидлари тўғрисида”ги қонунга асосан амалга оширилади. Яъни дорилар тендер танловида ютган қайсидир фирма томонидан хориждан олиб келингач, беморларга тарқатилади.

Kun.uz'га мурожаат қилган беморлар давлат томонидан берилиши кафолатланган дорилар ўз вақтида ҳамда етарли миқдорда етказиб берилмаётгани, қолаверса, дорилар таъминотида тез-тез узилишлар кузатилаётгани, бу эса уларнинг саломатлигини хавфга қўяётганидан шикоят қилишмоқда.

— Андижон вилоятида буйрак трансплантацияси жарроҳлик амалиётини ўтказган беморлар номидан ёзяпман. Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан бизга зарур бўлган дорилар ўз вақтида етказиб берилмаяпти. Трансплантация жараёнини ўтказган беморларга қўйилган бегона орган иммунитет томонидан рад этилмаслиги учун доимий равишда 2 турдаги дориларни ичиб юриши шарт. Агарда бемор зарур дориларни 1 сутка давомида ичмаса, жарроҳлик йўли билан унга бошқадан кўчириб ўтказилган буйрак ишламай қолиб, алалоқибат бу ўлимга олиб келади.

2021–2022-йиллар давомида ССВга ва Андижон вилояти ССБга кўп марта ёзма ва оғзаки мурожаат қилдик. «Инсон аъзолари ва тўқималарининг трансплантацияси тўғрисида»ги қонун лойиҳаси муҳокамасида ҳам Андижонга келган депутатларга барча муаммоларимиз айтилган. Бироқ шунча саъй-ҳаракатлардан кейин ҳам бизга берилиши керак бўлган дорилар етарли миқдорда ва ўз вақтида етказиб берилмаяпти. Натижада беморлар ўзлари учун зарур бўлган “Програф” ва “Селлсепт” (“Панграф”, “Майфортик”, “Сандиммун неорал”) дориларини қиммат нархларда сотиб олишга мажбур бўлишмоқда. Бу дориларни фақат Тошкент шаҳридаги дорихоналардан топиш мумкин.

Беморларни операция қилиш бу биринчи босқич, аммо ундан кейинги босқич – кўчириб ўтказилган органнинг яхши ишлаши учун беморларни зарур дорилар билан таъминлаш ва зарур тиббий кўриклардан ўтказиш энг муҳим босқич ҳисобланади. Агарда бу босқичда беморларга керакли эътибор қаратилмаса, унга қадар амалга оширилган барча ҳаракатлар нолга тенг бўлади ва оқибатда бемор вафот этади.

Аксарият беморлар – 1-гуруҳ ногиронлари, уларнинг қўшимча даромади мавжуд эмас. Давлатдан оладиган 600-700 минг сўм нафақаси дори сотиб олиш учун етмайди. Бундан ташқари, беморлар ҳар 2-3 ойда топшириладиган турли тиббий таҳлилларга миллионлаб пул сарфлашади. Бундай вазиятда уларнинг қўшимча харажат қилишга имкониятлари етмайди”, дейди мурожаатчи Шуҳратбек Усмонов.

Унинг айтишича, Андижонда трансплантация операцияси ўтказилган шахсларни сифатли иммуносупрессор дори воситалари билан таъминлаш билан боғлиқ муаммолар доимий бўлиб, юқори инстанцияларга қилинган мурожаатлардан ҳам айтарли натижа бўлмаяпти.

— Буйраги ёки жигари кўчириб ўтказилган дориларни ўз вақтида ва тўлиқ миқдорда таъминлаб беришда муаммолар узоқ вақтдан бери давом этмоқда. 1-2 ой берилади ва яна узилиш бўлади. Ҳозирги вақтда “Adport” номли дори билан таъминлашни режалаштиришаётгани тўғрисида маълумот бор. Бу дорини бошқа давлатларда беморларга бериш тўғрисида фактлар йўқ. Худди шундай ҳолат 2019-2020 йилларда ҳам кузатилганди. Унда “Ролиграф” деган дори олиб келинган, аммо уни кўпчилик беморлар ичишмаган, сабаби таваккал қилиб ҳаётини йўқотгиси келмаганди.

Ундан ташқари, беморлар доимий ичиб келаётган дориларини алмаштираверса бу ҳолат онкологик касалликларнинг пайдо бўлишига олиш келиши мумкин. Бу ҳолатлар ССВ томонидан ҳисобга олиняптими ёки йўқ, бу ҳақда бизга заррача маълумот берилмаяпти”, дея ёзғиради Лазизбек Раҳмонов Kun.uz'га йўллаган мурожаатида.

Самарқанд вилоятининг Пайариқ туманида яшовчи, 2023 йилда буйрак кўчириб ўтказиш операциясини бошдан кечирган Бекжон Абдураҳмонов ҳам қонун ҳужжатлари билан кафолатланган дориларни етказиб бериш сабабсиз кечиктирилаётгани, мутасаддилар бу борада қониқарли изоҳ бера олишмаётганини айтмоқда.

— 2023 йили Тошкентда буйрак кўчириб ўтказиш операциясини бошдан ўтказдим. Айни пайтда 1-гуруҳ ногирониман. Мен каби трансплантация беморларига давлат томонидан бериладиган дорилар – програф ва селсеп берилмаяпти. Вазирликка муаммомиз ҳақида кўп марта мурожаат қилдик. Дорилар ана келди, мана келди деб бизни алдаб келишяпти. Қачон бу муаммога ечим топилади ўзи, яна қачонгача бизни сарсон қилишади, деб ёзади Бекжон Абдураҳмонов.

Тошкент вилоятининг Ангрен шаҳрида яшовчи Жавоҳир Қўчқоров буйраги ёки жигари бошқа бировдан кўчириб ўтказилган беморлар програф, панграф, сандуним неорал, майфортик, селлсепт, майсепт сингари дориларни мунтазам ичиб юришга мажбурлиги, бироқ давлат томонидан узлуксиз етказиб берилиши белгиланган ушбу воситалар ССВ томонидан ўз вақтида таъминланмаётганидан шикоят қилган.

— Давлат томонидан етказиб берилиши зарур бўлган дорилар вақтида берилмаяпти. Танаси бошқа дард билмас деганларидек юқоридаги баъзи беғам мансабдорлар ваъда беришдан нарига ўтишмаяпти. Бу дорилар аксар дорихоналарда йўқ, топилса ҳам нархи жуда қиммат. Ҳозир кўплаб беморлар дориси тугагани боис бир-бирларидан сўраб олиб ичиб туришибди. Аммо бу аҳволда узоққа боролмаймиз. Мутасаддилардан ўтиниб, ёлвориб илтимос қиламиз, муаммойимизга бефарқ бўлманглар, бизга осон тутманглар. Мажбурлигимиздан сўраяпмиз бу нарсаларни, дея ўкиниб ёзган Ойдин Камолова.

2021 йил 30 декабрдаги президент қарори билан тасдиқланган 2022-2024 йиллар учун биринчи даражали бюджет маблағларини тақсимловчиларнинг бюджет харажатлари ва ривожлантириш дастурларининг мақсадли индикаторида Буйрак ва жигар трансплантацияси жарроҳлик амалиёти ўтказилган беморларни дори воситалари билан таъминлаш дастурида буйрак ва жигар трансплантацияси жарроҳлик амалиёти ўтказилган беморларни иммуносупрессор дори воситалари билан узлуксиз таъминлаш учун 2022 йилда 21,2 млрд, 2023 йилда 22,5 млрд, 2024 йилда 24,1 млрд сўм зарур бўлиши прогноз қилинган.

Kun.uz юзага келган муаммоли вазият юзасидан изоҳ олиш мақсадида Соғлиқни сақлаш вазирлиги матбуот котиби Фурқат Санаев трансплантация операцияси ўтказилган шахсларга давлат томонидан етказиб берилиши кафолатланган иммуносупрессор дори воситаларининг навбатдаги партияси Тошкентга етиб келгани, бу дориларни беморларга тарқатиш бошлаганини маълум қилди. Бироқ дорилар таъминотида нима учун узилиш юзага келгани, келгусида бу муаммо қайтарилмаслигининг олди олинганига доир саволларимиз жавобсиз қолди.