“Декрет” пулини олган хусусий сектордаги аёллар сони режадагидан 7 баробар кам бўлмоқда. Нега?

2022 йил 1 сентябрдан хусусий секторда ишлаётган аёлларга ҳам давлат томонидан ҳомиладорлик ва туғуруқ нафақалари тўланиши бошланганди. Нафақа миқдори минимал истеъмол харажатларининг 4 бараварини (бугунги кунда 2 млн 272 минг сўм) ташкил этади.

2023 йилги давлат бюджетида бу харажатларни молиялаштириш учун 300,7 млрд сўм ажратилиши кўзда тутилган.

2024 йилги бюджет лойиҳасида эса бу кўрсаткични 100 млрд сўмгача камайтириш режалаштирилмоқда. Бунга сабаб нима?

“Ўзлаштириш кам, лекин нега?”

Хусусий сектордаги аёлларга “декрет” пули бўйича давлат харажатларини 3 баробарга қисқартириш режалаштирилганига иқтисодчи Отабек Бакиров эътибор қаратди. Шундан кейин масалага Қонунчилик палатаси депутати Дониёр Ғаниев аниқлик киритди. Унинг сўзларига кўра, Иқтисодиёт ва молия вазирлиги бу ҳолатни маблағларнинг паст даражада ўзлаштирилиши билан изоҳлаган.

“Жорий йил ажратилган 300 млрд сўмдан атиги 50 млрд сўмга яқин пул ўзлаштирилиши кутилмоқда. Шундан келиб чиқиб, прогнозни 100 млрдга туширишган. Менимча, бу ерда нега пул ўзлаштириш камлигини ўрганиш керак. Тахминимча, хусусий секторда ишлайдиган аёлларнинг катта қисми меҳнат шартномасиз ишлайди”, дея ёзди депутат Х (Тwitter) саҳифасида.

Дониёр Ғаниевнинг хусусий сектордаги аёлларга “декрет” пулини беришда бюрократия бор деган тахмини ноўрин бўлиб чиққан. Унинг сўзларига кўра, ҳомиладорлик нафақаси “худди суюнчи пули каби тиббий маълумотнома асосида автоматик ажратилар экан”.

“Асосий муаммо, тахмин қилганимдек, хусусий секторда аёллар иш ўринларининг расмий эмаслигида, яъни уларга ижтимоий ва даромад солиқлар тўланмаслигида экан”, – деди у.

2024 йилги бюджет лойиҳасини тайёрлашда 2023 йилнинг ҳақиқий харажатлари инобатга олинган

Иқтисодиёт ва молия вазирлигининг изоҳ беришича, давлат бюджетида 2023 йилда хусусий секторда ишловчи 130 минг нафар аёлга ҳомиладорлик ва туғиш нафақаси учун 300 млрд сўм маблағ берилиши режалаштирилган. Аммо, жорий йилнинг 9 ойида хусусий секторда ишловчи, белгиланган мезонларга мос бўлган 12 минг нафар аёлга ҳомиладорлик ва туғиш нафақаси тайинланган ва 24,6 млрд сўм маблағ тўлаб берилган.

“Жорий йил 9 ойлик тенденциядан келиб чиққан ҳолда, 2023 йил якунига қадар хусусий секторда ишловчи 19 мингдан ортиқ аёлларга ҳомиладорлик ва туғиш нафақаси учун 40 млрд сўмдан ортиқ маблағ йўналтирилиши кутилмоқда.

2024 йилги бюджет лойиҳасини тайёрлашда 2023 йилнинг ҳақиқий харажатлари инобатга олинган бўлиб, кейинги йилда хусусий секторда ишловчи 40 мингдан ортиқ (2023 йилга нисбатан 2 баравар кўп) аёлларга ҳомиладорлик ва туғиш нафақаси учун 100 млрд сўм ажратилиши кўзда тутилмоқда”, дейилади вазирлик изоҳида.

Хусусий иш берувчилар аёллар меҳнатидан шартномасиз фойдаланишмоқдами?

Иқтисодчи Отабек Бакировнинг ҳисоб-китобларига кўра, жами туғилишлар ҳисобида хусусий сектордаги аёлларнинг улуши 2 фоизга ҳам етмайди.

“Ҳақиқатдан ҳам шундайми? Ёки юз минглар аёллар хусусий секторда расмийлаштирилмаган ҳолда ишлаб келмоқдами? Балки муаммога кенг жамоатчилик, хусусан аёлларнинг ўзини эътиборини қаратиш вақти келгандир?

Расмий меҳнат шартномаси қонун билан кафолатланган ижтимоий ҳимоянинг ва барқарор пенсия тизимининг негизи ҳам. Балки худди 2009 йилгача бўлгани сингари давлат “декрет” пули тўлашни хусусий ва бюджетга ажратмасдан, барча аёлларга умумий асосда кафолатлашга ўтиши керакдир? Шунда хусусий бизнес аёлларни шартномасиз ишлатишдан тийилади, қолаверса, аёлларнинг ўзи иш берувчилардан расмий шартнома талаб қилишни бошлайди. Бюджет харажатлари кўпаяди, ҳа, лекин легаллашувдан бюджет даромадлари ҳам ортади”, дея ёзди иқтисодчи.

Маълумот учун, 2023 йилнинг январ-сентябр ойларида Ўзбекистонда 716 минг 885 нафар туғилиш қайд этилган. Бу ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 5,1 фоизга кўп.

Эслатиб ўтамиз, айни пайтда хусусий секторда банд бўлган аёллар қуйидаги мезонларга тўғри келсагина, уларга давлат томонидан “декрет” пули тўлаб берилади:

• нафақага талабгор аёл камида узлуксиз 6 ой давомида хусусий секторда ишлаган бўлиши керак;
• ягона миллий меҳнат тизимида расман банд бўлгани, корхона томонидан меҳнат дафтарчаси очилгани ҳамда унинг буйруқлари корхона томонидан киритилгани ҳисобга олинади;
• 6 ой давомида аёлнинг Давлат солиқ қўмитаси маълумотлар базасида даромадлари ва солиқ тўловлари акс эттирилган бўлиши керак.