Пахта сиёсатида бурилиш, кун тартибидаги жадидлар ва депортация воқеалари — ҳафта дайжести

Ортда қолаётган ҳафта давомида Ўзбекистонда рўй берган муҳим воқеа-ҳодисаларнинг қисқача тафсилотлари – Kun.uz дайжестида.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Пахта етиштириш: фермер-кластер муносабатларида ўзгаришлар

Пахта етиштиришда фермерлар ва кластерлар ўртасидаги муносабатларга бозор механизмлари жорий этилаётгани ҳафтанинг энг муҳим воқеаси бўлди. Президент Шавкат Мирзиёев 12 декабр куни бу борада йиғилиш ўтказиб, тегишли фармонни имзолади.

Фармонга кўра, 2024 йил ҳосилидан бошлаб, фермерлар ва кластерлар ўртасидаги фючерс шартномалари Товар-хомашё биржаси орқали тузиладиган бўлди. Биржадаги савдолар ҳар йили чигит экилишидан олдин, Қорақалпоғистон Республикаси ва вилоятлар бўйича алоҳида ўтказилади. Бунда фермер ўзи етиштирадиган пахта миқдорини биржага жойлаштиради, баландроқ нарх таклиф этган вилоят ичидаги кластер эса у билан шартнома тузади. Савдодаги бошланғич нарх Ню-Йорк биржасидаги пахта толасининг охирги 12 ойдаги ўртача нархи асосида белгиланади.

Шартномадан ортиқча етиштирилган пахта бўйича ҳам фермерларнинг эркинлиги кенгаяди. Улар ортиқча ҳосилни кимга сотишни мустақил ҳал қилади, яъни хоҳласа тўғридан тўғри шартнома тузган ҳолда ҳамкор кластерга, хоҳласа биржа орқали исталган бошқа харидорга сотади. Шунингдек, фермерлар ортиқча ҳосилни ўзлари қайта ишлаб, олинган пахта толаси ва иккиламчи маҳсулотларни биржа орқали сотиши мумкин.

Фермер хўжаликлари кластерлар билан ишлашга мажбур эмаслиги яна бир марта тасдиқланяпти. Фармонга биноан, фермерлар пахтани ўз маблағлари ёки тижорат кредитлари ҳисобидан етиштириб, хомашё ва ундан олинадиган маҳсулотларни биржада эркин сотиш ҳуқуқига эга. Биржа савдоларида қандай қилиб иштирок этиш бўйича фермер хўжаликларига ўқув семинарлари ўтилади.

Фермерларга қисман эркинлик берилгани билан, бошқа томондан уларнинг жавобгарлиги кескин кучайтириляпти. Фермер хўжалиги шартномаларда кўрсатилган мажбуриятлари бўйича ўз мол-мулки билан жавоб бериши белгилаб қўйилди. Мажбуриятларни қоплаш учун фермер хўжалигининг мол-мулки етарли бўлмаганида, хўжалик бошлиғи ўзининг шахсий мол-мулки билан жавобгар бўлади. Фермерларга томчилатиб суғориш учун ажратилган кредитлар бўйича кластерлар берган кафиллик фермерларнинг ликвидли мол-мулки билан алмаштирилади.

Бундан ташқари, Ҳисоб палатаси, Давлат молиявий назорати инспекцияси, Бош прокуратура ва бошқа тузилмалардан иборат алоҳида ишчи гуруҳ тузилиб, фермерларнинг кластерлар олдидаги қарздорликларини ундириш билан шуғулланиши белгиланди. Кластерларнинг фермерлар олдидаги қарзлари бўйича эса бирор янгилик кўзда тутилмаган.

Кореядаги университет ўзбекистонлик 22 талабани мамлакатдан чиқариб юборди

Жанубий Кореядаги университетлардан бири ўзбекистонлик 22 нафар талабани алдаб, уйига қайтариб юборди. Бу воқеа икки мамлакатда шов-шувларга сабаб бўляпти. Маълум бўлишича, Осан шаҳрида жойлашган Ҳаншин номли хусусий университет 27 ноябр куни эрталаб 23 нафар Ўзбекистон фуқаросини алдов йўли билан автобусга ўтқизиб, аэропортга олиб борган. Талабалар у ердан ўзларининг номига олиб қўйилган авиачипталар билан Ўзбекистонга мажбуран жўнатиб юборилган. Улардан фақат биттаси соғлиғи туфайли ёрдам сўрагани учун рейсдан тушиб қолган.

Маҳаллий нашрларнинг ёзишича, аввалига талабаларга “сизларни иммиграция идорасига олиб борамиз, у ерда ID-карта оласизлар” дейишган. Лекин йўлда ёлланган хусусий қўриқчилар автобусга чиқиб, талабаларнинг олдига туриб олган ва улардан телефонларини олиб қўйган. “Сизларнинг ҳужжатларингизда муаммо бор, агар ҳозир иммиграция идорасига борсангиз, сизларни қамоққа олишади, агар кейинчалик Кореяга қайтиш ниятингиз бўлса, ҳозироқ учиб кетишингиз керак”, деб тушунтирган университет ходимлари.

Бундай ҳолатнинг келиб чиқиши бўйича турли сабаблар айтиляпти. Талабаларнинг банк ҳисобрақамидаги маблағи масаласида олийгоҳнинг айби билан муаммо юзага келгани ҳақида маълумотлар бор. Университет эса уларни дарс қолдириш, ноқонуний ишлаш ва бошқа қоидабузарликларда айблаяпти. Лекин шуниси аниқки, сентябр ойида тил курсига келган бу талабаларнинг 6 ойлик амалдаги визаси бўлган, таълим муассасалари эса хориж фуқароларини депортация қилиш ҳуқуқига эга эмас.

Ҳозирда маҳаллий полиция ҳолат бўйича текширув олиб боряпти. Олийгоҳга нисбатан ноқонуний ҳибсга олиш, таҳдид қилиш ва одам ўғирлаш айбловлари қўйилиши мумкин. Шунингдек, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ташкилоти ҳам ўрганиш олиб бораётганини маълум қилган. Воқеани бир қатор корейс нашрлари ёритиб боряпти. Университетнинг бир гуруҳ талабалари ўзбекистонлик тенгдошларини қўллаб-қувватлаб, ўқув биноси олдида намойиш ўтказди.

Россиядаги ватандошларга оид хабарлар

Ўзбекистонликлар энг кўп депортация қилинадиган давлат бу – Россия. Шу ҳафта Санкт-Петербургдаги иккита ўзбекистонлик оила ноодатий сабаб билан мамлакатдан чиқариб юбориладиган бўлди. Гап шундаки, 10 декабр куни Красное Село шаҳарчасида яшовчи ўзбекистонлик иккита оиланинг уч нафар фарзанди кўчада ўйнаб юрган вақтда “Мангу олов” устига қор ташлаб, уни ўчириб қўйган.

Россия полицияси “Мангу олов”га нисбатан қилинган хатти-ҳаракатларга мунтазам равишда жиддий қараб келади. Бу ҳолат ҳам истисно бўлгани йўқ. Ички ишлар органи 10, 12 ва 14 ёшли бу болаларнинг оилалари керакли ҳужжатларни расмийлаштирмасдан яшаётганини аниқлаб, ишни судга оширди. Суд уларни ва уларнинг ота-оналарини 5 минг рублдан жаримага тортиб, депортация қилиш бўйича қарор чиқарди.

Айни пайтда, Россияда депортация тўғрисидаги қоидаларга ўзгартириш киритилиши кутиляпти. Афтидан, расмийларда муҳожирлар оқими камайган ҳозирги вазиятда, тайёр ишчи кучини чиқариб юбориш ноўрин деган позиция шаклланган. Шу ҳафта Давлат думасининг тегишли қўмитаси маъқуллаган қонун лойиҳасига кўра, муайян яшаш жойига эга мигрантларни депортация қилиш ўрнига, уларни жаримага тортиш ва мамлакатда қолишига рухсат бериш кўзда тутиляпти.

Шунингдек, Путиннинг топшириғи билан, Думада мигрантлар билан боғлиқ масалалар билан шуғулланувчи ишчи гуруҳ тузилди. Ишчи гуруҳ миграция сиёсатига нисбатан Россиянинг иқтисодий ривожланиши заруратидан келиб чиққан ҳолда ёндашиши айтилмоқда.

Жадидлар – кун тартибида

Ўзбекистонда совет пайтидаги қатағонларга оид архив ҳужжатларидан фойдаланиш имкониятлари кенгайтирилади. СССР пайтидаги репрессиялар мавзусида илмий тадқиқотлар ўтказиш учун грантлар эълон қилиниши ҳам кутилмоқда. Бу ҳақда президент Шавкат Мирзиёев Тошкентда жадидлар фаолиятига бағишлаб ўтказилган халқаро конференция иштирокчиларига йўллаган мурожаатида маълум қилди.

Президент охирги йилларда Олий суд томонидан 1030 дан ортиқ мустабид тузум қатағонига учраган ватандошлар номи оқлангани, бу тарихий адолатни тиклаш йўлидаги янги қадам бўлганини таъкидлаб, эндиликда ҳар йили август ойини “Қатағон қурбонларини ёд этиш ойи” сифатида ўтказиш, маҳалла идораларида “Қатағон қурбонлари хотираси бурчаклари” ва “Маҳалла хотира китоблари”ни ташкил этиш, ҳар йили камида 100 нафар қатағон қурбони ва жадидлар фаолиятини акс эттирадиган тўплам тайёрлашни таклиф қилди.

Шавкат Мирзиёев илмий ҳамжамиятга мурожаат қилиб, жадидларнинг миллий давлатчиликка қўшган ҳиссасига муносиб тарихий баҳо бериш кераклигини айтди. Ўзбекистонлик олимлар ва чет эллик тадқиқотчилар иштирокида ўтган сессияларда жадидларнинг сиёсий фаолияти, хусусан Марказий Осиёда демократияга интилган биринчи давлат – Туркистон мухториятини ҳар томонлама ўрганишга чақириқлар янгради. Жадидчилик ҳаракатига бағишланган биринчи музей Бухорода ташкил этиладиган бўлди.

Конференция, шунингдек, президент ёрдамчиси Саида Мирзиёеванинг лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосини такомиллаштириш ҳақидаги баёноти билан ҳам ёдда қолди. У ўзгартирилиши керак бўлган ҳарфлардан бири – Ў ҳарфидаги тескари тирноқ белгиси сабаб, ҳатто Ўзбекистон сўзи ҳам кўп ҳолатларла хато ёзилаётганига урғу бериб, ватан ва миллат номини тўғри ёзиш ҳақида гап кетганда, ҳадеб баҳслашавермай, тезроқ қарор қабул қилишга чақирди.

Эслатиб ўтамиз, компютерлар ҳаётимизга кириб кела бошлаган пайтлардан бери жамоатчилик ва илмий ҳамжамиятда алифбони тўғрилаш шартлиги борасида умумий консенсус бор. Ҳозирда Ў ва Ғ ҳарфларининг босма шаклини ёзма шаклга яқинлаштириш ва нг ҳарф бирикмасини алифбодан чиқариш бўйича бир тўхтамга келинган. Шу билан бирга, Ш ва Ч ҳарфларини ўзгартириш керакми-йўқми, агар ўзгартириш керак бўлса, Ч ҳарфи қандай шаклда бўлиши керак деган саволлар устидаги баҳслар давом этяпти.

“Кўча”га қарши рейдлар. Тошкентда жами 38 та жиноят иши тергов қилинмоқда

27 ноябрдан 12 декабргача, яъни 15 кун ичида Тошкентда ўтказилган жиноятчиликка қарши рейдлар давомида жами 103 киши қўлга олиниб, улар устидан 38 та жиноят иши очилган. Қўлга олинганлардан 52 нафарига нисбатан суд ажрими билан қамоққа олиш тарзидаги эҳтиёт чораси қўлланган. Бу ҳақда Тошкент шаҳар ИИББ бошлиғининг биринчи ўринбосари Дониёр Тошхўжаев сешанба кунги матбуот анжуманида маълум қилди.

Унинг сўзларига кўра, қўлга олинганлар товламачилик, фирибгарлик, безорилик, ўқотар қуроллар ва гиёҳвандлик воситалари билан боғлиқ жиноятларда айбланяпти. Улар ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар томонидан ойлар ва йиллар давомида кузатувга олинган бўлиб, етарлича далиллар тўпланганидан кейин, 27 ноябрдан бошлаб ёппасига ҳибсга олинган. Ўтказилган рейдларнинг “Ҳумо арена”даги тартибсизликка ҳам, қўшни давлатлардаги шунга ўхшаш рейдларга ҳам алоқаси йўқлиги маълум қилинди.

Тергов органига кўра, “кўча боллари” деб айтилаётган жиноий гуруҳлар қарздор фуқароларга таҳдид қилиш ва дўппослаш орқали улардан пул ундириб келган. “Улар давлатнинг функциясини ўзларига олишди, десам нотўғри бўлмайди”, – деди Дониёр Тошхўжаев.

Бу ҳафта яна нималар рўй берди?

Кутилганидек, ҳафта давомида газ ва бензин ҳайдовчиларнинг энг асосий ташвишига айланди. Ҳарорат –20 даражагача тушган кунлари Тошкент шаҳри, Тошкент, Самарқанд ва водий вилоятларидаги жами 1200 га яқин метан-шохобчанинг ярми тўлиқ ёпилди, қолган ярми эса кунига 6 соатгина ишлади холос. Ҳаво бироз илиганидан кейин чекловлар юмшатилган бўлса-да, газ ва бензин учун узун навбатлар сақланиб қоляпти. Шу билан бирга, энг совуқ кунларда “Ҳудудгазтаъминот” аҳоли хонадонларига газ етказиб беришда етишмовчилик бўлмаётгани ҳақида баёнотлар бериб борди.

Қорли кунларда маҳаллий қор қоплонларимиз ўзларининг борлигини эслатиб қўйишга қарор қилди. Қашқадарёдаги “Ҳисор” давлат қўриқхонасида ўрнатилган фотоқопқонлардан бири тарихда илк марта қоплонлар тўдасини тасвирга олди. Видеода тўртта қоплон биргаликда изғиб юрганини кўриш мумкин. Қўриқхона ҳудудларида ўтказилган кузги мониторинг натижаларига кўра, бу ерда 50-52 бош ноёб қор қоплонлари яшайди. Маълумот учун, 11 декабрдан бошлаб, Ўзбекистон Қизил китобига киритилган ҳайвонларни ўлдирганлик учун жарималар 10 бараварга оширилди.

Афғонистонда “Толибон” қураётган Қўштепа каналининг қирғоқлари ўпирилгани ҳақида хабарлар тарқалди. Сунъий йўлдошдан олинган тасвирларда ноябр ойидан бошлаб канал ёқасидаги чўлда сув омбори пайдо бўлганини кўриш мумкин. “Ўзбеккосмос” ўз ўрганишларига таяниб сув тошқини бўлмагани, канал яқинида сизот сувларининг кўтарилиши рўй берганини маълум қилди. Эслатиб ўтамиз, Ўзбекистон ҳукумати толибларга канални биргаликда қуриш, айниқса уни бетонлаштириш борасида таклиф билдириб келаётган эди.

Эрон Ислом Республикаси Ўзбекистон фуқаролари учун виза режимини бекор қилди. Визасиз режим бирданига 33 та давлат учун жорий этилган. “Биз дунё билан мулоқот қилмоқчимиз, эронофобия билан курашмоқчимиз”, деб баёнот берди Теҳрондаги расмийлар. Ҳафта давомида, шунингдек, Ўзбекистоннинг Қатардаги элчихонасининг очилиш маросими бўлиб ўтди. Эслатиб ўтамиз, октябр ойида Қатар ҳам ўзбекистонликлар учун визасиз режим жорий қилганди.

Тошкент–Самарқанд пулли автомобил йўлининг лойиҳаси тайёр бўлди. Лойиҳага кўра, йўл автомагистрал талаблари асосида қурилиб, 6 та полосадан иборат, 305 км узунликда бўлади. Барча туташма ва иншоотлар устидан янги йўл ўтказгичлар қурилиши режалаштирилган. Австрия компанияси ишлаб чиққан лойиҳа асосида йўлни Туркия компанияси қуриши кутилмоқда. Қурилиш ишларининг бошланиш ва якунланиш муддатлари борасида ҳозирча маълумот йўқ.

Ерости бойликларни қазиб олувчи компанияларга навбатдаги имтиёз берилмоқда. Қонунчилик палатаси қабул қилган қонунга кўра, 2024 йил 1 январдан 2025 йил 31 декабргача бўлган даврда металлар ва углеводородларни қазиб олишни бошлайдиган солиқ тўловчилар чекланмаган муддатга махсус рента солиғини тўлашдан озод этилади. Бу қонунга фақат битта депутат – Дониёр Ғаниев қарши чиқди. Унинг фикрича, бу – соҳадаги рақобат муҳитини бузади, бюджетга тушумларни камайтиради. Шу куни парламент қуйи палатаси 2023 йилги бюджетга ўзгартиришларни ҳам саноқли дақиқалар ичида тасдиқлаб берди.