Mustaqilligi: 23 sentabr 1932 yil
Rasmiy tili: Arab
Poytaxti: Ar-Riyod
Boshqaruv tizimi: Mutlaq monarxiya
Aholisi: 31.5 million (dunyoda 41-o‘rin)
Valyuta: Saudiya Riyoli
TeRMA JAMOA:
Laqabi: «Sahro burgutlari»
Konfederatsiya: OFK
Bosh murabbiy: Xuan Antonio Pitstsi
Jamoa sardori: Usoma Havsaviy
Eng ko‘p o‘yin o‘tkazgan: Muhammad Ad-Dayya (178)
Eng ko‘p gol urgan: Majid Abdulla (42)
Libos rangi: yashil-oq
FIFA reytingidagi o‘rni: 69 (15 mart holatiga)
Eng yirik g‘alabasi: Sharqiy Timor - 10:0 (2015)
Eng yirik mag‘lubiyati: Marokash - 0:13 (1961)
Osiyo kubogi: Chempion (1984, 1988, 1996)
Jahon chempionati: 1/8 final (1994)
Saudiya Arabistonida futbol 1976 yildan buyon mavjud deyish mumkin. Neftning narxi keskin oshishi oqibatida, ular ham qanaqadir ovunchoqqa ehtiyoj sezishdi: stadionlar qurila boshlandi, futbol infratuzilmasi yaxshi holatga keltirildi, bir qator futbol yulduzlari taklif etila boshladi. Masalan, o‘z vaqtida Ferents Pushkash bir yil mobaynida mamlakat terma jamoasiga ustozlik qilgandi. Sakkiz jamoadan iborat liga tashkil qilindi, besh yil o‘tib esa, 1981 yilda ikkinchi divizion ham paydo bo‘ldi.
Saudiya futbolidagi o‘sishni ko‘pchilik Fahd Abdulaziz as-Saud nomi bilan bog‘lashadi. 1982–2005 yillarda qirollik taxtiga o‘tirgan as-Saudning futbolga qiziqishi natijasida mamlakat futboli Osiyoda yetakchilar qatoriga chiqib oldi va bu davrda arablar uch marta Osiyo kubogida g‘olib chiqqandi.
Hammasi oddiy, agar elita futbolga qiziqsa, e'tibor ham shunga yarasha bo‘ladi va natijalar ham kuttirmaydi. Yoki aksincha... 1990 yillarga kelib futbol islohotlari davom etdi va Qirol Fahd kubogiga asos solindi. Aynan mana shu turnir asosida keyinchalik, 1997 yilda FIFA Konfederatsiyalar kubogini tashkil qilingandi.
Dunyoga esa, saudiyaliklar qanday kirib kelganini eslasangiz kerak. Belgiya, Niderlandiya kabi jamoalar bilan bir guruhdan joy olgan qit'adoshlarimiz 6 ochko to‘plab guruhdan chiqish vazifasini uddalashgandi. Niderlandiya bilan o‘yinda jamoa uzoq vaqt hisobda oldinda borib, keyin g‘alabani qo‘ldan chiqargan bo‘lsa, Belgiya mag‘lubiyatga uchratilgandi. Nimchorak finalda bo‘lajak uchinchi o‘rin sohiblari Shvetsiya terma jamoasi qahramonlarimizni to‘xtatib qolgandi.
Saudiya Arabistoni keyingi jahon chempionatlarida ham muntazam qatnashdi, xususan, JCh-2006 saralash o‘yinlarida ular O‘zbekiston terma jamoasi bilan bir guruhda joy olishgandi. Germaniyada bo‘lib o‘tgan o‘sha jahon chempionati saudiyaliklar uchun so‘nggisi bo‘lib turgandi, qaysidir ma'noda mamlakat futbolidagi bu pasayishda qirol Fahd 2005 yilda vafot etganining ham aloqasi borligi shubhasiz. 1994-2006 chempionatlarda esa, Saudiya o‘sha yuqorida tilga olingan AQSh-94, hamda Osiyoda bo‘lib o‘tgan 2002 yilgi jahon chempionatida nemislardan yirik 0:8 hisobidagi mag‘lubiyat bilan esda qolishdi xolos.
YaNGI DAVR
Ana endi mamlakatda futbolning istiqbolini ijobiy tomonga o‘zgarishiga umid bog‘lasa bo‘ladi. Mamlakatdagi deyarli birinchi inson bo‘lgan shahzoda Muhammad Ibn Salmon atigi 32 yoshda, umuman mamlakat aholisining o‘rtacha yoshi 29 yoshni tashkil qilmoqda. Aynan Ibn Salmon Saudiya Arabistonining dunyodagi salbiy imijini yaxshilash uchun turli loyihalarni ishga tushirdi. Saudi Vision 2030 dasturi bo‘yicha ijtimoiy va iqtisodiy islohotlar amalga oshirilishi ko‘zda tutilgan. Maqsad bitta: dunyoga ochiqroq va tolerantroq Islom va Saudiya Arabistonini taqdim etish.
«Biz bu qarorni qabul qilar ekanmiz, endi futbol haqiqiy professionallar qo‘liga o‘tishiga ishonmoqdamiz. Bu o‘zgarishlar bir qator foydali investitsiyalarga yo‘l ochadi va minglab yangi ish o‘rinlari yaratiladi», – dedi Ar-Riyod savdo palatasi matbuot kotibi Majid Abdulla.
Boshqa tarafdan sport amaldorlari vaziyatning salbiy qismlariga urg‘u qaratishmoqda, misol uchun, stadionga hech kim bormayapti. Bu masala ham yechilish arafasida – endi ayollar ham futbolga borishlari mumkinligi haqida gaplar bor. Bu ham ijtimoiy islohotlarning bir qismi, hozircha faqat Ar-Riyod, Jidda va Dammamda ayollar hamrohsiz ham stadionga borishlari mumkin. To‘g‘ri, ayollar sektori alohida tashkil qilingan.
Ayollar mashina haydash, kinoteatr va konsertlarga borish, restoranlarda hamma qatori ovqatlanish va «Al Ahli»ga stadiondan turib muxlislik qilishga ruxsat olishlari futbol uchrashuvlaridagi tashrif ko‘lamini birmuncha oshirishidan umid qilinmoqda.
«Saudiyada erkaklar futbolni juda yaxshi ko‘rishadi va tushunishadi. Ma'lum sabablarga ko‘ra, Yevropadagi kabi muxlislar yig‘ilib futbol ko‘rish mumkin bo‘lgan pivo barlari yo‘q, ammo choy, kofe yoki kalyan ustida futbol tomosha qilishga odatlanishgan», – deb yozadi uch yil Saudiya Arabistonida yashagan VVS nashrining rossiyalik muxbiri Mariya Sashinskaya, – «u yerda restoranlarda erkaklar va oilaviy tashrif buyurganlar alohida o‘tirishadi. Bir kuni hatto katta restoranda bir o‘zim qolib ketishimga to‘g‘ri kelgandi. «Barselona»ning o‘yini edi, Jiddagi kafening erkaklar bo‘limi odamga to‘la, men esa, oilaviy korpusda futbol tugashini va erim meni uyga olib ketishini kutib o‘tirgandim. Hozirda hammasi o‘zgarmoqda, restoranlar ham, futbol ham...»
Albatta, bu yer Yevropa emas va ba'zida boshqalar uchun g‘alati tuyuladigan voqealar uchrab turadi. Masalan, qaysidir legioner futbolchining soch turmagi aksilislomiy xarakterda deb topilib, o‘yinning o‘rtasida hammasi to‘xtatilgan va maydon chetida sartaroshlar kerakli ishni qilganlaridan so‘ng davom ettirilgandi. Yoki shu yilning yanvar oyida «An-Nojum» futbolchisi ustidan ochilgan jinoiy ishni eslash mumkin. U zaxira o‘rindig‘ida o‘tirib, sheriklari urgan golni mashhur «deb» usulida nishonlaydi. Uning bu harakati telekameralarga ham tushib qoladi. Ma'lum bo‘lishicha, bunday harakatlar mamlakatda taqiqlangan ekan.
Yaxshi xabarlar ham bor, masalan, shayxlar legionerlarga bo‘lgan limitni kengaytirishdi. Avvallari faqat 4 legionerga (ulardan biri darvozabon va biri osiyolik bo‘lishi shart) ruxsat berilgan bo‘lsa, endilikda 6 nafargacha ko‘paydi. Bu ham mahalliy klublarning yulduz futbolchilarni jalb qilishga undasa kerak.
ARABISTONDAGI «BeGONALAR»
O‘z vaqtida Kiyevning «Dinamo» jamoasidagi o‘yinlari bilan bizga tanish bo‘lgan Sergey Rebrov hozirda «Al-Ahli»ni boshqarmoqda va u yiliga 2.4 million maosh oladi.
«Bu yerda hal qilinishi kerak bo‘lgan muammolar juda ko‘p», – deb Saudiyadagi futbol haqida hikoya qiladi Rebrov, – «balki shuning uchun imkon qadar ko‘proq yevropalik murabbiylarni taklif qilishmoqda. Men o‘z ishimdan tashqari har oy bolalar murabbiylari va yoshlar jamoalardagi murabbiylarga ma'ruzalar o‘qiyman. Ular Osiyo va Yevropa butunlay boshqa ekanini tushunishadi, albatta. Ular yuqori sifatga intilishadi, to‘g‘ri, ammo ba'zida shunday holatlarga duch kelasanki, buni Yevropada tasavvur qilish qiyin. Bu tezda o‘nglanadigan holat ham emas. Nafaqat futbol, biznesda ham shunaqa, qo‘l ostingdagi odamga biror ish buyurasan, lekin agar yana eslatib turmasang, bir haftada esdan chiqib ketadi va bu normal holat hisoblanadi. Yevropada futbolchilar yanada tartibli, intizomli, bu yerda teskarisi. Har bir mashg‘ulot uchun futbolchilarga motivatsiya berishga muhtojlik sezasan. Hayot tarzi ham shunday, kuni bo‘yi uxlashadi va zo‘rg‘a mashg‘ulotga kelishadi. Ba'zida hech narsa yemagan bo‘lishadi, kelib, ozgina meva yeyishadi-da, yugurib ketaverishadi. Bu noto‘g‘ri».
Rebrov shuningdek, mashg‘ulotlar va o‘yinlarning namoz paytiga to‘g‘ri kelmasligi lozimligi, ayniqsa, Ramazon oylarida futbolchilarning bir kun qoldirmay ro‘za tutishlari ham to‘sqinliklardan biri sifatida e'tirof etadi.
Yana bir mehmon – Mark Klattenburg. APLda 13 yil hakamlik qilgan va Yevropa miqyosidagi bir qator yirik finallarni boshqargan mashhur hakam kutilmaganda Saudiyada paydo bo‘ldi.
Klattenburgning keyinchalik e'tirof etishicha, u Saudiyaga pul uchun bormagan.
«Men Ueyn Runi Charltonning rekordini yangilagan o‘yinni boshqarayotgandim. O‘yin tugagach, xonamga Joze Mourino kirdi va «Stok Siti» darvozasiga penalti qo‘ymaganimni aytib, e'tiroz qila boshladi. Aslida, fikrimcha o‘yinni juda yaxshi boshqargandim. O‘sha vaziyat ham to‘liq esimda, to‘p futbolchining qo‘liga emas, ko‘kragiga tekkandi. Ammo baribir o‘zimdan shubhalana boshladim. Uyga qaytishda bu haqida ko‘p o‘yladim. Hakamlik qilib to‘g‘ri qilyapmanmi? Bu ishdan zavq olyapmanmi? Bu menga nega kerak? Va men bu ishdan voz kechishga qaror qildim», - deb eslaydi Mark Klattenburg.
Albatta, Mark butunlay hakamlikni tark etmagan va aytishlaricha, u Saudiyada baxtli. U ilgari uning o‘rnida ishlagan Hovard Uebbning yo‘lidan borib, xorijdan mutaxassislarni jalb qilish an'anasini davom ettirmoqda. Futbolchilarga kelsak, to‘g‘ri, ba'zida mashhur murabbiylar kelib turadi, ammo o‘yinchilar asosan Suriya, Iroq, Misr yoki Daniya, Norvegiya, Belgiya kabi ikkinchi darajali Yevropa ligalaridan kelishadi.
TeRMA JAMOA
«Ularning terma jamoasi kelajakda ham top darajaga chiqishiga ishonmayman. U yerda bolalar u qadar futbolchi bo‘lishga qiziqishmaydi. Arablar uchun asosan yaxshi ta'lim olish va dinni yuqori qo‘yishadi», – degandi faoliyatining asosiy qismini arab o‘lkalarida o‘tkazgan rossiyalik murabbiy Andrey Chernishov.
Lekin 12 yillik tanaffusdan so‘ng terma jamoaning mundialga qaytishi mamlakatda juda katta xursandchilik bilan kutib olindi. Eng qizig‘i esa, butun saralash siklini terma jamoa bilan bosib o‘tgan niderlandiyalik mutaxassis Van Maarveykni iste'foga chiqarib yuborishdi. Rasmiy sabab sifatida arablarning yozda yaponlar va amirliklardan uchralgan mag‘lubiyat ko‘rsatilsa-da, murabbiyning o‘zi vaziyatni boshqacha izohladi: «Men mundialga jamoa bilan birga borishni niyat qilgandim, axir aynan shuning uchun bu ishga rozilik bergandimku? Ammo hech kim menga qanday ishlashni o‘rgatmasligi kerak. Muvaffaqiyatdan so‘ng, g‘alabaning otalari ko‘payib ketdi. Hamma terma jamoa haqida gapirar va bu yutuqda asosiy ishni o‘zi qilgani haqida maqtanardi. Hatto yo‘llanma qo‘lga kiritilgach, shtabimdagi bir qator yordamchilarimni ishdan olishdi. Bunga chidab bo‘lmasdi», – deydi sobiq bosh murabbiy.
Oradan bir oy o‘tib, argentinalik Edgardo Bausa tayinlandi. U kelishi bilan barchasini tubdan o‘zgartirishga kirishdi. Van Maarveykdan qolgan barchasini buzishni niyat qilgan murabbiy bilan jamoa yetakchilari ham chiqishmay qolishdi. Bir qator mag‘lubiyatlardan so‘ng uni ham haydab, jamoaga Xuan Antonio Pitstsini olib kelishdi. O‘sha Chili terma jamoasi bilan jahon chempionatiga chiqa olmagan Pitstsini. Van Maarveyk esa, saralashda aynan saudiyaliklardan orqada qolib, pley-offda o‘ynashga majbur bo‘lgan Avstraliya terma jamoasini boshqaradigan bo‘ldi.
Terma jamoa futbolchilari to‘liq mahalliy klublar a'zolaridir. Salim ad-Dosariy, Fahad al-Muvallad kabi futbolchilar hozirda Ispaniyaning «Vilyarreal» va «Levante» klubida shug‘ullanmoqdalar, ammo bu ham ijara shartnomasi asosida va ular hali biror marta ispan klublari tarkibida maydonga tushganlari yo‘q.
E'TIBOR BeRISh KeRAK: MUHAMMAD AS-SAHLAVIY
«An-Nasr»ning 31 yoshli hujumchisi terma jamoaning asosiy kuchlaridan biri sanaladi. U 2006 yildan buyon Saudiya Arabistonining turli yoshdagi terma jamoalarida o‘ynab chiqqan. 2009 yildan beri esa, bosh jamoaning yetakchi futbolchilaridan biri, aynan shu yildan buyon «An-Nasr» libosini kiyib, 100dan ortiq gol muallifi bo‘lgan. Terma jamoa safida ham 22 gol urgan va bu ko‘rsatkich bo‘yicha bugungi jamoaning yetakchisi sanaladi.
Yuqorida tilga olingan Saudi Vision 2030 dasturi bo‘yicha saudiyaliklar «Manchester Yunayted» klubi bilan ham hamkorlik qilishmoqda va buning bir qismi o‘laroq Muhammad As-Sahlaviy yaqinda uch hafta mobaynida ingliz klubi bilan birga mashg‘ulotlarda qatnashadi. Shu orqali arablar yetakchi hujumchilarini mundialga tayyorlashni niyat qilishgan.
JCh-2018
Saudiya Arabistoni JCh-2018 ning ochilish o‘yinida «Lujniki»da Rossiya terma jamoasiga qarshi maydonga tushadi. Mundialning ilk o‘yini butun dunyoning ko‘z o‘ngida bo‘lishi tabiiy. A guruhidan shuningdek, Misr va Urugvay terma jamoalari ham o‘rin olgan. Ikkinchi turni arablar Rostovda Urugvayga qarshi o‘tkazishsa, guruhdagi so‘nggi o‘yin Volgogradda Misrga qarshi kechadi. O‘sha pallada imkoniyatlar qanday bo‘lishidan qat'i nazar arab derbisi ko‘pchilikning e'tiborini jalb qilishi shubhasiz.
Qahramon Aslanov tayyorladi
