Qamashidagi bozorda chiroq nega uzib qo‘yilyapti? «Dvijok» yoqib o‘tirgan tadbirkorlarning dodini kim eshitadi?

Kun.uz`ga navbatdagi murojaat Qamashi tumanidan bo‘ldi. Unda, tuman markazidagi «Fayz dehqon bozori»da savdo qilayotgan tadbirkorlar bozorda chiroq yo‘qligi uchun turli muammolarga duch kelayotgani haqida ma'lum qilingan. Murojaatni o‘qib, avvaliga bozorda chiroq yo‘qligini so‘nggi paytlarda havo sovib ko‘p joylarda elektr uzatish cheklanayotganiga yo‘ydik. Ammo tadbirkorlar bilan bog‘langanimizda vaziyat tamomila boshqacha ekani oydinlashdi.

Tadbirkorlarning ma'lum qilishicha, ular «Fayz dehqon bozori»da anchadan beri elektr ta'minoti masalasida muammolarga duch kelyapti. Chiroq bir kun berilsa, uch kunlab o‘chirib qo‘yiladi. Bu yerda faoliyat ko‘rsatayotgan tadbirkorlar tuman hududiy elektr tarmoqlari korxonasi bilan alohida shartnoma tuzmagan. Tuman HETK bilan bozor ma'muriyati shartnoma tuzgan. Har bir do‘konda o‘rnatilgan elektr hisoblagichlardan tashqari, tuman HETK tomonidan bozor hududidagi nimstansiyaga ham hisoblagich o‘rnatilgan. Ana shu hisoblagich bo‘yicha 18 million so‘mdan oshiq qarzdorlik yig‘ilib qolgani uchun tuman HETK bozorga chiroq bermayapti.

Bozorda ikki-uch kunlab chiroq o‘chirilganda, ayniqsa oziq-ovqat mahsulotlarini sotadigan tadbirkorlar chorasiz qolyapti va dvijoklardan foydalanyapti. Bu holat tashqarida savdo qilayotganlarga noqulaylik tug‘dirib, ba'zan o‘rtada mojaro ham keltirib chiqaryapti. «Chiroq bo‘lmaganda dvijok yoqyapmiz, uni do‘kon ichiga qo‘yib yoqib bo‘lmaydi. Tashqariga qo‘ysak, uning ovozi va tutuni boshqalarga xalaqit beryapti. Yoqmasak muzlatkichlarda tez ayniydigan mahsulotlarimiz iste'molga va sotishga yaroqsiz bo‘lib qolyapti», deyishdi tadbirkorlar.

Tadbirkorlarning aytishicha do‘konlarga o‘rnatilgan hisoblagichlar bo‘yicha ularning qarzi yo‘q. Har bir do‘kon oldindan pul to‘lab kelmoqda. Qolaversa, ayrim hollarda bozor ma'muriyati ulardan 1 kVt elektr energiyasi uchun belgilangan 450 so‘m o‘rniga 500, 550 so‘mdan pul yig‘gan paytlari ham bo‘lgan.

Tadbirkorlardan pulni bozor xodimi yig‘adi. Bundan tashqari tadbirkorlardan chiroq uchun pul yig‘ilayotganda hech qanday kvitansiya berilmaydi. Pul yig‘adigan xodim do‘kondagi hisoblagichdagi raqamlarni daftariga yozib qo‘yilgan avvalgi to‘lov bilan solishtirib ko‘radi va shunga qarab pul oladi.

Tadbirkorlar do‘konlarga o‘rnatilgan hisoblagich bo‘yicha pul to‘layapti. Qarzdorlik yo‘q. Unda shuncha qarzdorlik qayerdan kelib chiqyapti? Bu savolni avval tadbirkorlarga berdik. Ularning gumonicha, bozor ma'muriyati ulardan yig‘ilgan pullarni tuman HETK hisobiga vaqtida tushirmayapti. Shuning ortidan qarzdorlik tobora ko‘payib boryapti.

Bozor direktori Azamat Allamurodov bilan bog‘langanimizda, u bir paytlar tuman HETK bilan shartnoma qilingani va shu taxlitda ishlab kelishayotganini bildirdi. Uning so‘zlariga ko‘ra 18 million qarz anchadan beri yig‘ilib kelyapti. U qarzning qariyb yarmi tuman HETK tomonidan qarzdorlikka penya hisoblab kelingani va yo‘qotishlar inobatga olinmayotgani ortidan yig‘ilib qolganini bildirdi. Azamat Allamuradov tadbirkorlardan 450 so‘m o‘rniga 500-550 so‘mdan pul yig‘ilganiga izoh berar ekan, bu ish bir oy avval tadbirkorlar bilan yo‘qotishlar uchun qo‘shimcha pul to‘lash haqida shartnoma tuzilib, amalga oshirilganini bildirdi.

Tadbirkorlardan chiroq pulini yig‘adigan bozor xodimi Shavkat Yo‘ldoshevning aytishicha, joriy yil karantin davrida ma'lum muddat bozor ishlamagan. Oqibatda tadbirkorlardan elektr energiyasi uchun pullarni yig‘ishni imkoni bo‘lmagan. Bozor qayta faoliyat boshlagandan so‘ng tadbirkorlardan to‘liq qarzdorlik undirilgan va tuman HETK hisobiga o‘tkazib berilgan. Ammo bu paytda tuman HETK bozorning qarzdorligi uchun ancha penya hisoblab qo‘ygan. O‘shandan beri bozorda savdo qilayotgan tadbirkorlardan sarflangan chiroq puli to‘liq yig‘ib topshirilishiga qaramasdan, yo‘qotishlar va penya hisobiga qarzdorlik oshib kelyapti. Oqibatda, uning jabrini tadbirkorlar tortyapti.

Shundan so‘ng tuman HETK rahbari Nurbek Jontemirovdan holat bo‘yicha izoh oldik. Uning aytishicha haqiqatdan ham tuman HETK «Fayz dehqon bozori» bilan shartnoma tuzgan va bozor hududidagi nimstansiyaga hisoblagich o‘rnatgan. Hozirgi kunda o‘sha hisoblagich bo‘yicha bozorning 18 million so‘mdan oshiqroq qarzi bor. Bozor ma'muriyati shartnomada ko‘zda tutilgan shartlarni bajarmayapti va qarzlarni o‘z vaqtida to‘lamayapti. Shu sababli bozor hududida joylashgan nimstansiyaga elektr energiyasi uzatishda vaqti-vaqti bilan cheklov o‘rnatilmoqda.

Uning aytishicha, bozorda to‘g‘ridan to‘g‘ri tuman HETK bilan shartnoma tuzgan tadbirkorlar ham bor. Ularga alohida liniyada elektr energiyasi yetkazib berilyapti va bu masalada hech qanday muammo yuzaga kelayotgani yo‘q.

Tuman HETK rahbaridan mabodo bozorning qarzdorligi to‘liq bartaraf etilsa, tadbirkorlar tuman HETK bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri shartnoma qila oladimi? deb bergan savolimizga buning iloji yo‘qligini bildirdi. Uning aytishicha, bozorda savdo qilayotgan tadbirkorlar to‘g‘ridan to‘g‘ri shartnoma tuzishi uchun avval bozordagi nimstansiya tuman HETK balansiga o‘tkazilishi kerak. Nurbek Jontemirov nimstansiya tuman HETK balansiga o‘tkazilgan taqdirda ham hozir mavjud qarzdorlik bartaraf etilishi lozimligini, agar qarz to‘lanmasa chiroq yana uzib qo‘yilishini bildirdi. «Agar bozorda faoliyat olib borayotgan tadbirkorlarning elektr energiyasidan qarzi bo‘lmasa, bozor qarzdorlikni o‘z daromadi hisobidan bo‘lsa ham bartaraf etishi kerak», deydi Jontemirov.

Tadbirkorlarning murojaatida yana bir masala, «Fayz dehqon bozori»ning bugungi holati ancha achinarli ekanligi yozilgan. Ularning bildirishicha bugun «Fayz dehqon bozori» rahbariyati va tuman mutasaddilari bu bozorga yetarlicha e'tibor bermasdan tuman markazining boshqa hududida yangi bozor quryapti.

Oqibatda, bu bozorda savdo qilayotganlar va xaridorlar yog‘ingarchilik kunlarida loy kechishga majbur bo‘lyapti. Tadbirkorlarning da'vosicha tuman hokimligi bozorni ayanchli ahvoliga jo‘rttaga befarq bo‘lyapti va «yuqoriga» bozorni xarob ahvolga tushgan deb ma'lumot beryapti. Tadbirkorlar murojaatda yangi bozor bitsa, hokimlik hammani o‘sha yoqqa ko‘chirishni rejalashtirayotgani haqida yozgan.

Bu muammo haqida dastlab bozor direktori Azamat Allamuradovdan izoh oldik. U Qamashida qurilayotgan yangi bozorning faqat avtoturargohi va rastalar joylashtiriladigan ayvoni «Fayz dehqon bozori» MChJ tomonidan qurilayotganini, qolgan barcha bino va inshootlar turli tadbirkorlar tomonidan qurilayotganini bildirdi. Buni Qamashi tuman hokimining qurilish masalalari bo‘yicha o‘rinbosari Qurbon Haydarov ham tasdiqladi va yangi bozorda qurilish qilayotgan tadbirkorlar va ularning loyihalari ro‘yxatini tashlab berdi. Uning aytishicha tuman markazida yangi, zamonaviy bozorga ehtiyoj bo‘lgan. Shu sababli Qamashining «Oqguzar» massivida yangi bozor qurilyapti.

Qamashi tuman hokimligining qurilish ishlari bo‘yicha bosh mutaxassisi Shuhrat Eshmamatov yangi bozor bitsa ham eski bozor ham faoliyat yuritaverishini, faqat u rekonstruksiya qilinib, ekobozorga aylantirilishini ma'lum qildi.

«Fayz dehqon bozori»ning direktori Azamat Allamurodovning so‘zlariga ko‘ra hozir faoliyat yuritib turgan bozorni ekobozorga aylantirishda tadbirkorlarga tegishli do‘konlar buzilmaydi. Qayta rekonstruksiya qilinib, zamonaviylashtiriladi. O‘rtadagi rastalar joylashtirilgan ayvon o‘rnida zamonaviy bino quriladi.

P.S. Bugun Nurbek Jontemirov «Fayz dehqon bozori»dagi nimstansiyani Qamashi tuman HETK balansiga o‘tkazish masalasida tuman hokimligi farmoyishi chiqqanini ma'lum qildi. Uning aytishicha, nimstansiya 2021 yil 1 yanvardan tuman HETK balansiga o‘tadi va ana o‘shanda yo‘qotishlar inobatga olinadi.

Kun.uz muxbiri G‘ayrat Yo‘ldosh