Chegaradagi otishma. Tojikistonda qurbonlar bor, Qirg‘iziston minglab kishilarni evakuatsiya qilgan

Voqea joyidan olingan kadrlarda trassa bo‘ylab ketayotgan mashinalar karvoni, bolalar va qo‘liga ilingan buyumlarni olgan oilalarni ko‘rish mumkin. Ularning yuklarini ko‘tarishga harbiylar yordam ko‘rsatishgan. Evakuatsiya qilinganlarning jami soni ma’lum qilinmagan.

Qirg‘iziston FVV qo‘shni viloyatlar markazlaridagi aholi vaqtincha qochqinlarni o‘z uylarida qabul qilishga tayyorligini xabar qilgan.

Dushanba va Bishkek eskalatsiyada bir-birini ayblamoqda.

O‘zaro ayblovlar

Otishma Qirg‘izistonning Ko‘k-Tosh qishlog‘i hududidagi chegara postida kelib chiqqan. Xabar qilinishicha, tojikistonlik chegarachilar To‘rt-Ko‘cho va Uch-Doboda minomyotlar va granatalar ham qo‘llashgan.

Mahalliy vaqt bilan tun yarmidan o‘tganda Qirg‘iziston chegara xizmati chegaraning ikki uchastkasida o‘t ochish to‘xtatilgani, yana ikkisida «vaqti-vaqti bilan o‘q ovozlari eshitilib turgani» haqida ma’lum qilgan.

Qirg‘iziston chegara xizmati tomonlar muzokaralar o‘tkazayotgani haqida xabar qilgan. Unda Qirg‘iziston prezidentining Botken viloyatidagi vakili va Tojikistonning So‘g‘d viloyatidagi gubernatori, shuningdek ikki davlat chegara xizmati vakillari qatnashgan. «Interfaks» Qirg‘iziston chegara xizmatiga asoslangan holda mahalliy vaqt bilan soat 22:30da tojikistonlik chegarachilar va harbiylar qirg‘izistonliklarning pozitsiyalarini o‘qqa tutishda davom etayotgani kuzatilgan.

Tojikiston chegara xizmati hodisada qirg‘iz tomonini ayblagan va qirg‘izlar tojiklar hududini minomyotlardan o‘qqa tutganini bildirgan.

Payshanba tunida nimalar sodir bo‘ldi?

«Xovar» rasmiy agentligiga joylashtirilgan idora bayonotida Qirg‘iziston chegarachilari «mavjud o‘qotar qurollar bilan Tojikiston Respublikasi fuqarolarini o‘qqa tutgani» keltirilgan. «Tinch aholi va chegarachilar orasida qurbonlar bor», deyilgan bayonotda.

Dushanbedagilarning tasdiqlashicha, «tinch aholi, avtotransport vositalari va turli infratuzilma obektlari» intensiv ravishda o‘qqa tutilgan. «Tojikiston Respublikasi havo kengligini buzgan holda uchuvchisiz uchish qurilmalari parvozlari qayd etildi», deya ma’lum qilgan chegara xizmati.

Bunga javoban Qirg‘iziston tomoni dronlardan foydalanilganini rad etdi va aksincha Tojikiston Qirg‘iziston havo kengligini buzib o‘tganini ma’lum qildi. «Aynan tojik chegarachilari so‘nggi vaqtlarda Qirg‘iziston hududida razvedka ishlari olib borish maqsadida uchuvchisiz uchish apparatlaridan foydalanmoqda», deya chegara xizmati bayonotidan iqtibos keltiradi «Interfaks».

Qirg‘iziston sog‘liqni saqlash vazirligi chegarachilardan to‘rt nafari yaralangani haqida xabar bergan. Dushanbe 11 kishi jarohat olgani va tinch aholi vakillaridan ikki kishi halok bo‘lganini ma’lum qilgan: «Aziya-plyus» agentligi ma’lumotiga ko‘ra, Somoniyon qishlog‘ida yashovchi kishi uyiga «qirg‘iz tomoni uchirgan snaryad kelib tushishi oqibatida» halok bo‘lgan. Shuningdek, Sputnik Tojikiston xabariga ko‘ra, tez yordam mashinasi haydovchisi halok bo‘lgan.

«Qirg‘iziston va Tojikiston chegara qo‘shinlari o‘rtasidagi asosiy otishmalar To‘rt-Ko‘cho va Chir-Dobo hududida bo‘lib o‘tdi. Tojik tomoni minomyotlar va granatomyotlar qo‘llagan», deyiladi Qirg‘izistonning yana bir bayonotida.

Tojikiston armiyasi pozitsiyalarida zirhli harbiy mashinalar (BMP) bo‘lgani qayd etilgan.

Hozircha chegaraga zirhli texnikalar keltirilgani va minomyotlardan o‘t ochilgani haqidagi ma’lumotlarni mustaqil manbalardan tasdiqlashning imkoni bo‘lmagan.

Qirg‘iziston prezidenti vakili hukumat Botken shahri yaqinidagi qishloqlar va Ravat posyolkasi aholisi xavfsiz joyga ko‘chirilganini ma’lum qilgan.

Turli versiyalar

Tojikistonning «Aziya plyus» agentligi Somoniyon qishlog‘ida yashovchilardan biriga asoslanib yozishicha, «mojaro qirg‘izistonliklar Somoniyon qishlog‘idagi Tojikiston fuqarosining avtomobilini toshbo‘ron qilishi» ortidan yuzaga kelgan. Bu xabarni ham mustaqil manbalar orqali tasdiqlash imkoni yo‘q.

Tojikiston chegara xizmati Qirg‘izistonning 50 chog‘li fuqarosi Tojikiston fuqarosiga tegishli qum ortilgan mashinani to‘xtatganidan keyin boshlangani haqida ma’lum qilgan. Unga ko‘ra, shundan keyin mahalliy qirg‘iz va tojik rasmiylari vaziyatni muhokama qilish uchun uchrashuv o‘tkazishga kelishgan. Ammo, Tojikiston tomoni tasdiqlashicha, uchrashuvga Qirg‘iziston vakillari kelishmagan, ko‘p o‘tmay qirg‘iz chegarachilari o‘t ocha boshlagan.

BBC qirg‘iz xizmati ma’lumotiga ko‘ra esa Tojikiston fuqarolari To‘rt-Ko‘cho tumani hududida Botken-Isfana trassasini to‘sib qo‘yishgan. Shundan keyin qirg‘iz va tojik chegarachilari uchrashuv o‘tkazgan va marshrut ochilgan, ammo vaziyat yana izdan chiqib, chegarachilar o‘rtasida otishma boshlanib ketgan.

Qirg‘izistondagi Kloop.kg nashri xabar berishicha, Qirg‘iziston chegara xizmati versiyasiga ko‘ra, mojaro To‘rt-Ko‘choga «tosh ortilgan yuk mashinalari kelgach» boshlangan. Bu versiyaga ko‘ra, go‘yoki tojik chegarachilari hamrohlik qilgan Tojikiston fuqarolari «toshlarni tushirib Botken - Isfana avtotrassasini to‘sishgan». 

TASS agentligi Qirg‘iziston chegara xizmatiga tayanib xabar berishicha, kechqurun tomonlar muzokara o‘tkazishga kelishgan va otishma to‘xtagan. Bishkek ma’lumotiga ko‘ra, uchrashuvda Qirg‘iziston prezidentining Botken viloyatidagi vakili va Tojikistonning So‘g‘d viloyati gubernatori qatnashishi kerak edi. «Ammo tojik tomoni o‘t ochishni to‘xtatish bo‘yicha ikki tomonlama kelishuvni yana buzdi va qirg‘iz harbiy xizmatchilari pozitsiyalari o‘qqa tutilishi davom etdi», deyiladi qirg‘izlar bayonotida.

Tojikistonlik amaldorlar bu muzokaralar bo‘yicha vaziyat yuzasidan izoh bermagan.

KXShT bosh kotibi Stanislav Zas (tashkilot tarkibiga Tojikiston ham, Qirg‘iziston ham kiradi) tomonlarni chegara hududida o‘t ochishni bas qilishga chaqirgan. U Tojikiston xavfsizlik kengashi kotibi Nasrullo Mahmudzoda hamda Qirg‘iziston xavfsizlik kengashi kotibi Marat Imankulov bilan telefon orqali muloqot o‘tkazib, KXShT mojaroni hal qilishda Bishkek va Dushanbega yordam berishga tayyorligini bildirgan.

Eksklav atrofidagi to‘qnashuvlar

Tojikiston va Qirg‘iziston o‘rtasidagi bu kabi nizolar 1990-yillardan buyon kuzatiladi, chegara bo‘yicha ikki tomon kelisha olmayotgan bahsli joylar juda ko‘p - taxminan 950 kilometrlik chegaraning 375 kilometrlik qismi delimitatsiya qilinmagan.

Bu Tojikistonning Vorux eksklavi (35 mingga yaqin tojikistonlik yashaydi) atrofida so‘nggi vaqtlarda ro‘y bergan ikkinchi jiddiy hodisadir. To‘silgan yo‘l ushbu hududni Tojikistonning asosiy hududi bilan bog‘laydi.

O‘tgan yil aprelida ham aynan shu tuman hududida - Oq-Suv daryosidagi «Bosh» suv taqsimlash punktidagi suv taqsimoti bo‘yicha mojaro kelib chiqqan, o‘shanda qirg‘izistonliklar tojikistonliklar tomonidan suv taqsimoti nazorati uchun videokuzatuv kameralari o‘rnatilishiga qarshi chiqishgan. To‘qnashuvlar oqibatida Qirg‘izistonning 173 fuqarosi jabrlanib, 34 kishi halok bo‘lgandi. Tojikiston tomoni 12 qurbon haqida xabar bergan.

Shundan keyin tomonlar qarama-qarshilikni to‘xtatish va chegara delimitatsiyasi bo‘yicha muzokaralar boshlashga kelishib olgandi.

Bunday ziddiyatlar ko‘pincha umumiy resurslar taqsimoti bo‘yicha kelib chiqadi: suv, dehqonchilik uchun yer yoki chorvachilik uchun yaylovlar masalasida. Masalan, Botken tumani Ko‘k-Tosh qishlog‘i hududida joylashgan «Bosh» suv taqsimlash punktidan qirg‘izlar ham, tojiklar ham foydalanadi. U Vorux yaqinida joylashgan.

To‘rt-Ko‘cho - qirg‘iz-tojik chegarasidagi uchastka bo‘lib, Botken-Isfana trassasi bo‘yida, Ko‘k-Tosh qishlog‘i hududida joylashgan.

2009 yilda Qirg‘iziston yo‘l ta’mirlash va ko‘prik qurish zarurati bilan Tojikistondan ushbu hududdagi 275 metr yerdan iborat uchastkani 49 yilga ijaraga olgan. Qirg‘izistonning hozirgi prezidenti Sadir Japarovning so‘zlariga ko‘ra, Tojikiston shu hujjat asosida chegaraning ushbu uchastkasi bo‘yicha bahslashmoqda.

Ammo hujjatga imzo chekkan, o‘sha vaqtda Qirg‘iziston xavfsizlik kengashi kotibi bo‘lgan Adaxan Madumarovning so‘zlariga ko‘ra, bu hujjat yuridik kuchga ega emas va chegara bo‘yicha muzokaralarga ta’sir ko‘rsata olmaydi.