Nexia’dan Spark’kacha - mashinalarimizning ildizi qayerga borib taqaladi?

Biz hozir ham minib yurgan ayrim mashinalarimizning yaralish tarixi hatto qariyb 40 yilgacha boradi. Agar “tagi”ni surishtirsangiz, ularning kelib chiqishi yo olmon, yo italyan, yoki yapon avtomodellariga borib taqaladi. Ular orasida kelin-kuyov mashinasi bo‘lgani, avvaliga tan olinmay, keyinchalik hammaga “ko‘rsatib qo‘ygani”, hatto kinoqahramon bo‘lgan avtoulovlarimiz ham bor. Kun.uz O‘zbekistonda “tug‘ilmagan” o‘zbek avtomobillari haqidagi ma’lumotlarni saraladi.

Nexia’ning bosh bo‘g‘ini – Opel

90-yillar faxri, to‘ylarda “kelin-kuyov korteji”ning eng obro‘li mashinasi bo‘lgan o‘zbek Nexia'si 1996-2016-yillarda Andijon viloyatining Asaka shahrida ishlab chiqarilgan. Ammo u O‘zbekistonda “tug‘ilmagan”. O‘rta sinf xaridorlariga mo‘ljallangan Daewoo Nexia bizdan oldin nemis konserni Opel tomonidan ishlab chiqilgan va keyinchalik Janubiy Koreyaning Daewoo kompaniyasi tomonidan yangilangan. Nexia 1986-1994-yillarda ishlab chiqarilgan Daewoo Racer’ning modernizatsiya qilingan versiyasi va o‘z navbatida 1984-1991-yillarda ishlab chiqarilgan Opel Kadett E’ning kloni edi.

Daewoo Nexia 1994 yilda Daewoo Racer modeli modernizatsiya qilingandan so‘ng Janubiy Koreya bozorida Daewoo Cielo nomi bilan tanilgan.

2008 yilga kelib, o‘zbekona Nexia dunyo yuzini ko‘rdi, ya’ni old-orqa bamperlar va chiroqlar, avtomobil saloni yangilandi. Bosh bo‘g‘ini Opel Kadett’ga borib taqaladigan yangi avlod Nexia’si O‘zbekistonda 2016 yilga qadar ishlab chiqarildi.

Bugun esa Nexia o‘z ismini unga mutlaqo o‘xshashi bo‘lmagan boshqa bir mashina – Chevrolet Nexiaʼga meros qilib qoldirgan.

Qariyb 40 yillik, ammo deyarli o‘zgarmaydigan Damas

Biz o‘zimizniki sanaydigan miniven ulov – Damas 1996 yilning mart oyidan Asakadagi "UzDaewooAuto" zavodida ishlab chiqarila boshlangan bo‘lsa, uning asl shajarasi yaponlarga borib taqaladi. U 1985 yildagi Suzuki Every’ning deyarli to‘liq nusxasi.

Damas 1991 yildan Janubiy Koreyaning Daewoo kompaniyasida ishlab chiqarilgan va ba’zi bozorlarda uni Daewoo Attivo nomi bilan ham tanishadi. Daewoo General Motors tomonidan sotib olinganidan so‘ng, avtomobil Chevrolet CMV sifatida ham sotilgan.

2006 yil fevral oyidan boshlab avtomobilning O‘zbekistonda modernizatsiya qilingan versiyasi ishlab chiqarildi. Yangilangan Damas’ning old va orqa chiroqlari, bamperi va orqa oynalari almashtirildi, yonlarida markali stikerlar paydo bo‘ldi. Mazkur miniven 2014 yil boshidan “GM Uzbekistan” AJning “Xorazm avto” korxonasida ishlab chiqarila boshlandi.

Tan olinmagan avlod – Matiz

Avvaliga tan olinmagan, “familiyasi” eng ko‘p o‘zgargan, biroq keyinchalik hammaga “ko‘rsatib qo‘ygan” o‘zbek mashinasi – Matiz. Uning dunyo yuzini ko‘rishi oson bo‘lmagan. Qulay, ixcham, quyi klass uchun mo‘ljallangan bu shahar avtoulovining tashqi ko‘rinishi dastlab 1993 yilda Italdesign’ning mashhur avtodizayneri Jorjyetto Jugiaro tomonidan Fiat kompaniyasining Lucciola prototipi uchun taklif qilinadi. Ammo tasdiqdan o‘tmay, rad etiladi.

Shundan so‘ng muallif bu loyihani “Daewoo Motors”ga sotib yuboradi. Daewoo Matiz’ning original italyan namunasidan eng muhim farqi eshiklari sonida bo‘ladi. Ya’ni namuna uch eshikli ishlab chiqilgan bo‘lsa, Daewoo uni besh eshikli qilib ishlab chiqaradi.

Shunday qilib, Matiz’ning M100 modeli:

• 1997 yildan Koreyada Matiz nomi bilan;
• 1998 yildan Tayvanda Formosa Matiz nomi bilan;
• 1999 yildan Polshada FSO Matiz nomi bilan;
• 2000 yilda O‘zbekistonda UzDaewoo Matiz nomi ostida ishlab chiqarilgan.

Shuningdek, 2012 yilgacha Xitoyda Chevrolet Lechi nomi bilan, keyinchalik dvigatellari o‘zgartirilib, Baojun Lechi nomi bilan 2016 yilda esa avtomobil Rossiya bozorida yangi Ravon Matiz nomi bilan qisqa muddatgina sotilgan. Bundan tashqari, 1998 yildan Hindiston va Ruminiyada ham ishlab chiqarilgan.

2001 yilda “General Motors” korporatsiyasi bankrot bo‘lgan “Daewoo Motors” kompaniyasining nazorat paketini sotib oldi. Shundan so‘ng 2004 yildan boshlab Daewoo avtomobillari Chevrolet Matiz brendi ostida yetkazib berila boshlandi. Shu bilan birga, O‘zbekistondagi avtomobil zavodida yig‘ilgan avtomobillar o‘zining avvalgi nomlarini saqlab qoldi. Chevrolet brendi ostidagi avtomobillar 2005 yil 1 yanvardan sotuvga chiqdi.

Shunday qilib Matiz yonida qaysi “familiya”ni tashimasin, u o‘z egalarining sevimli mashinasiga aylangan.

Ko‘p nomli Lacetti

Keyinchalik Gentra’ga o‘zgargan Lacetti nom o‘zgartirish bo‘yicha “qarindoshi” Matiz’dan sust emas. Sedan modeli Italiyaning “Pininfarina” studiyasi tomonidan ishlab chiqilgan Lacetti 2002 yilda Seulda taqdim qilingan. Janubiy Koreyaning Daewoo avtomobil ishlab chiqaruvchisi tomonidan yaratilgan ixcham toifadagi avtomobil Lacetti’dan tashqari Daewoo Nubira, Buick Excelle, Suzuki Forenza kabi nomlarni ham o‘zida tashigan.

Kinoqahramon Spark

2007 yil Nyu-York avtosalonida Chevrolet 3 ta ixcham avtomobil ko‘rinishlarini taqdim etdi: Trax, Groove va Beat. Mazkur taqdimotda Beat Spark modelining yangi avlodi prototipiga aylandi va bu konsepsiyalarning taqdiri 2007 yil boshida GM rasmiy veb-saytida ovoz berish orqali aniqlandi.

Beat konsepsiyasi uchun 50 foiz ovoz berildi va u ishlab chiqarish modeliga aylandi. Hattoki Beat (Spark) “Transformers” filmida ham ko‘rinish berdi. Matiz’ning M300 indeksli bu avlodi, ya’ni biz bilgan Spark birinchi marta 2009 yil Jyeneva avtosalonida taqdim etilgan. Janubiy Koreyada avtomobil 2015 yilgacha Daewoo Matiz Creative, Yevropa va Amerikada Chevrolet Spark nomi bilan ham ishlab chiqarilgan.

O‘zbekistonda “UzDaewoo” zavodida M300’ni ishlab chiqarish 2010 yilning avgust oyidan boshlanib, 2016 yilda “UzDaewoo”ning “Ravon”ga aylantirilishi munosabati bilan yakunlangan. 2016 yildan keyin avtomobil Rossiya bozorida Ravon R2 nomi bilan sotila boshlandi.

Bular hali O‘zbekistonda ishlab chiqaril(ayot)gan o‘nlab rusumdagi mashinalar ichidagi “beshlik”, xolos. Qiziksak, har birining o‘ziga xos tarixi, “shajarasi” hamda “qarindoshchiligi” bor.

Sardorbek Usmoniy tayyorladi